Aysel ÖZTÜRK, Zeynep ALİMOĞLU SÜRMELİ

Mezhepler Tarihi Literatüründeki Benzerlikler Üzerine Bir Çalışma “Kitâbu’r-Redd ve Telbîsü İblîs Örneği

Ebû Mutî‘ Mekhûl b. el-Fadl en-Nesefî’nin “Kitâbu’r-Redd ‘alâ ehli’l-bidâ‘ ve’l-ehvâi’ḍ-ḍâlle” adlı eserinin Hanefî makâlât geleneği içerisinde 73 fırka rivayetini esas alarak İslâm fırkalarının 6x12+1=73’lük sistemle tasnife tâbi tutulduğu en eski çalışmalardan biri olduğu söylenebilir. Nesefî’nin kullandığı bu tasnif sistemi, kendisinden sonraki pek çok müellifi özellikle de Hanefî makâlât müelliflerini etkilemiştir. Ancak bu tasnif sistemini kullanan alimler Hanefîlerle sınırlı değildir. Nitekim Hadis taraftarları içerisinde değerlendirilebilecek olan Hanbelî alimi Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî de Telbîsü İblîs adlı eserinin bir bölümünde 6x12+1=73 şeklindeki sisteme dayanan bir tasnif kullanmıştır ki bu tasnif; fırkaların isimlendirilmesi, alt fırkaların sıralanışı ve tanımlanması gibi pek çok yönden Nesefî’nin tasnifine benzemektedir. Bu bakımdan çalışmamızda iki eserde yer alan tasnifler ve fırkalar, eserlerin bütünü de dikkate alınarak mukayese edilip aradaki benzerlik ve farklılıklar, kimi Hanefî ve Hadis Taraftarları makâlât eserleri de göz önünde bulundurulmak suretiyle ortaya koyul-maya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

73 fırka rivayeti, Nesefî, İbnü’l-Cevzî, Kitâbu’r-Redd, Telbîsü İblîs

A Study On The Similarities In The Literature Of Sects History The example of Kitâb al-Radd and Talbis Iblis

The work of Abû Mutî‘ Makḥûl ibn Faḍl al Nasafi, “Kitâb al-Radd ‘alâ ahl al-bida‘ wa-al-ahwâ al-ḍalla” can be said to be one of the oldest works in the Hanafi maqalat tradition in which Islamic sects are classified with the system of 6x12+1=73 based on the 73 sects narrative. This classification system used by Nasafi has influenced many authors after him, especially the Hanafi maqalat authors. However, the scholars using this system are not limited to the Hanafis. Hanbali scholar Abu’l Farac Ibn al Jawzi, who can be considered among Hadith Supporters, also uses a classification based on the 6x12+1=73 system in a part of his work called Talbis Iblis, and this classification is similar to the classification of Nasafi in many ways such as naming the sects, as well as ordering and defining the sub-sects. In this study, the classifications and sects in the two works will be compared by paying attention to the whole of the texts, and the similarities and differences between them will be tried to be revealed by taking some Hanafi and Hadith Supporters’ maqalat works into account.

Keywords:

73 Sects Narrative, Nasafi, Ibn al Jawzi, Kitâb al-Radd, Talbis Iblis,

PDF

___

Acar, Hasan. Ebû Muti‘ Mekhûl en-Nesefî’nin Kitâbu’r Redd ‘Ale’l-Ehvâ ve’lBidâ‘ İsimli Eserinde Mezhepleri Tasnifi ve Mürciî Makalat Geleneği İçerisindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
Bâbânî, İsmâîl b. Muhammed b. Mîr Selîm el-Bağdâdî. Hediyyetü’l-‘Arifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâru’l- Musannıfîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1951.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l Fırak. Thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü İbni Sînâ, t.y.
Brockelmann, Carl. Târîhu’l Edebi’l Arabî. Trc. Abdulhalîm en-Neccâr. Kahire: Dâru’l Me‘arif, t.y.
Durguti, Abdylkader . “Muhammed b. Kerrâm ve Taraftarlarına Ait Eserlerin Genel Bir Tahlili”, e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 12/1 ( 2019): 112-146.
Ebû Temmâm el-İsmâ‘ilî el-Hârezmî. Bâbü’ş-Şeytân. Thk. Wilferd Madelung - Paul e.Walker. Boston: y.y. 1998.
Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, t.y.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Burdur Kütüphanesi’nde Bulunan Bir Risale ‘Tezkiretü’l-Mezâhib”. İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1975.
Gîlânî, Abdülkâdir b. Mûsâ b. Abdillaâh Ebû Muhammed. el-Gunye li Tâlibî Tarîkati’l-Hakk Azze ve Celle. Thk. Ebû Abdirrahmân Salâh b. Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
Gömbeyaz, Kadir. İslam Literatüründe İtikâdî Fırka Tasnifleri. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2015.
‘Irâkî, Ebû Muhammed ‘Osman b. ‘Abdillâh b. Hasan el-Hanefî. El-Fıraku’l-Müfterika beyne Ehli’z-Zeyğ ve’z- Zendeka. Thk. Yaşar Kutluay. Ankara: Nur Matbaası, 1961.
İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec ‘Abdurrahman b. ‘Ali. el-Mevdû‘ât. Thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: Mektebetü’s-Selefiye, 1966.
İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec ‘Abdurrahman b. ‘Ali. Kitâbu Telbîsi İblîs. Thk. Ahmed b. Osman el-Mezîd, Riyad: Dâru’l-Vatan li’n Neşr, 2002.
İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec ‘Abdurrahman b. ‘Ali. el-Münteka’n-Nefîs min Telbîsî İblîs. Thk. Ali Hasan Ali Abdulhamîd, t.y.
İbnü’l Cevzî, Ebû’l-Ferec ‘Abdurrahman b. ‘Ali. Menâkıbü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî, t.y.
İbnü’l Cevzî, Ebû’l-Ferec ‘Abdurrahman b. ‘Ali. Def’u şübheti’t-teşbih. Thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. Meketebetü’l-Ezheriyye, t.y.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâ’ü ebnâ’i’z-zamân. Thk. İhsân ‘Abbâs, Dâru’s-Sadr, Beyrut t.y.
İnal, İbrahim Hakkı. “Mezhepler Tarihi Literatüründe Öteki Algısı: Mürcie Örneği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/1 (2014):223-235.
Karadaş, Cafer. “Kerramiyye ve İtikadı”. Kelam Araştırmaları Dergisi, 5/2 (2007):41-62.
Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-Müellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye. Beyrut t.y.
Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed b. Muhammed. el-Cevâhirü’l-mudiyye fî tabakati’l Hanefiyye. Thk. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: 1979.
Kutlu, Sönmez. Selefiliğin Fikrî Arka Planı “İslâm Düşüncesinde İlk Gelenekçiler”. Ankara: Otto Yayınları, 2016.
Malatî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed. et-Tenbîh ve’r-Red ‘alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida‘. Thk. Muhammed Zâhid b. Hasan el-Kevserî. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1968.
Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed. Beyânü’l-mezâhib. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, 37353 080/MEC.R.
Nesefî, Ebû Mutî‘ Mekhûl b. Fazl. Kitâbu’r-Redd ‘alâ Ehli’l Bidâ‘ ve’l Ehvâi’d-Dâlle. Thk. Seyyid Bahçıvan. Konya: Hikmet Yayınevi, 2013.
Nesefî, Ebû Mutî‘ Mekhûl b. Fazl. “Le Kitâb al-Radd ‘alâ l-Bida‘ d’Abû Mutî‘ Makhûl al-Nasafî”. Thk. Marie Bernard, Annales Islamologiques, C.16 (1980): 39-126.
Râzî, Muhammed b.Ömer b. Hüseyin Fahrüddîn. İ‘tikâdâtü fırâki’l-müslimîn ve’l-müşrikîn. Thk. Ali Sâmî en- Neşşâr. Beyrut: y.y. 1982.
Seksekî, Ebû’l Fadl ‘Abbas b. Mansûr el-Hanbelî. el-Burhân fi Ma‘rifeti ‘Akâidi Ehli’l-Edyân. Thk. Bessâm Ali el- Âmûş. Ürdün: Mektebetü’l Menâr, 1996.
Sürmeli, Zeynep ALİMOĞLU. Ehl-i Sünnet’in Kerrâmiyye Eleştirisi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2018.
Sürmeli, Zeynep ALİMOĞLU. “Sünnî Makâlât Eserlerinde Kerrâmiyye’nin tasnifi Mesekelesi”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 12/2 (2019): 403-440.
Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed Abdilkerîm. el-Milel ve’n-Nihâl. Thk. ‘Abdülazîz Muhammed Vekîl. Kahire: t.y.
Tan, Muzaffer. “Hanefî-Mâturîdî Fırak Geleneği Bağlamında Mezheplerin Tasnifi Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49/2 (2008): 121-152.
Yemenî, Ebû Muhammed. ‘Akâidu’s-Selâse ve Seb‘in Fırka. Thk. Ahmed b. Atıyye el-Ğâmidî. Medine: 1993.
Zehebî, el-İmam Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1983.
Zehebî, el-İmam Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü’l-Huffâz. Beyrut: Dârü’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1998.