OSMANLI DEVLETİ SON DÖNEMİNDE ADANA HAPİSHANESİ

Bu çalışmada, Osmanlı Dönemi Adana Hapishanesi, fiziki yapı, hükümlü ve tutukluların sayısı ve içinde bulundukları şartlar ile görevli personel açısından incelenmektedir. Genel olarak XIX. yüzyıl ikinci yarısı ile XX. yüzyıl başlarını kapsayan çalışmada, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi belgeleri ve ikinci el kaynaklardan faydalanılmıştır. Benzer çalışmalarda ülke geneli ya da herhangi bir vilayetteki tüm hapishaneler üzerinde durularak genel bir fotoğraf çekilmeye çalışılırken, bu çalışmada Adana Vilayeti merkez hapishanesine odaklanılarak hükümlü, tutuklu ve hapishane görevlilerinin hayatlarına dokunulmaya ve hapishaneler konusunda ülke çapında devam eden reform hareketlerinin sonuçlarının alana yansımaları takip edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda, Osmanlı Devletinde hapishaneye geçiş sürecinde yaşanan zorlukların Adana Hapishanesinde de yaşandığı, temel sorunların binanın kapasite ve sıhhi yönden, personelin ise nicelik ve nitelik açısından yetersizlikleri olduğu tespiti yapılmıştır. Mahkûmların hayatını da zorlaştıran bina konusunda merkezi idareyle iş birliği içerisinde mahalli imkânların da kullanılmasıyla çözüm üretilirken, personel alanındaki sorunların çözümü için ülke çapında yapılacak düzenlemelerin beklenilmek zorunda kalındığı ortaya konulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Adana, Hapishane, Mahkûm, Tutuklu

ADANA PRISON IN THE FINAL PERIOD OTTOMAN STATE

In this study, Adana Prison in the Ottoman Period is examined in terms of its physical structure, the number of convicts and detainees, conditions, and its employee in charge. In the study, which covers the second half of the nineteenth century and the beginning of the twentieth century, Turkish Presidency Ottoman Archives and secondary sources are utilized generally. While similar studies try to take a general photograph by focusing on all prisons across the country or in any province, this study focuses on the central prison in Adana Province and tries to touch the lives of convicts, prisoners, and prison officers and to follow the reflections of the results of the ongoing reform movements across the country with regards to prisons on the field. As a result of the research, it is determined that the difficulties experienced during transition process in prisons were also encountered in Adana prison and main problems were related with the capacity and sanitary conditions of the building and the staff, who were incapable in terms of quality and quantity. It is put forward that the solution can be produced about the building, which hardened the life of convicts, by the collaboration with central administration and utilizing the local opportunities while nationwide regulations had to be expected for the solutions of the problems in the field of staff.

Keywords:

Ottoman, Adana, Prison, Convict, Detainee,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), DH.(Dâhiliye Nezareti). EUM. (Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti) 2.ŞB (2. Şube Evrakı), 12/12.
BOA.DH.MB.HPS (Mebani-i Emiriye ve Hapishaneler Müdüriyeti Belgeleri) 9/52, 39/05, 43/2, 44/46, 47/36, 48/36, 64/31, 73/49, 74/6, 74/64, 79/30, 98/56, 155/2, 157/50, 158/66.
BOA.DH.MB.HPS.M. (Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdüriyeti Müteferrik Evrakı) 2/108, 20/10, 21/2, 29/26, 31/28, 31/81, 32/5.
BOA.DH.İUM. (İdâre-i Umumiye Belgeleri) 3/45.
BOA.DH.MKT.(Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi) 1400/126, 2005/73.
BOA.DH.ŞFR (Şifre Evrakı) 494/299.
BOA.DH.TMIK.S. (Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu)16/127.
BOA.İ.AZN (İrade, Adliye ve Mezahib Evrakı ) 16/1.
BOA.MV.( Meclis-i Vükela Mazbataları) 251/85.
BOA.MVL.(Meclis-i Vala Evrakı) 294/70, 303/44.
BOA.Y.EE.KP. (Yıldız Esas Evrakına Ek, Sadrazam Kâmil Paşa Evrakı) 25-2453.
Kitap ve Makaleler
Adak, U. (2006). XIX. Yüzyılın sonları XX. yüzyılın başlarında Aydın vilayetindeki hapishaneler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Bardakoğlu, A. (1997). Hapis. TDV İslam ansiklopedisi. Cilt: 16.
Devellioğlu, F. (1986). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik sözlük. Ankara: Kurtuluş Ofset.
Orat, A. J. & Çelik, F. (2011). Diyarbakır vilayeti hapishaneleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (7), 73-95.
Özçelik, M. (2011). Mütareke Dönemi’nde Osmanlı hapishanelerinin durumu. CTAD, 7 (14), 16-39.
Öztop, F. (2015). Suç cetvellerine göre Osmanlı Devletinde adam öldürme suçu: Aydın vilayeti (1908-1916). Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (3), 75-85
Schull, K. (2008). Tutuklu sayımı: Jön Türklerin sistematik bir şekilde hapishane istatistikleri toplama çalışmaları ve bunların 1911-1918 hapishane reformu üzerine etkileri. Noemi Levy, Alexandre Toumarkıne (Der), Osmanlı’da asayiş suç ve ceza 18-20. yüzyıllar içinde (ss. 212-238). İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Şen, H. (2008). Osmanlı’da Hapishane Mefhumu. Noemi Levy, Alexandre Toumarkıne (Der.), Osmanlı’da asayiş suç ve ceza 18-20. Yüzyıllar içinde (ss. 200-211). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Temel, M. (2009). XX. Yüzyıl başlarında Menteşe sancağı hapishaneleri. SUTAD, (26), 109-135.
Yıldız, G. (2012). Mapusâne Osmanlı hapishanelerinin kuruluş serüveni (1839-1908). (1. Baskı). İstanbul: Kitabevi.