Kültürel Odaklı Peyzaj Biyografisinin Oluşturulması: Üsküdar Kıyı Bandı Örneği

Bu çalışmada, İstanbul ili Üsküdar ilçesi içerisinde kıyı bandında yer alan tüm kültür varlıklarının envanteri oluşturulmuştur. Her bir kültür varlığının geçmişten günümüze çevreleri ile birlikte varoluş süreçleri değerlendirilmiş, kültürel varlıklara ilişkin kent halkının farkındalıkları saptanmış, kültürel varlıkların geçmiş fotoğraflarına ulaşılarak geçmişten günümüze kıyaslama olanağı sağlanmıştır. Kentsel kültürel varlıkların sürdürülebilirliklerinin sağlanması, ulusal kimliğe katkı sağlanmasına ilişkin stratejiler üretilmiş, kültürel varlıklar dış mekân çevrelerindeki değişimleri ile peyzaj mimarlığı bakış açısı ile yorumlanmıştır. Çalışma alanı sınırları olarak Üsküdar Meydanı ile Selimiye Kışlası arasında kalan hatta kıyı çizgisinden 1 km gerisine kadar olan alan seçilmiştir. Bu hat içerisinde; Üsküdar Meydanı, Kızkulesi, Sultan III. Ahmet Çeşmesi, Mihrimah Sultan camii, Gülfem Hatun Camii, Selimiye Kışlası, Büyük Selimiye Cami, Ayazma Camii, Ayazma çeşmesi, Eski vapur iskelesi, Harem otogarı, Şemsi Paşa İlçe Halk Kütüphanesi, Balaban Tekkesi vb. pek çok önemli yapı yer almaktadır. Çalışmada yöntem olarak Üsküdar Belediyesinden 1/5000 ve 1/1000 ölçekli Nazım İmar planı temin edilmiş, mevcut tarihi ve kültürel varlıkların yerleri belirlenerek Arc. Map. 10.1 programı kullanılarak envanter haritası oluşturulmuştur. Envanter oluşturulmasının ardından her bir alana ilişkin yapım yılından ve hikâyesinden başlanarak günümüze kadar gelen süreç içerisinde yaşanan mekânsal değişimler ve dönüşümler kullanım amaçları ile birlikte ortaya konulmuştur. Her bir kültürel varlık için yapılan bu araştırma çalışma alanının tümü içinde yollar, yeşil alan dağılımları, sivil mimari örnekleri, günümüzdeki durumun şekillenmesinde önemli rol oynayan depremler, yangınlar, savaşlar, işgaller, yasa ve yönetmelikler vb. doğal, kültürel ve sosyal etkenler ile bir arada değerlendirilerek yorumlanmıştır. Çalışma alanına ait genel peyzaj biyografisi ve alanda yer alan her bir tarihi kültürel varlığa ilişkin biyografiler ortaya konulurken 1870-2018 yılları arasında belirtilen alanlara ilişkin fotoğraflar, tasvirler, el çizimlerinden büyük ölçüde yararlanılmıştır. Çalışma alanında yaşayan kent halkına, kentsel kültürel miras farkındalıklarını ölçmek amacı ile anket uygulanmış ayrıca, her bir kentsel-kültürel miras öğesi için çalışma kapsamında geliştirilen gözlem formu ile değerlendirme yapılmıştır. Yerel yönetim, kamu kurumları, dernekler, üniversitelerde görev yapan uzmanlar ile sözlü görüşmeler yapılarak katılımcı bir çerçevede değerlendirmeler yapılmıştır. Sonuç olarak çalışma alanı için kentsel kültürel mirası için, ilgili yasa ve yönetmelikler çerçevesinde, paydaş görüşleri doğrultusunda peyzaj biyografilerinden yararlanılarak koruma-kullanma, yeniden işlevlendirme stratejileri geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kültürel miras, peyzaj biyografisi, Kültürel peyzaj, Kentsel miras, Üsküdar

Cultural Oriented Landscape Biography: Example of Üsküdar Coastal Zone

In this study, inventory of all cultural assets in the coastal band in the Üsküdar district of İstanbul is produced. The existence processes of each cultural entity from past to present have been evaluated, awareness of cultural assets have been determined and urban cultural past photographs of the urban people have been reached and compared. The position and sustainability of cultural assets in existing projects prepared for the field are discussed within the framework of landscape architecture discipline. Strategies for ensuring sustainability and contributing to national identity have been developed. The area between the Üsküdar Square and Selimiye Barracks was chosen as the boundaries of the study area and 1 km far from the coastline. In this coastline, Doğancılar Park is located as an important green texture. Within the boundaries of the study, Üsküdar Square, Kızkulesi, Sultan 3. Ahmet Fountain, Mihrimah Sultan Mosque, Gülfem Hatun Mosque, Selimiye Barracks, Büyük Selimiye Mosque, Ayazma Mosque, Ayazma Fountain, Old Ferry Port, Harem Bus Station, Şemsi Paşa District Public Library, Balaban Tekkesi etc. are located in many important buildings. With the method of study, City plan was provided from Üsküdar Municipality and inventories were determined by using Arc. Map. 10.1 program by determining the places of existing historical and cultural assets. After the creation of the inventory, spatial changes in the process starting from the construction year and the story of each area, starting from the present day, have been put forward together with the external changes and usage purposes. With this research for each cultural entity within the study area; roads, green area distributions, civil architecture examples, earthquakes, fires, wars, occupations, laws and regulations, etc., which play an important role in shaping the present situation, have been interpreted together with natural, cultural and social factors. While the biography of the general landscape of the study area and the biographies of each historical cultural entity in the field were revealed, the photographs, depictions and hand drawings between the years 1870-2018 were utilized largely.

Keywords:

Urban, Cultural Heritage, Landscape Biography, İstanbul,

PDF

___

[1] F. P. Arabacıoğlu, “Sur-Kent İlişkisinin Çevre Düzenleme Kriterleri Açısından Değerlendirilmesi”, Doktora Tezi , Fen Bilimleri Enstitüsü ,Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2007.
[2] C. Kurtar, M. Somuncu, "Kentsel Kültürel Mirasın Korunması ve Sürdürülebilirliği: Ankara Hamamönü Örneği," Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 2012.
[3] F.P. Arabacıoğlu, I. Aydemir, "Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı," YTÜ Mimarlık. Fakültesi E-Dergisi, c. 2, s. 4, ss. 204-212, 2007.
[4] Y. Tosun, "Kültürel Mirasın Korunmasında Üst Ölçekli Projelerin Rolü 2010 Avrupa Kültür Başkenti İstanbul ve Fatih Suriçi’ne Etkileri", Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü ,Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2008. [5] D. Çelik ve M. Yazgan, "Kentsel Peyzaj Tasarımı Kapsamında Tarihi Çevre Korumaya Yönelik Yasa ve Yönetmeliklerin İrdelenmesi," Bartın Orman Fakültesi Dergisi, c. 9, s. 11, ss. 1-10, 2007.
[6] H., Erkal, "Unesco Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Sistemleri’nin, Somut Olmayan Kültürel Mirasın Yaşatılmasına ve Gelecek Kuşaklara Aktarılmasına Etkisi Üzerine Bir İnceleme", Yüksek Lisans Tezi , Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı, Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 2010
[7] D. Ceylan, A. Korkut ve T. Kiper, "Tarihi Çevre Yenileme Çalışmalarında Kentsel Peyzaj Planlama Anlayışı: Edirne Örneği," Yüksek Lisans Tezi , Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ, Türkiye, 2014.
[8] Anonim, (12 Nisan 2018). [Online]. Erişim:http://www.avrupakonseyi.org.tr/tur/antlasma/
[9] E. Kaska, "Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (Aps) ve Türkiye’deki Uygulamaların İrdelenmesi," Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara Üniversitesi, Ankara,Türkiye, 2012.
[10] Türk Dil Kurumu, (2019,5 Mart). Biyografi Kavramı, Türk Dil Kurumu Erişim: http://www.tdk.gov.tr/
[11] Kolen, J., “Landscape biographies: Geographical, historical and archaeological perspectives on the production and transmission of landscapes”, Amsterdam University Press, 437, Amsterdam, 2015.
[12] N. R. Gerritsen, V.D. Heijden, K., Bosma, C. ve J. Kolen, "Landscape Biography as Research Strategy: The Case of the South Netherlands Project," Landscape Research, c. 34, s. 3, ss. 337-359, 2009.
[13] T. Lemaire, "Archaeology Between The Invention and Destruction of Landscape," Archaeological Dialogues, c. 4, s. 1, ss. 5-21, 1997.
[14] S. Sütunç, "Bir Sulak Alanı Biçimlendiren Çok Katmanlı Dinamiklerin Peyzaj Biyografisi Yaklaşımıyla Araştırılması: Bafa Gölü Örneği," Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara Üniversitesi , 2018.
[15] Anonim, (5 Aralık 2018). [Online]. Erişim: http://www.kmkm.org.tr/tr-tr/kulturel-mirasi-koruma-dernegi
[16] Anonim,(24 Mart 2019). [Online]. Erişim: https://earth.google.com/
[17] H. Tüfekçioğlu Kuğu, "Tarihsel Çevrede Görsel Peyzaj Kalite Değerlendirmesi İstanbul Yedikule Örneği," Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı ,İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye,2008.
[18] Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., Yıldırım, E., Sosyal Bilimlere Araştırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, 9.Baskı,Sakarya,Türkiye: Sakarya Kitapevi, 2017.
[19] O. Uzun, P. Gültekin, Y.S. Gültekin, “Assessment of Participatory Ecotourism Planning and Management Using by Different Stages of Basin Scale”, 1st International Conference, on Sea and Coastal Development in The Frame of Sustainability, 182-192, 2015.
[20] P. Gültekin, Y.S. Gültekin, O. Uzun, “Türkiye için Katılımcı Ekoturizm Planlamasında Paydaş Analizi ve Paydaş Yönetişimi”. 2. Uluslararası Osmaneli Sosyal Bilimler Kongresi, 1464-1472, 2016.
[21] P. Gültekin, Y.S. Gültekin, O. Uzun, “Katılımcı Planlamada Yerel Halk Ekoturizm İlişkisi Düzce Aydınpınar Köyü Örneği”. III. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu, 2014.
[22] P. Gültekin, O. Uzun, Y.S. Gültekin, “Ecotourism Governance in Basin Scale: An Example of Western Blacksea Basin”, Current Trends in Science and Landscape Management, ST. Kliment Ohridski University Press, Bilyana, Basım sayısı:1, Sayfa Sayısı 725, ISBN:978?954?07?4338?7, 2017.
[23] P. Gültekin, Y.S. Gültekin, O. Uzun, “Ekoturizmde Çatışma Yönetiminin Düzce Uğursuyu ve Aksu Havzaları Örneğinde İrdelenmesi”, IV. Ormancılıkta Sosyo-ekonomik Sorunlar Kongresi, 1(1), 29-43,2015.
[24] İ. Orman, "Mihrimah Sultan Külliyesi," Test Yayını, İstanbul, Türkiye Türkiye Diayent Vakfı İslam Ansiklopedisi c. 30, s. 42, 2016.
[25] S. Dağtaş, "Üsküdar Meydanı’nın Ve Bu Meydanı Tanımlayan Anıtsal Yapıların Tarihsel Süreçteki Değişimi," Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Anabilim Dalı, Koruma Yenileme Programı Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2010.
[26] Kılıç, A., "Tarihi Eserleri ile Üsküdar," İstanbul,Türkiye:Üsküdar Belediyesi Yayınları, 2017.
[27] A., Ertuğrul, "XIX. Yüzyıl İstanbul Kentsel Dönüşümü’nde Üsküdar ve Koruma Sorunları," Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Restorasyon Programı, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul,Türkiye, 2011.
[28] Anonim, (14 Ocak 2019). [Online]. Erişim:http://www.tas-istanbul.com/portfolio-view/uskudar-carsi-selman-aga-camii/
[29] Haskan M.N., "Yüzyıllar Boyunca Üsküdar (Cilt 3),"3.Baskı,İstanbul,Türkiye: Marmara Reklam ve Pazarlama Ltd. Şti,2011.
[30] G.E., Canca, "Gülnuş Emetullah Valide Sultan/Yeni Valide Külliyesinin Lale Devri Mimarisi İçindeki Yeri," Üsküdar Sempozyumu I’ de sunuldu, Üsküdar, 2004.
[31] Mermutlu B. ve B., Bolu, "Üsküdar Balaban Tekkesi," 25.Baskı, İstanbul,Türkiye: Ege Reklam Basım Sanatları, 2014.
[32] C., Baştemur, "Mimar Sinan Rotasının Doğal ve Kültürel Peyzaj İzleri," Doktora Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara Üniversitesi, Ankara, Türkiye, 2013.
[33] S., Derin, "Üsküdar Rum Mehmet Paşa Camii’nde Onarımlar," Uluslararası Üsküdar Sempozyumunda sunuldu, Manisa, 2014. [34] İ., Özgül, "Üsküdar'ın Kentsel-Mekânsal Dönüşümü Bağlamında Rum Mehmed Paşa Camisi’nin Koruma Sorunları," Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Lisans Programı, Kadir Has Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2015.
[35] S., Şahin, "Üsküdar’da III. Ahmet Dönemine Ait Dört Çeşme ve Osmanlı Mimarisinde Nadir Görülen Bir Kemer Tipi Üzerine," Uluslararası Üsküdar Sempozyumu Vll de sunuldu, Üsküdar, 2014.
[36] Anonim, (30 Ocak 2019). [Online]. Erişim:https:// www.uskudar.bel.tr/ tr/main/ erehber/hamamlar/41/eski-hamam-rum-mehmet-pasa-hamami/384
[37] Çeçener B., Üsküdar Merkez Mahalleleri Osmanlı Dönemi Su Uygarlığı,1.Baskı, İstanbul,Türkiye:EP İletişim, 2007.
[38] S., Karaosman ve İ.Ö., Eren, "Üsküdar’da Çevre Verilerinin Osmanlı Donemi Camilerinin Yerleşimine Etkisi," Üsküdar Sempozyumu I Mayıs Bildirilerinde sunuldu, Üsküdar, 2003.
[39] İ. Yıldırım ve N.K., Yıldırım, "Dünden Bugüne Doğancılar Caddesi," Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VII de sunuldu, Üsküdar, 2012.
[40] S., Kararmaz, "Bir Semt Momografisi:Salacak," Final Ödevi, İstanbul, 2017.
[41] Güleryüz, H.S., "Âbideler Şehri İstanbul," Osmanlı Devri Eserleri,İstanbul,Türkiye, 2016.
[42] S.,Yariş, "Üsküdar'da Yer Alan Bir Grup Cami Haziresindeki Mezar Taşları," Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Atatürk Üniversitesi, Erzurum,Türkiye, 2015.
[43] O., Sezer, "Üsküdar Sinan Paşa ve Solak Sinan Camiileri (Müştemilatlarıyla Birlikte)," Bitirme Tezi , Fen Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Sakarya Üniversitesi, Sakarya,Türkiye, 2016.
[44] K., Öztürk, "Üsküdar Harem Semtinin Tarihi Gelişimi," Yüksek Lisans Tezi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı, Marmara Üniversitesi,İstanbul, Türkiye, 2008.
[45] Üsküdar Belediyesi, Üsküdar Belediyesi 2015-2019 yılı Stratejik Planı.
[46] M.G., Ramazanoğlu, "Osmanlı Yenileşme Hareketleri İçerisinde Selimiye Kışlası ve Yerleşim Alanı, Doktora Tezi , Fen Blimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul,Türkiye, 2003.
[47] Anonim, (22 Mart 2019). [Online]. Erişim: https:// www.academia.edu/ 23193829/ B%C3%BCy%C3%BCk_ Selimiye_Camii
[48] Koca Y.N., Khrysopolis, Scutari, Eskidar, Usgüdâr: Tarihî Haritalarda Üsküdar, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VIII unda sunuldu, Kocaeli, 2014.
[49] Anonim, (12 Haziran.2019). [Online]. Erişim:http://www.guvenliyasam.org/wp-content/uploads/2016/02/KULTUREL.pdf