Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Sürecinde Cumhuriyet Halk Partisi ile Demokrat Parti’nin Mücadelesi: Isparta Örneği (1946-1950)

Türkiye uzun yıllar tek parti tarafından idare edildi. Milli Kalkınma Partisi (MKP) ve Demokrat Parti’nin (DP) kurulmasından sonra ülkede çok partili demokratik hayata geçildi. DP, kısa bir süre sonra Anadolu’da teşkilatlanmaya başladı. Isparta, DP’nin teşkilatlarını kurduğu yerlerden biriydi. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ise bu dönemde Isparta teşkilatında sıkıntılar yaşadı. Ülkeyi uzun yıllar tek başına yöneten CHP, çok partinin katıldığı 1946 seçimlerini kazandı. Fakat 1946 genel seçimlerinde Isparta’da olaylar meydana geldi. Isparta’da meydana gelen olaylardan sonra, iki parti arasında sert bir mücadele başladı. Bu dönemde muhalefet iktidar ilişkileri oldukça gerginleşti. 1946 yılında yapılan genel seçimlerden sonra, CHP ile DP arasındaki mücadele devam etti. Bu dönemde CHP, Isparta’ya birçok alanda yatırım yaptı. Bu arada her iki siyasi parti, propaganda faaliyetlerine başladı. 1950 yılında yapılan genel seçimleri ise DP kazandı. Isparta’da 1946 ile 1950 tarihleri arasında CHP ile DP mücadelesinin nedenlerine odaklanan bu çalışmada, Isparta’da her iki partinin faaliyetleri araştırıldı. Çalışmada ülke içinde çok partili hayata geçiş ile ilgili bilgi verildikten sonra, Isparta’da iki parti arasında yaşanan mücadele anlatıldı. Ayrıca Isparta’da yaşanan bu mücadelede, halkın tek parti sistemine duyduğu tepkinin sonuçları üzerinde duruldu.

Anahtar Kelimeler:

Isparta, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti, Seçim

The Struggle of the Republican People's Party and the Democratic Party in the Process of Transition to Multıparty Politıcal Life: The Example of Isparta (1946-1950)

Turkey was ruled by one party for many years. After the establishment of the National Development Party (MKP) and the Democratic Party (DP), multi-party democratic life was initiated in the country. Soon after DP, began to organize in Anatolia. Isparta was one of the places where the DP established its organizations. During this period, the Republican People's Party (CHP) experienced difficulties in the Organization of Isparta. The CHP, which ruled the country alone for many years, won the 1946 elections, in which many parties participated. But in the 1946 general election, events occurred in Isparta. After the events in Isparta began a fierce struggle between the two parties. In that period,the relations between the government and the opposition became considerably tense. After the general elections in 1946, the struggle between the CHP and the DP continued. During this period, CHP invested in Isparta in many areas. Meanwhile, both political parties began propaganda activities. The DP won the 1950 general election. In this study focusing on the reasons of the struggle between CHP and DP between 1946 and 1950 in Isparta, the activities of both parties in Isparta were investigated. After giving information about the transition to multi-party life in the country, the struggle between the two parties in Isparta was explained. In addition the results of the reaction of the people to the one-party system in this struggle in Isparta were emphasized.

Keywords:

Isparta, The Republican People's Party, The Democratic Party, election,

PDF

___

BCA, Başbakanlık Bakanlıklar Arası Tayin Daire Başkanlığı, 184.22.4.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 435.1807.1.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 450.1853.2
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 1390.614.1.
BCA, Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü, 88.577.4.
BCA, Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü, 82.540.4.
BCA, Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü, 77.510.20.
BCA, Başbakanlık Bakanlıklar Arası Tayin Daire Başkanlığı, 196.1.20.
BCA, Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü, 66.410.3.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 1145.16.1.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 204.808.2.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 1281.260.4.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 1324.395.1.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 303.1230.1.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 459.1886.4.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 161.643.1.
BCA, Siyasi Partiler Cumhuriyet Halk Partisi, 1499.111.1.
A. Menderes’in DP Adına Dünkü Demeci. (1948, Ocak 1). Cumhuriyet, s.6.
Bayar Isparta Mitinginde Konuştu, İktidara Düşen İlk Vazife Umumi Seçime Gitmektir. (1948, Ekim 22). Son Posta, s.1,7.
Celal Bayar Isparta İlçelerinde Muazzam Tezahüratla Karşılandı. (1948, Ekim 24). Son Posta, s.1,7.
Demokrat Parti İstanbul Kongresi Bugün Toplanıyor. (1948, Ocak 17). Cumhuriyet, s.1.
DP’nin İzmit Kongresi Bir Ambarda Toplandı. (1948, Ocak 29). Cumhuriyet, s.1.
Eğirdir Belediye Meclisi. (1948, Aralık 13). Son Posta, s.6.
Halk Partisi Yeni İstifa Şayialarını Yalanlıyor. (1948, Ocak 2). Cumhuriyet, s.1.
Hikmet Bayur DP’nin Hücumuna Cevap Veriyor. (1948, Şubat 10). Cumhuriyet, s.4.
Isparta Dört Gözle Bayar’ı Bekliyor. (1948, Ekim 17). Son Posta, s.1,2.
Isparta Bayar’ı Karşılıyor. (1948, Ekim 21). Son Posta, s.1,7.
Isparta Milletvekillerinin Seçim Tutanakları. (1946, Ağustos, 30). Ulus, s.1-5.
Isparta Tren Seferlerinde İntizamsızlık. (1948, Ekim 9). Son Posta, s.6.
Isparta’da DP Ocak, Bucak ve İlçe Kongreleri Devam Ediyor. (1948, Aralık 1). Son Posta, s.6.
Isparta’da Hastane İnşaatı İlerliyor. (1947, Mart, 10). Ulus, s.3.
Isparta’da Meyve ve Sebze Sıkıntısı Çekiliyor. (1948, Ekim 5). Son Posta, s.6.
Isparta’da Ortaokul Açılıyor, (13 Ekim 1948). Son Posta, s.6.
Isparta’da Seçmen Sayısı 11374 Değil 9066’dır. (1947, Temmuz 28). Ulus, s.3.
Isparta’daki Baskı Hortluyor mu. (1948, Aralık 13). Son Posta, s.6.
Isparta’daki Hadise. (1947, Şubat 2). Vakit, s.5.
Isparta’daki İstifalar. (1946, Temmuz 13). Ulus, s.5.
İçişleri Bakanlığının Tebliği. (1947, Şubat 13). Vakit, s.1.
İnönü, Yeni Kurulacak Partinin Liderini Yemeğe Alıkoyarak İltifatta Bulundular. (1945, Aralık 5). Cumhuriyet, s.1.
Kenan Öner, DP Genel Kurulu ile Anlaşamayarak İstifa Etti. (1948, Ocak 7). Cumhuriyet, s.1.
Meclisin Dün 17’de Yaptığı Toplantı. (1948, Ocak 1). Cumhuriyet, s.3.
Nihat Erim Isparta’da Dedi ki: Isparta Ovasına Yarım Milyondan Fazla Harcanmış. (1948, Ekim 2), Son Posta, s.1,7.
Partilerde Bozgun Başladığı İddiaları. (1948, Ocak 9). Cumhuriyet, s.1.
Senirkentliler Belediye Reisini İstemiyorlar. (1948, Mart 30). Cumhuriyet, s.3.
Uydurma Bir Haber Yalanlanıyor. (1947, Şubat 18). Ulus, s.3.
Ulus’un Mühim Bir Başmakalesi. (1947, Ocak 7). Vakit, s.5.
Yalvaç Genel Meclis Seçimi Ne Zaman Yapılacak. (1948, Aralık 10). Son Posta, s.6.
Yeni Parti Ankara’da Nasıl Karşılandı. (1945, Aralık 3). Cumhuriyet, s.1.
Yeni Parti İçin Son Hazırlıklar. (1945, Aralık 4). Cumhuriyet, s.1.
Yeni Seçim Kanunu 1949 da Meclise Verilecek. (1948, Ocak 16). Cumhuriyet, s.1.
Ağaoğlu, S. (1992). Siyasi Günlük Demokrat Parti’nin Kuruluşu. Yayına Hazırlayan. Cemil Koçak. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Atayakul, F. A. (2007). Türkiye’de Demokrat Parti Döneminde Genel Seçimler (1950-1954-1957). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Bilâ. H. (1999). CHP 1919-1999. İstanbul: Doğan Kitapçılık.
Demirgil, S. ve Demirgil, H. (2009). Isparta’nın Kısa Tarihi, Geçmişten Günümüze Isparta içinde (ss. 63-74). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Erim, N. (2005). Günlükler 1925-1979. C.I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Eroğul, C. (1990). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Gül, H. ve Kiriş H. M. (2009). Geçmişten Günümüze Yönetsel ve Siyasal Özellikleri İle Isparta. Geçmişten Günümüze Isparta içinde (ss. 95-113). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Haytoğlu, E. (2011). İnönü Döneminde Türkiye’de Siyasal Yaşam (1938-1950). S. İnan ve E. Haytoğlu (Ed.), Yakın Dönem Türk Politik Tarihi içinde (ss. 77-115). Ankara: Anı Yayıncılık.
İnan, S. (2011). Demokrat Parti Dönemi (1950-1960). S. İnan ve E. Haytoğlu (Ed.), Yakın Dönem Türk Politik Tarihi içinde (ss. 117-145). Ankara: Anı yayıncılık.
Karpat, K. H. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji. İstanbul: Timaş Yayınları.
Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset. İstanbul: Timaş Yayınları.
Koçak, C. (2002). Siyasal Tarih (1923-1950). Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980 içinde, (ss.127-211). İstanbul: Cem Yayınevi.
Koçak, C. (2009). Geçmişiniz İtinayla Temizlenir. İstanbul: İletişim Yayınları.
Koçak, C. (2017). Demokrat Parti Karşısında CHP Bir Muhalefetin Analizi. İstanbul: Timaş Yayınları.
Koraltan, R. (2013). Tek Parti Devrinden 27 Mayıs İhtilali’ne Demokratlar, DP’nin Kurucusu Anlatıyor. Yayına Hazırlayan Kamil Maman. İstanbul: Timaş Yayınları.
Köklü, T. E. (2016). Seçmenler Üzerine Bir Profil Araştırması: Isparta İl Merkezi Örneği, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
Lewis, B. (2000). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Oran, B. (2004). Savaş Kaosunda Türkiye Göreli Özerklik 1939-1945. B. Oran (Ed.), C.I. Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar içinde (ss. 387-398). İstanbul: İletişim Yayınları.
Sallan Gül, S. ve Gül, H. (2009). Isparta’nın Toplumsal Yapısı ve Gündelik Yaşam Pratikleri. Geçmişten Günümüze Isparta içinde (ss. 75-94). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Şahingiray, Ö. (1999). Celal Bayar’ın Seçim Kampanyalarındaki Söylev Ve Demeçleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
TBMM Tutanak Dergisi. VIII. Dönem. C1. Toplantı 0. Birleşim 8. 26 Ağustos 1946.
TBMM Tutanak Dergisi. VIII. Dönem. C1. Toplantı 0, Birleşim 8. 26 Ağustos 1946, (Isparta Milletvekillerinin Seçim Tutanakları Hakkında Tutanakları İnceleme Komisyonu Raporu) 5/26, S. Sayısı.32, TBMM Esas No5/26, T.İ Komisyonu Karar No. 43.
TBMM Tutanak Dergisi. VIII. Dönem. C.3. Toplantı 1. Birleşim 26. 28 Aralık 1946.
TBMM Tutanak Dergisi. VIII. Dönem. C.6. Toplantı 1. Birleşim 81. 4 Eylül 1947.
Toker, M. (1993). Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları İsmet Paşa’nın Son Yılları. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Uyar, H. (2011). Atatürk Dönemi İç Politikası (1920-1938). S. İnan ve E. Haytoğlu (Ed.), Yakın Dönem Türk Politik Tarihi içinde (ss. 43-76). Ankara: Anı Yayıncılık.
Uran, H. (2007). Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Yetkin, Ç. (1983). Türkiye’de Tek Parti Yönetimi (1930-1945). Altın Kitaplar Yayınevi.
Yılmaz, E. (2008). Türkiye’nin Demokrasiye Geçiş Yılları 1946-1950. İstanbul: Birey Yayıncılık.
Yüzbaşı, E. (2019). Cumhuriyet Döneminde Isparta (1923-1980). Yayımlanmamış doktora tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
Yüzbaşı E. ve Akça B. (2020). Çok Partili Siyasete Geçiş İle Demokrat Parti Döneminde Isparta’da Milletvekili Seçimleri. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(4), 1235-1256.
Zürcher, E. J. (2015). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.