KUR’ÂN’DA GEÇEN FEME’STÂ‘Û ) فَمَا اسْطَاعُوا ( İLE LEM TESTI‘ ) لََْ تَسْطِعْ ( ÜZERİNE

Mekke döneminde Ğâşiye sûresinden sonra inen ve adını 9-26. âyetlerde yer alan Ashâb-ı Kehf kıssasındaki “mağara” anlamlı kehf kelimesinden alan Kehf sûresi, Kur’ân-ı Kerîm’in on sekizinci sûresidir. Bu sûrede Ashâb-ı Kehf kıssasına yer verildiği gibi 60-82. âyetlerde Hz. Mûsâ-Hızır kıssasına ve 83-101. âyetlerde de Zülkarneyn kıssasına yer verilmektedir. Son iki kıssada konumuz açısından büyük önem arz eden iki fiil geçmektedir. Kehf sûresini baştan sona okuyan bir kişi önce 78. âyette لَمْ ile meczûm تَ م ستَطِ م عْ muzâri fiiliyle, sonra da 82. âyette yine لَمْ ile meczûm تَ م سطِ م عْ muzâri fiiliyle karşılaşır ve hayretler içinde kalır. 97. âyette önce مَا ile olumsuzlanmış ا م سطَاعُوا , sonra yine مَا ile olumsuzlanmış ا م ستَطَاعُوا mâzi fiilleriyle karşılaşınca bu hayreti ikiye katlanır. Zira طوع ’dan اِ م ستِمفعَْال bâbındaki söz konusu fiil, Kehf sûresinde mâzi ve özellikle de muzâri formunda birçok kez geçmekteyse de bu ilgili âyetlerde durum farklılık arz etmektedir. Bu âyetleri okuyan bir kişinin mezkûr fiillerde meydana gelen değişimi merak etmesi ve nedenlerini araştırması son derece doğaldır. İşte bu çalışmada 97. âyette yer alan فَمَا اْ م سطَاعُوا ve 82. âyette yer alan لَم تَْ م سطِ م عْ , yapı ve anlam yönünden etraflıca ele alınarak akla gelebilecek bazı sorulara cevaplar aranmaktadır.

About فَمَا اْ م سطَاعُوا And لَم تَْ م سطِ م عْ In The Qur’an

The Surah of al-Kahf descending from after al-Ghashiyah in the period of Mecca and taking its name from the word of al-kahf meaning “the cave” in the story of the People of the Cave located 9-26th verses is the eighteenth chapter of the Qur’an. In this surah, the story of Moses and al-Khidr has been found in 60-82nd verses and the story of Zul-Qarnain in 83-101 verses as well as the story of the People of the Cave. In the last two chapters, there are two verbs which are of great importance in terms of our topic. One who reads the Surah of al-Kahf from beginning to end is firstly encountered with تَ م ستَطِ م عْ verb put into the apocopate form with لَمْ in 78th verse and then تَ م سطِ م عْ imperfect verb put into the apocopate form with لَمْ in 82nd verse and remains in astonishment. When he is encountered with the past tence verb of ا م سطَاعُوا negated with مَا in 97th verse and then the preterit verb of ا م ستَطَاعُوا , his astonishment doubles. However, the verb being talked about, which is the اِ م ستِمفعَال aspect from طوع has been repeated many times in the form of the past tence and especially imperfect verb, the situation is different in these related verses. It is perfectly natural for a person who reads these verses to inquire into the cause of the change in question and investigate the reasons. In this work, the answer to some questions coming to the mind are searched in the context of فَمَا اْ م سطَاعُوا located in 97th verse and لَم تَْ م سطِ م عْ found in the 82nd verse by approaching extensively in terms of structure and meaning.

PDF

___

‘Adî b. Zeyd el-‘İbâdî, Dîvân, thk. Muhammed Cebbâr el-Mu‘aybid, Şeriketü Dâri’lcumhûriyye li’n-neşr ve’t-tab‘, Bağdat, 1965.
Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Sa‘îd b. Mes‘ade, Me‘âni’l-Kur’ân, thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘a, Mektebetü’l-Hâncî, Kâhire, 1411/1990.
Altıkulaç, Tayyar, “Hamza b. Habîb”, DİA, İstanbul, 1997.
Âlûsî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn es-Seyyid Mahmûd, Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, Beyrut, tsz.
Ateş, Süleyman, Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, tsz.
‘Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed, ‘Umdetü’l-kârî, Dâru ihyâi’ttürâsi’l-‘ Arabî, Beyrut, tsz.
Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd, Me‘âlimü’t-tenzîl, thk. Muhammed Abdullah en-Nemir vdğr., Dâru tayyibe, Riyâd, 1412 h.
Beyzâvî, Ebü’l-Hayr Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, haz. Muhammed Abdurrahmân el-Mar‘aşlî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 1418/1998.
Bikâ‘î, Ebü’l-Hasen İbrâhîm b. Ömer, Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver, Dâru’lkitâbi’l- İslâmî, Kâhire, tsz.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil, Sahîhu’l-Buhârî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1401/1981.
Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye, thk. Ahmed Abdülğafûr ‘Attâr, IV. Baskı, Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, Beyrut, 1990.
Cirânül‘avd en-Nümeyrî, Dîvân, Matba‘atü Dâri’l-kütübi’l-Mısriyye, Kâhire, 1350/1931.
Çelebi, İlyas, “Hızır”, DİA, İstanbul, 1998.
Dervîş, Muhyiddîn, İ‘râbü’l-Kur’âni’l-kerîm ve beyânüh, III. Baskı, Dâru’l-irşâd, Humus, 1412/1992.
Ebû Ali el-Fârisî, el-Hucce li’l-kurrâi’s-seb‘a, thk. Bedreddin Kahveci, II. Baskı, Dâru’l- Me’mûn li’t-türâs, Dımaşk-Beyrut, 1413/1992.
Ebû Ali el-Kâlî, Kitâbü’l-Emâlî, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1416/1996.
Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf, Tefsîru’l-Bahri’l-muhit, thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd vdğr., Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1413/1993.
Ebû Hilâl el-‘Askerî, el-Vücûh ve’n-nezâir, thk. Muhammed Osman, Mektebetü’ssekâfeti’d- dîniyye, Kâhire, 1428/2007.
Ebü’l-Leys es-Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed, Tefsîru’s-Semerkandî, thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd vdğr., Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1413/1993.
Ebüssuûd Efendi, Muhammed b. Muhammed el-‘İmâdî, İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâye’l- Kitâbi’l-kerîm, thk. Abdülkâdir Ahmed ‘Atâ, Mektebetü’r-Riyâzi’l-hadîse, Riyad, tsz.
Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn, el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, Kâhire, 1961.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Kitâbü Me‘âni’l-kırâât, thk. Muhammed b. ‘Îd eş-Şa‘bânî, Dâru’s-sahâbe li’t-türâs, Tanta, 2007.
Tehzîbü’l-luğa, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn vdğr., ed-Dâru’l-Mısriyye li’tte’lîf ve’t-terceme-Dâru’l-kâtibi’l-‘Arabî, Kâhire, 1967.
Fahruddîn er-Râzî, Mefâtîhu’l-ğayb, Dâru’l-fikr, Beyrut, 1401/1981.
Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed, el-Misbâhu’l-münîr, Mektebetü Lübnân, Beyrut, 1987.
Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb, Besâiru zevi’t-temyîz fî letâifi’l-Kitâbi’l-‘azîz, thk. Muhammed Ali en-Neccâr ve Abdülhalîm et-Tahâvî, el-Mektebetü’l-‘ilmiyye, Beyrut, tsz.
el-Kâmûsü’l-muhît, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘âmme, Kâhire, 1398-1400/1978- 1980.
Görgün, Tahsin, “Hac”, DİA, İstanbul, 1996.
Gulâmu Sa‘leb, Ebû Ömer el-Bâverdî, Yâkûtetü’s-sırât fî tefsiri ğarîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed b. Ya‘kûb et-Türkistânî, Mektebetü’l-‘ulûm ve’l-hikem, Medine, 1423/2002.
Hâlidî, Salâh Abdülfettâh, Ma‘a kasası’s-sâbikîn fi’l-Kur’ân, V. Baskı, Dâru’l-kalem, Dımaşk 1428/2007.
et-Tefsîr ve’t-te’vîl fi’l-Kur’ân, Dâru’n-nefâis, Amm, 1416/1996.
Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân, Kitâbü’l-‘Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmîİbrâhîm es-Sâmerrâî, Müessesetü’l-a‘lemî li’l-matbû‘ât, Beyrut, 1408/1988.
Hatîb, Abdülkerîm, et-Tefsîru’l-Kur’ânî li’l-Kur’ân, Dâru’l-fikri’l-‘Arabî, Kâhire, tsz.
Hâzin, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed, Lübâbü’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl, tashih Muhammed Ali Şâhîn, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1415/1995.
Hutay’e, Dîvân, haz. Müfîd Muhammed Kamîha, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1413/1993.
İbn ‘Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali, el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-Kitâb, thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd vdğr., Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1419/1998.
İbn ‘Arafe, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed, Tefsîru İbn ‘Arafe, thk. Celâl el-Asyûtî, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 2008.
İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-neşr, Tûnus, 1984.
İbn ‘Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğâlib, el-Muharreru’l-vecîz, thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1422/2001.
İbn Berrî, Muhammed Abdullah, et-Tenbîh ve’l-îzâh ‘ammâ vaka‘a fi’s-Sıhâh, thk. Mustafa Hicâzî, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘âmme li’l-kitâb, Mısır, 1980.
İbn Cemâ‘a, Ebû Abdillah Bedruddîn, Keşfü’l-me‘ânî fi’l-müteşâbih mine’l-mesânî, thk. Abdülcevâd Halef, Dâru’l-vefâ, Mansûre, 1410/1990.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman, el-Hasâis, thk. eş-Şirbînî Şerîde, Dâru’l-hadîs, Kâhire, 1428/2007.
İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasen, Cemheretü’l-luğa, thk. Remzi Münîr Ba‘lebekkî, Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, Beyrut, 1987-1988.
İbn Ebî Hâtim, Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm, thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib, Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, Mekke-Riyad, 1417/1997.
İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed, Mu‘cemü Mekâyîsi’l-luğa, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Dâru’l-fikr, ysz., 1399/1979.
İbn Hacer el-‘Askalânî, Fethu’l-bârî, haz. Muhammed Fuâd Abdülbâkî vdğr., Dâru’l-ma‘rife, Beyrut, 1379 h.
Fethu’l-bârî, Şeriketü mektebeti ve matba‘ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve evlâdihî, Mısır, 1378/1959.
İbn Hâleveyh, Ebû Abdillah el-Hüseyin b. Ahmed, el-Hucce fi’l-kırââti’s-seb‘, thk. Abdül‘âl Sâlim Mekrem, Dâru’ş-şurûk, Beyrut, 1401 h.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. Ali Şîrî, Dâru ihyâi’ttürâsi’l-‘ Arabî, Beyrut, 1408/1988.
Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm, thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme, II. Baskı, Dâru tayyibe, Riyâd, 1420/1999.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, Ğarîbü’l-Kur’ân, thk. es-Seyyid Ahmed Sakr, Dâru ihyâi’l-kütübi’l-‘Arabiyye, Kâhire, 1378/1958.
İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, Dâru Sâdır-Dâru Beyrut, Beyrut, 1388/1968.
İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ b. el-‘Abbâs, Kitâbü’s-Seb‘a fi’l-kırâât, thk. Cemâlüddîn Muhammed Şeref, Dâru’s-sahâbe li’t-türâs, Tanta, 1428/2007.
İbn Receb el-Hanbelî, Revâi‘u’t-tefsîr, derleme ve ta‘lîk: Ebû Mu‘âz Târık b. ‘İvazillah, Dâru’l-‘âsıme, Riyad, 1422/2001.
İbn Sîde, Ali b. İsmail, el-Muhassas, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, tsz.
el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam, thk. Abdülhamîd Hindâvî, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1421/2000.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec, Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr, III. Baskı, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, 1404/1984.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr, et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd, thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb, Mektebetü’l-me‘ârif, Riyad, 1405/1985.
İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir Muhammed b. el-Kâsım, Îzâhu’l-vakf ve’l-ibtidâ, thk. Muhyiddîn Abdurrahmân Ramazân, Mecma‘u’l-luğati’l-‘Arabiyye, Dımaşk, 1390/1971.
İbnü’s-Sikkît, Ebû Yûsuf, el-Kenzü’l-luğavî (el-Kalb ve’l-ibdâl), haz. August Haffner, el- Matba‘atü’l-Katulikiyye li’l-âbâi’l-yesû‘iyyîn, Beyrut, 1903.
Kitâbü’l-İbdâl, thk. Hüseyin Muhammed Muhammed Şeref, el-Hey’etü’l-‘âmme lişüûni’l-metâbi‘i’l-emîriyye, Kâhire, 1398/1978.
İbnü’z-Zübeyr, Ebû Ca‘fer Ahmed b. İbrâhîm es-Sekafî, Milâkü’t-te’vîl, thk. Sa‘îd el-Fellâh, Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1403/1983.
İskâfî, el-Hatîb, Dürretü’t-tenzîl ve ğurretü’t-te’vîl, thk. Muhammed Mustafa Aydın, Ümmülkurâ Üniversitesi, Mekke, 1422/2001.
İsmâil Hakkı Bursevî, Tefsîru Rûhi’l-beyân, Mektebetü Eser, İstanbul, 1389 h.
Kâdûsî, Abdürrâzık b. Hamûde, “Eseru’l-kırââti’l-Kur’âniyye fi’s-sınâ‘ati’l-mu‘cemiyye Tâcü’l-‘arûs nemûzecen”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Helvân Üniv. Edebiyat Fakültesi, Kâhire, 1431/2010.
Kirmânî, Tâcülkurrâ Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Hamza, Ğarâibü’t-tefsîr ve ‘acâibü’t-te’vîl, Dâru’l-kıble li’s-sekâfeti’l-İslâmiyye ve Müessesetü ‘ulûmi’l-Kur’ân, Cidde-Beyrut, tsz.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ liahkâmi’l-Kur’ân, thk. Hişâm Semîr el-Buhârî, Dâru ‘âlemi’l-kütüb, Riyâd, 1423/2003.
Ma‘mer b. el-Müsennâ, Ebû ‘Ubeyde, Mecâzü’l-Kur’ân, thk. Fuat Sezgin, Mektebetü’l- Hâncî, Kâhire, 1374/1954.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed, en-Nüket ve’l-‘uyûn, thk. es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, tsz.
Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed, el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye, eş-Şârika Üniv. Yayınları, eş-Şârika, 1429/2008.
Merâğî, Ahmed b. Mustafa, Tefsîru’l-Merâğî, Şeriketü mektebeti ve matba‘ati Mustafa el- Bâbî el-Halebî ve evlâdihî, Mısır, 1365/1946.
Meydânî, Abdurrahmân Hasan Habenneke, el-Belâğatü’l-‘Arabiyye, Dâru’l-kalem ve ed- Dâru’ş-Şâmiyye, Dımaşk-Beyrut, 1416/1996.
Muallim Nâci, Lugat-ı Nâcî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1995.
Muhammed Ebû Zehre, Zehretü’t-tefâsîr, Dâru’l-fikri’l-‘Arabî, Kâhire, tsz.
Mukâtil b. Süleyman, Ebü’l-Hasen, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, thk. Ahmed Ferîd, Dâru’lkütübi’l-‘ ilmiyye, Beyrut, 1424/2002.
Mühelleb b. Ebî Sufre et-Temîmî, el-Muhtasaru’n-nasîh fî tehzîbi’l-Kitâbi’l-Câmi‘i’s-sahîh, thk. Ahmed b. Fâris es-Sellûm, Dâru’t-tevhîd-Dâru Ehli’s-sünne, Riyad, 1430/2009.
Mütercim Âsım Efendi, Kâmûs Tercümesi, el-Matba‘atü’l-bahriyye, İstanbul, 1304 h.
Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed, İ‘râbü’l-Kur’ân, thk. Abdülmün‘im Halîl İbrâhîm, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1421 h.
_Me‘âni’l-Kur’ân, thk. M. Ali es-Sâbûnî, Mekke 1409 h.
Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed, Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, thk. Yûsuf Ali Büdeyvî, Dâru’l-kelimi’t-tayyib, Beyrut, 1419/1998.
Neyrebânî, Abdülbedî‘, el-Cevânibü’s-savtiyye fî kütübi’l-ihticâc li’l-kırâât, Dâru’l-ğavsânî, Dımaşk, 1427/2006.
Nizâmüddîn en-Nîsâbûrî, el-Hasen b. Muhammed, Tefsîru Ğarâibi’l-Kur’ân ve reğâibi’lfurkân, tahrîç: Zekeriyyâ ‘Umeyrât, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1416/1996.
Ömer, Ahmed Muhtâr, Mu‘cemü’l-Luğati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘âsıra, ‘Âlemü’l-kütüb, Kâhire, 1429/2008.
Öztürk, Mustafa, “Zülkarneyn”, DİA, İstanbul, 2013.
er-Râğıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım el-Hüseyn b. Muhammed, el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Seyyid Kîlânî, Dâru’l-ma‘rife, Beyrut, tsz.
Sâfî, Mahmûd b. Abdirrahîm, el-Cedvel fî i‘râbi’l-Kur’âni’l-kerîm, Dâru’r-reşîd, Dımaşk, 1418 h.
Sâhib İsmâîl b. ‘Abbâd, el-Muhît fi’l-luğa, thk. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn, ‘Âlemü’lkütüb, Beyrut, 1414/1994.
Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed, el-Keşf ve’l-beyân, thk. Ebû Muhammed b. ‘Âşûr, Dâru ihyâi’ttürâsi’l-‘ Arabî, Beyrut, 1422/2002.
Sâmerrâî, Fâzıl Sâlih, Belâğatü’l-kelime fi’t-ta‘biri’l-Kur’ânî, II. Baskı, Şeriketü’l-‘âtik lisınâ‘ati’l-kitâb, Kâhire, 2006.
Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed, Kitâbü’t-Ta‘rîfât, thk. İbrâhîm el-Ebyârî, II. Baskı, Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut, 1413/1992.
Sıddîk Hasan Han, et-Tâcü’l-mükellel, Vezâretü’l-evkâf ve’ş-şüûni’l-İslâmiyye, Katar, 1428/2007.
et-Tâcü’l-mükellel, thk. İbrâhîm Şemsüddîn, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1424/2003.
Sîbeveyhi, ‘Amr b. Osman b. Kanber, el-Kitâb, ta‘lîk: Emîl Bedî‘ Ya‘kûb, II. Baskı, Dâru’lkütübi’l-‘ ilmiyye, Beyrut, 2009.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir, ed-Dürru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Merkezü hicr li’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l- ‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Kâhire, 1424/2003.
el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Şu‘ayb el-Arnaût, Müessesetü’r-risâle nâşirûn, Beyrut, 1429/2008.
Mu‘terekü’l-akrân fî i‘câzi’l-Kur’ân, tashih: Ahmed Şemsüddîn, Dâru’l-kütübi’l- ‘ilmiyye, Beyrut, 1408/1988.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-kadîr, Dâru’l-fikr, Beyrut, 1403/1983.
Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb, es-Sirâcü’l-münîr, Matba‘atü Bulak (el-Emîriyye), Kâhire, 1285 h.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed İbn Cerîr, Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk.
Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Hicr li’t-tıbâ‘a ve’n-neşr, Kâhire, 1422/2001.
Topaloğlu, Bekir ve Ali Bardakoğlu, “Kudret”, DİA, Ankara, 2002.
Turhan, Kasım, “Kuvvet”, DİA, Ankara, 2002.
‘Ukberî, Ebü’l-Bekâ Abdullah b. el-Hüseyin, et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân, el-Matba‘atü’lmeymeniyye, Mısır, 1306 h.
‘Useymîn, Muhammed b. Sâlih, Tefsîru’l-Kur’âni’l-kerîm sûretü’l-Kehf, Dâru İbni’l-Cevzî, ed-Demmâm, 1423 h.
Üzüm, İlyas, “Kehf Sûresi”, DİA, Ankara, 2002.
el-Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed, el-Vasît fî tefsîri’l-Kur’âni’l’mecîd, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vdğr., Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1415/1994.
Yavuz, Yusuf Şevki, “İstitâat”, DİA, İstanbul, 2001.
Zebîdî, Muhammed Murtazâ, Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs, thk. Ali Hilâlî vdğr., el- Meclisü’l-vatanî li’s-sekâfe ve’l-fünûn ve’l-âdâb, Kuveyt, 1422/2001.
Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî, Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh, thk. Abdülcelîl Abdüh Şelebî, ‘Âlemü’l-kütüb, Beyrut, 1988.
Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ, Fethu’r-Rahmân bikeşfi mâ yeltebisü fi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî, Dâru’l-Kur’âni’l-kerîm, Beyrut, 1403/1983.
Tuhfetü’l-bârî, haz. Muhammed Ahmed Abdülazîz Sâlim, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1425/2004.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf ‘an hakâikı ğavâmizı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd vdğr., Mektebetü’l-‘ubeykân, Riyâd, 1418/1998.
Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddîn, el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ, Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, Beyrut, 1428/2007.