Sultan II. Abdülhamid’in Yönetim Anlayışı ve Osmanlı Bürokratik Yapısındaki Yeri

Ne modern devlet sistemlerinin vazgeçilmez bir unsuru; çoğu zaman bir kangren çoğu zaman da olmazsa olmaz bir yapı olarak değerlendirilen bürokrasi, ne de Türk dünyasının en çok iz bırakan liderlerinden birisi olan Sultan II. Abdülhamid üzerine yapılan tartışmalar yakın zamanda bitecek gibi durmamaktadır. Bu çalışmada da II. Abdülhamid’in dış politikaya, iç politikaya, ekonomiye, eğitime, adalet hizmetlerine ve askeriyeye dair yönetim anlayışları incelenmiş ve bunların Osmanlı bürokratik yapısındaki yerlerine dair birtakım saptamalar yapılmıştır. Çoğu zaman istibdat yönetimi, tek adamlık, merkeziyetçilik ve gericilik ile birlikte anılan II. Abdülhamid’in Türk modernleşmesi sürecinde dizmiş olduğu kilometre taşları göz ardı edilmektedir. Nitekim o Osmanlı tarihinde ilk defa meclis açan ve ilk defa anayasa ilan eden padişahtır. Ancak tahta geldiği dönemde yönetimde bulunan yozlaşmış bürokrasi ile mücadelesi onu zaman zaman çelişkili kararlar almaya itmiştir. Özellikle Tanzimat sonrası Osmanlı’nın modernleşme furyasına kapıldığı bir dönemde kendisini bu hareketlerin tam ortasında bulan bürokrasinin modernleşmesi ilmi ya da teknolojik alanlardan ziyade kültürel alanda gerçekleşmiş ve bürokrasi giderek kendisini ayrıcalıklı bir konuma getirerek devletin otoritesini eline almıştır. II. Abdülhamid ise tahta geldikten sonra devlet otoritesini yeniden saraya bağlayarak, bürokrasi ile mücadele etmeye başlamıştır. Ancak bu mücadele bürokrasinin yok edilmesi amacıyla değil; keyfiyetten uzaklaştırılarak kurumsallaştırılması ve saraya sadakatin sağlanması amacıyla gerçekleştirilmiştir. Birçok alanda modernleşme hareketlerinin fitilini yakan II. Abdülhamid, bürokrasinin de modernleştirilmesi adına çok önemli düzenlemeler yapmıştır. II. Abdülhamid’in dizayn ettiği bürokratik yapının mirasçısı ise Türkiye Cumhuriyeti olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

II. Abdülhamid, Osmanlı, Bürokrasi, Siyaset, Modernleşme

Sultan II. Abdulhamid's Management Approach and Its Place in The Ottoman Bureaucratıc Structure

Neither discussions about an indispensable element of modern state systems; Neither the bureaucracy, which is often regarded as an indispensable structure for a gangrene, nor about Sultan Abdulhamid II, one of the most impressive leaders of the Turkish world, do not seem to end soon. In this study, Abdulhamid's management understandings on foreign policy, domestic policy, economy, education, justice services and military were examined and some determinations were made about their place in the Ottoman bureaucratic structure. Often times, the milestones that Abdulhamid II who is mentioned with tyranny, one-manhood, centralism and reaction, laid in the process of Turkish modernization are ignored. As a matter of fact, he is the first sultan to open a parliament in Ottoman history and to declare a constitution for the first time. However, when he came to the throne, his struggle with the corrupt bureaucracy in power led him to take contradictory decisions from time to time. Especially after Tanzimat, the modernization of the Ottoman bureaucracy took place in the cultural field rather than in the scientific or technological fields, and the bureaucracy gradually took the authority of the state by bringing itself to a privileged position. After Abdulhamid II came to the throne, he started to struggle with the bureaucracy by reconnecting the state authority to the palace. However, this struggle is not with the aim of destroying the bureaucracy; It was carried out in order to institutionalize it by removing it from the arbitrary and to ensure loyalty to the palace. Abdulhamid II, who burned the modernization movements in many areas, made very important arrangements in order to modernize the bureaucracy. The inheritor of the bureaucratic structure designed by Abdulhamid II was the Republic of Turkey.

Keywords:

Abdulhamid II, Ottoman, Bureaucracy, Politics, Modernization,

PDF

___

Akarlı, E. (1999). II. Abdülhamid: Hayatı ve İktidarı. Osmanlı Ansiklopedisi (2. Cilt) içinde (s. 253-265). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Akyıldız, A. (2004). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İstanbul: İletişim Yayınları.
Altunay Şam, E. ve Arslan, R. (2018). II. Abdülhamid Dönemi’nde Osmanlı-Alman ilişkileri. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 4(20), 2903-2913.
Armağan, M. (2006). Abdülhamid’in kurtlarla dansı. İstanbul: Ufuk Yayınları.
Arpacı, S. (2005). Sultan Abdülhamid. İstanbul: Işık Yayınları.
Arslan, A. (2013). Sultan Abdülhamit döneminde üniversite eğitimi. Nevzat Özkaya (Ed.). Vefatının 95.Yılında Abdülhamid Han sempozyumu içinde. İstanbul: Darülaceze Yayınları.
Arvasi, M. (2011). II. Abdülhamid yönetimine muhalefet: İttihat ve Terakki Cemiyeti (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aykaç, B. (1997). Kamu bürokrasisi ve Türk kamu personel yönetiminde bürokratik eğilimler. Ankara: YÖK Matbaası.
Aytar, O. (1992). Hamidiye alaylarından köy koruculuğuna. İstanbul: Medya Güneşi Yayınları. Başaran, İ. E. (1989). Yönetim. Ankara: Gül Yayınevi.
Bayraktar, K. (2010). Osmanlı Devleti'nde Ermeni kökenli bir bürokrat: Agop Kazazyan. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 58, 59-87.
Bolat, H. (2020). II Abdülhamit döneminde bir eğitim meselesi: Kafkas Muhacir çocuklarının eğitimi, Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 3(2), 133-150.
Bozkurt, V. (1985). Osmanlı toplumunun yapısal değişme sürecinde sivil bürokrasi. Uludağ Üniversitesi İktisat ve İdari Bilimler Dergisi, 6(2), 183-191.
Çabuk, V. (2004). Hedefteki Sultan II. Abdülhamid. (2. Baskı). İstanbul: Truva Yayınları: İstanbul.
Çetinsaya, G. (2016). II. Abdülhamid’in iç politikası: bir dönemlendirme denemesi. Osmanlı Araştırmaları, 47(47), 353-409.
Çolak, İ. (2007). Abdülhamid’i yeniden keşfetmek. İstanbul: Akis Kitap.
Damlıbağ, F (2021). Yurtdışında elektrik eğitimi alan Osmanlılar. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 22(1), 67-99.
Demirci Akyol, E. (2013). Sultan II. Abdülhamid döneminde sosyal politika uygulamaları. Sosyal Politika Çalışmaları, 13(31), 33-47.
Dursun, D. (1992). Bürokrasi teorisi ve yönetim. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 37(38), 133-149.
Ekinci, M. R. (2018). Osmanlı ve konsolosluk raporlarına göre Vilayet-i Sitte'de Hamidiye Süvari Alayları ve Ermeni ilişkileri. Kürşat Özdaşlı, Murat Cem Demir, Olcay Tire, İbrahim Sena Arvas, Uğur Köksal Odabaş ve İsmail Elagöz (Eds.) Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Yenilikçi Yaklaşımlar içinde (s. 191-207). Ankara: Gece Kitaplığı.
Eraslan, C. (2000). II. Abdülhamid ve Osmanlı Devleti’nin İslam Birliği siyaseti. Yeni Türkiye (Osmanlı Özel Sayısı), 2, 373-379.
Eraslan, C. (2019). Sultan II. Abdülhamid ve politikası üzerine düşünceler. Mehmet Bulut, Muhammet Enes Kala, Nuri Salık ve Maşallah Nar (Eds.) Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim Sultan II. Abdülhamid Dönemi içinde (s. 127-138). İstanbul: İZÜ Yayınları.
Ergül, C. (1997). II. Abdülhamid’in doğu politikası ve Hamidiye Alayları. İzmir: Çaplayan Yayınları.
Eryılmaz, B. (2002). Bürokrasi ve siyaset: bürokratik devletten etkin yönetime. İstanbul: Alfa Yayınları.
Göçek, F. M. (1999). Burjuvazinin yükselişi imparatorluğun çöküşü. İbrahim Yıldız (Çev.). Ankara: Ayraç Yayınevi.
Gönüllü, A.R. (2019). Sultan II. Abdülhamid’in bir yadigarı: Adana Hamidiye sanayi mektebi. USAD, 10, 179-202.
Gülşen, K. (2019). Paramilitarizm ve kuvvetlerin yerelleşmesi: Hamidiye alayları ve geçici köy koruculuğu örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gültekin, E. (2021). The first production of artificial limbs in the Ottoman State. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 11(1), 124-130.
Gürsoy, B. (1984). 100. yılında Düyun-u Umumiye İdaresi üzerinde bir değerlendirme. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 40(1-4), 17-59.
Heper, M. (1977). Türk kamu bürokrasisinde gelenekçilik ve modernleşme. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Heper, M. (2005). Bürokrasi. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt: 2) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
İnalcık, H. (2020). Atatürk ve demokratik Türkiye. İstanbul: Kronik Kitap.
Kabaklı, A. (2002). Millete vurulan canlı pranga: Bürokrasi. İstanbul: Tev Yayınları.
Kara, H. ve Çatma, B. (2017). Osmanlı Devleti’nin askere alma kanunlarında bedelli askerlik. The Journal of Academic Social Science Studies, 64, 355-371.
Kırmızı, A. (2007). Abdülhamid’in valileri / Osmanlı Vilayet İdaresi (1895-1908). İstanbul: Klasik Yayınları.
Kısakürek, N. F. (1981). Ulu Hakan II. Abdülhamid Han (4. Baskı). İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
Kızıltan, Y. (2006). I. Meşrutietin ilanı ve ilk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 251-272.
Kocabaş, S. (1991). Jön Türkler nerede yanıldı? (1890-1918). İstanbul: Vatan Yayınları.
Kodaman, B. (1979). Hamîdiye hafîf süvarî alayları (2. Abdülhamîd ve Doğu-Anadolu aşiretleri). Tarih Dergisi, 32, 427-480.
Kodaman, B. (2010). II. Abdülhamit ve Kürtler-Ermeniler. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 131-138.
Kodaman, B. (2011). The Hamidiye Light Cavalry Regiments: Abdülhamid II and the Eastern Anatolian Tribes. M. Hakan Yavuz ve Peter Sluglett (Eds.). War and Diplomacy: The Russo-Turkish War of 1877-1878 içinde (s. 382-424). Salt Lake City: The University of Utah Press.
Koloğlu, O. (1987). Abdülhamit Gerçeği. İstanbul: Gür Yayınları. Kundakçı, D. ve Kundakçı, S. (2016). Kamu Bürokrasisi. Erol Turan (Ed.) Kamu Yönetimi Temel Kavramlar içinde (s. 129-182). Konya: Palet Yayınları.
Kutlu, A.T. (2007). II. Abdülhamid Kızıl Sultan mı? Ulu Hakan mı?. İstanbul: Nokta Kitap.
Lewis, B. (1988). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Metin Kıratlı (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Mardin, Ş. (2004). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908 (11. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (2014). Türk modernleşmesi (23. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (2020). Türkiye’de toplum ve siyaset (24. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
Oğuz, A. (2013). Türk demokrasi tarihinde muhalefet geleneğinin oluşması açısından Sultan II. Abdülhamid ve dönemi. NEÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 109-120.
Ortaylı, İ. (2002). Son Universal imparatorluk ve II. Abdülhamid. Hasan Celal Güzel ve Ali Birinci (Eds.). Genel Türk Tarihi (7. Cilt) içinde (s. 889-898). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Ortaylı, İ. (2008). Türkiye teşkilat ve idare tarihi (2. Baskı). Ankara: Cedit Neşriyat.
Ortaylı, İ. (2017). Türkiye’nin yakın tarihi (26. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
Özaydın, M. M. (2016). Sultan II. Abdülhamid. Murat Akçakaya (Ed.) Türk-İslam Tarihinde Yönetim Bilgeleri içinde (s. 429-456). Ankara: Gazi Kitabevi.
Özcan, A. (2019). Sultan II. Abdülhamid’in dış siyaseti ve uygulamaları. Mehmet Bulut, Muhammet Enes Kala, Nuri Salık ve Maşallah Nar (Eds.) Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim Sultan II. Abdülhamid Dönemi içinde (s. 115-126). İstanbul: İZÜ Yayınları.
Özdemir, H. (2001). Osmanlı Devleti’nde bürokrasi. İstanbul: Okumuş Adam Yayıncılık.
Öztaş, N. (2014). Yönetim (2. Baskı). Ankara: Otorite Yayınları.
Palalı, İ. (2021). Osmanlı Devleti’nde ilköğretimde yenileşme ve Urfa ilk mektepleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 127(250), 83-102.
Sakaoğlu, N. (1991). Osmanlı eğitim tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sander, O. (2010). Siyasi Tarih – İlkçağlardan 1918’e (20. Baskı). Ankara: İmge Kitabevi.
Sayar, A. G. (1986). Osmanlı iktisat düşüncesinin çağdaşlaşması. İstanbul: Dergah Yayınları.
Serbestoğlu, İ. ve Temizer, A. (2021). II. Abdülhamid'in ülke yönetiminde yeni bakıș açısı: Avrathisarı Kazası örneğinde ihtiyaçlar ve kaynakların tespiti. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 51, 425-444.
Soylu, R. (2019). II. Abdülhamid ve Sanay-i Nefise Mektebi’nin kuruluşu. Sosyal Bilimler Dergisi, 6(40), 85-96.
Şahin, A. (1998). Bürokrasi Kuramı ve Türk Bürokrasisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Talay, A. (2007). Eserleri ve hizmetleriyle II. Abdülhamit. İstanbul: Armoni Yayıncılık.
Turhan, T. (2014). Bürokratik sistem ve Tanizmat Dönemi bürokrasisinden erken dönem Cumhuriyet bürokrasisine intikal eden bürokratik kültür (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uğurlu, M. (2021). Müsebbib üzerine (Safvet Nezihi’nin kaleminden II. Abdülhamit dönemi). RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 338-352.
Uğurluel, T. (2018). Abdülhamid Han. İstanbul: Timaş Yayınları.