İbrahim ÇAPAK

İlk Dönem İslam Mantıkçılarının Modaliteye Yaklaşımı

Modalite konusu, mantığın önemli konularından biridir. Aristoteles (385-322) ile gündeme gelmiş ve günümüze kadar güncelliğini korumuştur. Hem Batı hem de İslâm dünyasında modalite hakkında farklı görüşler ileri sürülmüş, kimileri önermelerde iki,kimileri üç kimileri de dört modalitenin varlığına işaret etmiştir. Bu farklılıkların Aristoteles'in kitaplarında modalite konusunun açık olmayışından kaynaklandığı söylenebilir. Çünkü modalite konusunda ana kaynak Aristoteles'in eserleridir. İslâm mantıkçıları da modalite konusunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Temelde mütekaddimin ve müteahhirin olarak ayrılan İslâm mantıkçılarından aynı dönemde yaşayanlar arasında bile farklı görüşlere rastlanabilmektedir. Mesela, mütekaddimin mantıkçılarından sayılan Farabi ile İbn Sina mutlak önermeler konusunda farklı düşünmektedirler. Farabi, mutlak önermelerin modalitesinin var olduğunu ileri sürerken, İbn Sina mutlak önermelerin modalitesiz olduğunu ifade eder. Yine İbn Sina kıyasların modalitesini geniş bir şekilde incelerken, Farabi kıyasların modalitesine pek iltifat etmez. Bu çalışmada bütün ilk dönem İslâm mantıkçılarının modalite anlayışlarını konu edinmemiz mümkün değildir. Biz bu çalışma da temel kaynak olması bakımından Aristoteles'in modalite anlayışına değinerek, Farabi (870-950), İbn Sina (980-1037), Gazâlî (1058-1111), Ebi Salt Dani(1068/1134) ve İbn Tumlus (1160-1223)'un modalite anlayışlarını ana hatlarıyla ele almaya çalışacağız.

Muslim Logicians' Approach to Modality in the Classical Period

This study explores the modal propositions and modal syllogisms of Muslim logicians such as Farabi, Ibn Sina, Ghazali, Abu Salt al-Dani and Ibn Tumlus. Although they all discuss the modal propositions, only Ibn Sina and Abu Salt al-Dani consider modal syllogisms important and examines all kinds of them in details. The study begins with the survey of all types of modal propositions, which can be classified in four main categories: absolute, possible, necessary, impossible. Then it gives early Muslim logicians' definition of absolute, possible, necessary and impossible propositions.

PDF

___

Ahmet Cevdet, Miyar-ı Sedat, Mantık Metinleri 2 içinde (haz. Kudret Büyükcoşkun), İstanbul,1998.
Aristoteles, Organon II, Önerme, (Çev.: H. Ragıp Atademir), İstanbul 1996.
Aristoteles, Organon III, Birinci Analitikler, (çev. H. Ragıp Atademir), İstanbul 1996.
Atademir, H. Ragıp, Aristo'nun Mantık ve ilim Anlayışı, Ankara, 1974.
Bolay, M. Naci, İbni Sina Mantığında Önermeler, İstanbul, 1994.
Çağrıcı, Mustafa, "İbn Teymiyye Bakışıyla Gazali-İbn Rüşd Tartışması", îslami Tetkikler Dergisi, C. IX, (Ayrı Basım).
Dani, Ebu Salt, Kitabu't-Takvimu'z-Zihn, IslamicPhylosophy içinde, C. 81, Frankfurt,Almanya.
Durusoy, Ali "Kıyas Maddesi", D.İ.A.
Ebi Hacac Yusuf b. Muhammed b. Tumlus, Kitabu'l Madhal H Sanaatil Mantık, Islamic Philosophy, C. 82, Frankfurt, Almanya, 2000.
Ebheri, Isaguci, Vezirhani Matbaası, 1287.
Ebheri, Keşfü '1-Hakaik, (tahk. Hüseyin Sarıoğlu), İstanbul, 1998.
Emiroğlu, İbrahim, Ana Hatlarıyla Klasik Mantık, Bursa, 1999.
Farabi, PeriHermenias (Kitabu'l-îbare), (nşr. Mübahat Türker-Küyel), Ankara, 1990.
Gazali, Makasıdu'l-Felasife, (tahk. S. Dünya), Mısır, 196.
Gazali, Mihakku'n-Nazar, (tahk. Refik Acem), Beyrut, 1994.
Gazali, Miyaru'l-llm, (nşr. Süleyman Dünya), Kahire, 1961.
İbn Sina, en-Necat, (tahk. Sabri el-Kurdi), Mısır, 1938 (1357).
Koz, İsmail, islam Mantıkçılarında Modalite Teorisi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara,2000.
Öner, Necati, "Klasik Mantıkta Modalite: Modal Önermeler", A.Ü.l.F. Dergisi, C.XV,1967.
Öner, Necati, Felsefe Yolunda Düşünceler, Ankara, 1999.
Öner, Necati, Klasik Mantık, Ankara, 1996.
Rescher, Nicholas, The Development of Arabic Logic, London, 1964.
Saidi, Abdül Müteal, Tecdidu İlmi'l-Mantık fi Şerhi Hubeysi ala't-Tezhib, trz, 3. Bsk.Kahire.
Ülken, H. Ziya, Mantık Tarihi, İstanbul, 1942.
Zimmermann, F. W. Al-Farabi's Commentry and Short Treatise on Aristotle's De Interretatione,London, 1981.