Şiir Mantığın Neresinde Durur?

Platon Homeros’u ‘taklitle’ uğraşmakla suçlayıp şiiri ideal devletinden kovmak istediğinden beri şiir ve felsefe arasındaki gerilim kendini hissettirmiştir. Çalışmamız, hayli tartışmalı bu ilişkiyi yeniden düşünerek, aklî ilimlerin esasını teşkil eden ve doğrudan logos’la irtibatlı mantık ile hissetmeye ve muthos’a yakın görülen şiir arasındaki ilişkiyi sorgulama amacı taşımaktadır. Şiirle mantıksal akletmenin mümkün olup olmadığına dair yapacağımız bu sorgulamanın dil, poetika ve mantık üçlüsü üzerinden yapılması planlanmıştır. Bu bağlamda tartışma zeminimiz, sanat felsefesinin ilk yapıtı kabul edilen Aristoteles’in Poetika’sının İslam felsefe geleneğinde özel olarak İbn Sînâ tarafından nasıl alımlandığı olacaktır. İslam mantıkçıları ve İbn Sînâ Aristoteles’i şerh ederken, Poetika’yı mantık külliyatının (Organon) içerisine yerleştirerek şiiri mantığın alanına dahil etmiştir. Bu dahlin kendisi bizi şiirin mantıksal statüsü üzerine düşünmeye davet eder. Bu açıdan İbn Sînâ ile birlikte peşine düşeceğimiz soru esas itibariyle şu olacak: Şiir dilinin mantıksal statüsü nasıldır ve şiirsel kıyasın [poetic syllogism] imkânı nedir? İbn Sînâ’ya göre şiir “mümkün” ile ilgilidir, bu bakımdan “mevcud” ile “mevcud olmayanı” birlikte düşünmeye imkân tanır. Şiir muhayyileye (imagination) hitap ederken, nefsin bilme kuvveleri arasında mütehayyilenin his ile akıl arasında yer alması tam da şiirin bu ara-cı konumunu değerli hale getirir. Bu konumun ne anlam ifade ettiğini gösterebilmek adına, çalışmamızda şiir ve mantık ilişkisini nefsin kuvveleri, his-muhayyile-akıl münasebeti, mahiyet-vücud ayrımı, taklidin önemi ve kıyas türleri gibi İbn Sînâ felsefesinin bir dizi temel başlığı üzerinden tartışmaya çalışacağız. Son olarak şiirin konumunu somut örnekler üzerinde mevzubahis şiir teorisi açısından tartışarak şiirin taşıdığı imkânları, şiirsel olanla mantıksal olan arasındaki ilişkiyi değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler:

Şiir ve mantık, şiirsel kıyas, his, mütehayyile, akıl, Platon, Aristoteles, Fârâbî, İbn Sînâ

Where does Poetry Stand in Relation to Logic?

Since the time Plato wanted to banish poetry from his ideal state by accusing Homer of “imitation”, the tension between poetry and philosophy has made itself evident. Our study aims to rethink this highly controversial relationship and to question the relationship between logic, which is the basis of the intellectual sciences, directly connected to logos, and poetry, which is seen as closer to sensation and to “mythos”. This questioning about the possibility of logical thinking through poetics will be realized through language, logic and poetics. In this context, our discussion ground will be the reception of Aristotle’s Poetics, which is accepted as the first work of philosophy of art, in Islamic philosophy, specifically in Avicenna. While commenting on Aristotle, muslim logicians and Avicenna included poetry in logic by placing Poetics in the Organon. This very inclusion invites us to think about the logical status of poetry for Avicenna. In this context, the question we will pursue with Avicenna will be essentially: What is the logical status of poetry and what is the possibility of poetic syllogism? According to Avicenna, poetry is related to the “possibles”, and in this respect, it allows to consider being and non-being together. While poetry addresses imagination, the fact that the imagination is between the sensation and the intellect, makes poetry’s position of “mediator” valuable. In order to show what this position means, we will try to discuss the relationship between poetry and logic through a number of basic themes of the Avicennian philosophy, such as powers of the soul, the relationship between sensation-imagination-intellect, the distinction of essence-existence, the importance of imitation, and types of syllogism. Finally, we will discuss, through particular examples, the place given to the poetry, and examine the possibilities of poetry and the relationship between the poetic and the logical, in terms of the aforementioned theory of poetry.

Keywords:

Poetry and logic, poetic syllogism, sensation, imagination, intellect, Plato, Aristotle, Fârâbî, Avicenna,

PDF

___

Altunya, Hülya. Şiir ve Hakikat. Büyüyen Ay, 2014.
Aouad, Maroun - Schoeler, Gregor. “Le Syllogisme Poétique selon al-Fârâbî: Un syllogisme incorrect de la deuxième figure”, Arabic Sciences and Philosophy 12 (2002): 185-196, Cambridge University Press. Aristoteles. Metafizik, Çeviren Gurur Sev. Pinhan, 2018.
-. Poetics, Ed. Leonardo Taran-Dimitri Gutas. Brill, 2012.
-. Ruh Üzerine. Çeviren Ömer Aygün - Gurur Sev. Pinhan, 2018.
-. Şiir Sanatı Üstüne. Çeviren Ari Çokona - Ömer Aygün. İş Bankası, 2016.
-. Generation of Animals. Çeviren A. Platt. The Complete Works of Aristotle içinde. Hazırlayan Jonathan Barnes, Princeton, 1995.
-. Yorum Üzerine. Çeviren Saffet Babür. İmge Kitabevi, 2002. Bayraktar, Mehmet. “Fârâbî’nin Şiir Sanatının Kanunları Adlı Risalesi”, AÜİF Dergisi XXXVI (1997): 45-70.
Black, Deborah. “Imaginative Syllogism in Arabic Philosophy: A Medieval Contribution to the Philosophical Study of Metaphor”, Medieval Studies 51 (1989): 242-267. Çelebi, Asaf Hâlet. Bütün Şiirleri. Hazırlayan Selahattin Özpalabıyıklar. Everest, 2015.
-. Bütün Yazıları. Hazırayan Hakan Sazyek. YKY, 2004. Dahiyat, İsmail M. Avicenna’s Commentary on the Poetics of Aristotle: A Critical Study with an Annotated Translation of the Text. Brill, 1974. Fârâbî. İlimlerin Sayımı (İhsâu’l-Ulûm). Çeviren Ahmet Arslan. Divan Kitap, 2015.
Gemuhluoğlu, Zeynep. “Metaforların Kognitif İçeriklerinin Felsefe ve Şiir Dili Açısından İncelenmesi”. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2008/1): 121-144.
Hâfız-ı Şîrâzî. Dîvân-ı Hâfız. Derleyen Hasan Sasani. Tahran: Aban, 2014.
İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. Çeviren Muhittin Macit-Ali Durusoy-Ekrem Demirli. Litera, 2005.
-. Fennu’ş-Şi’r. Ed. A. Bedevi. Kahire: el-Matbaatu’l-Âmiriyye, 1965.
-. Kıyas (Şifa). Ed. S. Zaid-İ. Medkur. Kahire, 1964. -. en-Necât. Çeviren Kübra Şenel. Kabalcı, 2012.
-. Psychologie d’Ibn Sînâ d’après son oeuvre al-Shifa. c. 1 ve c. 2. Ed. ve Çeviren Jan Bakos. Editions de l’Académie Tchécoslovaque des Sciences, 1956.
Kaya, Veysel. İbn Sînâ’nın Kelâma Etkisi. Otto, 2015.
Kemal, Salim. The Philosophical Poetics of AlFârâbî, Avicenna and Averroes: The Aristotelian Reception. Routledge, 2003.
-. The Poetics of AlFârâbî and Avicenna, Brill, 1991. Landau, J. “Nasīr al-Dīn Tūsī and Poetic Imagination in the Arabic and Persian Philosophical Tradition”. Metaphor and Imagery in Persian Poetry. Derleyen Ali Asghar Seyed-Gohrab, 15-65. Brill, 2012.
Lear, Jonathan. “Katharsis”, Phronesis 33, No.3 (1988): 297-326. Llyod, G.E.R. Aristotle: the Growth and Structure of his Thought. Cambridge, 1968.
Platon. Devlet. Çeviren Sabahattin Eyüboğlu - M. Ali Cimcöz. İş Bankası Yayınları, 2010.
Rescher, Nicholas. Studies in the History of Arabic Logic. University of Pittsburgh Press, 1963. Ross, David. Aristoteles. Çeviren Ahmet Arslan. Kabalcı, 2011.
Şaman, E. Burak. “Aristoteles’te ve İbn Sînâ’da His ve İdrak”. Kutadgubilig 34 (Haziran 2017): 421-437.
Taşkent, Ayşe. Güzelin Peşinde: Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Estetik. Klasik, 2018.