1890-1900 ERMENİ AYAKLANMALARININ ERZİNCAN’A YANSIMALARI VE İLK ERMENİ İSYANLARI

Türklerin Anadolu’ya gelmeleri ile başlayan Türk-Ermeni ilişkileri 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşından sonra artan milliyetçilik akımını ve büyük devletlerin Osmanlı topraklarını paylaşmak istemeleri neticesinde bozuldu. Ayastefenos ve Berlin Antlaşmasından sonra Ermeni komitaları Doğu Anadolu’da Altı Vilayette bir Ermenistan kurmak istediler. Bu 6 vilayetten biri de Erzurum ve Erzincan da bu vilayetin bir sancağı idi. Yabancıların yaptığı istatistiklerde ve salnamelerinde Ermeniler Müslümanlardan fazla bir nüfusa sahip değildi. 1880’lerden sonra komiteler Erzincan’da da faaliyetlerini artırmıştı. Önce taraftarlarını çoğaltmak maksadıyla yoğun propaganda yaptılar. 1890’lardan itibaren de silahlanmaya başladılar. 1893’lerde Erzincan’da Ermeni kilise, okul ve evlerinde çok miktarda silah ve patlayıcı madde ele geçirildi. 1890-1900 arası başta İstanbul olmak üzere Anadolu’nun muhtelif vilayetlerinde Ermenilerin gösterileri ve Müslüman halkı tahrikleriyle çatışmalarla geçti.1894, 1895 ve 1896 yıllarında Erzincan merkez ve ilçelerinde Müslüman halk ile Ermeniler arasında şiddetli çatışmalar yaşandı ve neticede çoğunluğu Ermenilerden olmak üzere yaklaşık 1000 civarında insan öldü. Bu çatışmalar önce komitacıların Müslümanlara saldırıları ve tahrikleriyle başlamış, galeyana gelen Müslüman ahali Ermenilere saldırmıştı. Komitacıların istediği de zaten buydu. Sonunda zaptiye birlikleri asayişi sağladı. 1895-96 yıllarında meydana gelen olaylarda ülke genelinde Osmanlı kaynaklarına göre yaklaşık 1.800 Müslüman, 8.700 Ermeni olmak üzere 10.500 ölü ve 4.000’e yakın yaralı vardı. Yabancı konsoloslukların raporlarına göre ise 1896 Şubatında ölü sayısı 40.000 olarak gösterilmişti. Ermenilerin Gayeleri bir dış müdahaleyi gerçekleştirmekti. Buna rağmen II. Abdülhamit Ruslar ile İngilizleri karşı karşıya getirmiş ve Ermeni Komitecilerinin umduğu bütün yabancı müdahale imkânları kesin olarak önlenmiş ve 1. Dünya savaşına kadar geçici de olsa bir barış ortamı sağlanmıştı.

Anahtar Kelimeler:

Ermeni Komiteleri, Erzincan, Tercan, Kemah, Eğin

PDF

___

Akçora, Ergün Öz – Kaya, Mehmet (2014) “Ermeni Komitelerinin Anadolu’da Çıkardıkları İsyanlar (1878-1905), ” Yeni Türkiye S.60 C.III Ermeni Meselesi Özel Sayısı Ankara .
Ali Kemali, (1992). Erzincan, İstanbul .
Akyüz, Yahya (1997). Türk Eğitim Tarihi. İstanbul.
Armaoğlu, Fahir (2007). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914) İstanbul .
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), (1991) Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, XXVII, İstanbul . Berlin Kongresi, (Yazar yok) (H.1298).Matbaayı Amire,
Birol, Nurettin (2014). “1890-1901 Ermeni Olayları ve Halil Rıfat Paşa” Yeni Türkiye S.60 C.III Ermeni Meselesi Özel Sayısı Ankara .
Çakaloğlu, Cengiz (1999). “Erzincan ve Çevresinde Ermeni Olayları (1890-1896)” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı:13 Erzurum.
Danişmend, İsmail Hami (1972). Osmanlı Tarihi Kronolojisi IV, İstanbul .
General Mayewski, (1330). Van Bitlis Vilâyetleri Askeri İstatistiği, İstanbul .
Gül, Abdulkadir -Gökçen, Salim (2010). Son Dönem Osmanlı Nüfusu ve Ecnebiler Meselesi, Ankara .
Gül, Abdulkadir- Başıbüyük, Adem (2011). Bir Tarihi Coğrafya İncelemesi (Osmanlıdan Cumhuriyete Erzincan Kazası) Erzurum .
Gürün, Kamuran (1983).Ermeni Dosyası. Ankara .
Haydaroğlu, İlknur Polat (1990). Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Okullar, Ankara .
Hocaoğlu, Mehmet (1976). Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, İstanbul .
Hüseyin Nazım Paşa,(1994) Ermeni Olayları Tarihi. I Ankara
Karaca, Ali, (1993)Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899) İstanbul.
Karal, Enver Ziya (1983). Osmanlı Tarihi VIII, Ankara .
Karpat, Kemal H.(2003), Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri (çev.Bahar Tırnakçı) İstanbul
Kocabaşoğlu, Uygur (1989). Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika, XIX. yy.’da Amerikan Misyoner Okulları. İstanbul . Kodaman, Bayram (1987). Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, Ankara .
Küçük, Cevdet (1991). Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesi,1878-1897, İstanbul .
Mahmud Celaleddin Paşa, (1983). Mir’ât-ı Hakikat. Haz. İsmet Miroğlu. İstanbul .
Mazıcı, Nurşen (1987). Belgelerle Uluslararası Rekabette Ermeni Sorununun Kökenleri. (1878–1918) İstanbul .
Osman Nuri,(1327). Adülhamid-i Sâni ve Devr-i Saltanatı III, İstanbul .
Ökte, Ertuğrul Zekai (1989) Osmanlı Arşivi Yıldız Tasnifi-Ermeni Meselesi I, İstanbul .
Serdar, Mehmet Törehan (2014). “Vilâyât-ı Sitte” Yeni Türkiye Ermeni meselesi özel sayısı 62 C.III Ankara .
Sezer, Ayten (1999). Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-!938). Ankara .
Şimşir, Bilal (1986). “Tarihte Ermeni Terörü ve Sivas Vilayeti” Uluslararası Terörizm ve Gençlik Sempozyumu Bildirileri. Sivas .
Şişman, Adnan (2002). “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler” Türkler. C.14, Ankara .
Toksoy, Ahmet (2014). “1018-1071 Yılları Arasında Selçuklu Bizans İlişkileri ve Ermeniler” Yeni Türkiye S.60 C.I Ermeni Meselesi Özel Sayısı Ankara .
Tozlu, Necmettin (1991). Kültür ve Eğitim Tarihimizde Yabancı Okullar, Ankara .
Turan, Osman (1971). Selçuklular zamanında Türkiye, İstanbul .
Uras, Esat (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, İstanbul .
Vahapoğlu, Hidayet (1992). Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar. İstanbul .
Yerasimos, Stefanos (1980). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye II., İstanbul .