İSLÂM CEZA HUKUKU HÜKÜMLERİ BAĞLAMINDA ZİMMÎLER

Zimmîler, İslâm ülkesinin gayrimüslim vatandaşlarıdır. Vatandaşlık, genel anlamda ülkede ikamet edenlerin devletin idari sisteminde esas aldığı İslâm dinine inanması ya da meşru devlet düzenine bağlılık sözleşmesi ile iktisap edilmektedir. Bu itibarla ülkenin vatandaşları, Müslüman ve zimmîlerden oluşmaktadır. İslâm dinine inanmadığı halde devletle olan sözleşmelerine istinaden gayrimüslim vatandaşlar olan zimmîlere İslâm hukukunun hükümlerinin uygulanıp uygulanmaması hem pratik hem de teorik açıdan bazı soru ve sorunları beraberinde getirmektedir. Bu soru ve sorunlar, ceza hukuku hükümleri gündeme geldiğinde daha da yoğunlaşmaktadır. Zira zimmînin inancına göre suç ya da yasak olarak nitelendirilemeyecek bazı eylemler İslâm hukuku açısından suç ve yasak niteliği taşımaktadır. Tarihsel sürece bakıldığında İslâm toplumlarında zimmîlerin temel hak ve hürriyetleri bağlamında haklarını haiz bir şekilde İslâm ülkelerinde yaşadıkları görülür. Klasik İslâm hukuku kaynaklarında zimmîlere ilişkin nakledilen “Haklarımız, hakları, yükümlülüklerimiz de yükümlülükleridir.” anlamındaki söz, bazı özel nitelikli görevler dışında zimmîlerin hak ve yükümlülükler bakımından Müslümanlarla aynı konumda değerlendirilmeleri gereğinin temel dayanağını teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Hukuku, İslâm Ceza Hukuku, Zimmî, Zimmmet Akdi, Vatandaşlık

DHIMMĪS IN THE CONTEXT OF ISLAMIC CRIMINAL LAW PROVISIONS

Dhimmīs are non-Muslim citizens of the Islamic country. Citizenship is acquired by the people residing in the country by the way of believing in Islam which is based on the administrative system of the state or by committing to the legitimate state order. In this respect, the citizens of the country consist of Muslims and Dhimmis. However, whether the provisions of Islamic law are applied to Dhimmis who are non-Muslim citizens based on their contracts with the state although they do not believe in Islam bring about some questions and problems both practically and theoretically. These questions and problems become more intensified when the provisions of criminal law come to the agenda. Because, according to the belief of the Dhimmis, some actions that cannot be described as crimes or prohibitions have the nature of crime and prohibition in terms of Islamic law. The security of individuals, the fulfillment of their rights and responsibilities, and the provision of justice are important and fundamental issues that the law pays attention to realize. Considering the historical process, if some partial practices are left aside in Islamic societies, it is seen that Dhimmis live in Islamic countries with their rights in the context of their fundamental rights and freedoms. As quoted in classical Islamic law sources, “Our rights, their rights, our obligations are also their obligations.”

Keywords:

Islamic Law, Islamic Criminal Law, Dhimmi, Dhimmah Contract, Citizenship,

PDF

___

Ahmet Rıza. Mu’cemu metni’l-lüga. Beyrût: 1958.
Ali, Mansûr. eş-Şerîatü’l-İslâmiyye ve’l-kânunu’d-düveliyyü’l-âmm. Kahire: y.y., 1971.
Âtıfî, M. Sadık. el-İslâm ve’l-alâkâtü’d-devliyye. Beyrût: 1406/1986.
Avn, Abdürrauf. el-Fennü’l-harbî fi’l-İslâm. Kahire: 1961.
Bardakoğlu, Ali. “Diyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/473-479. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Bardakoğlu, Ali. “Eşkıya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/463-466. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Behnesî, Ahmed Fethi. el-Mevsûatü’l-cinâiyye fi’l-fıkhı’l-İslâmî. Beyrut: 1991.
Behnesî, Ahmed Fethi. el-Cerâim fi’l-fıkhı’l-İslâmî. Kahire: 1988.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. İdrîs. Keşşâfu’l-kına’ an metni’l-ıkna’. Beyrût:1982.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Razî. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l Fikr, 1993.
Çalışkan, İbrahim. İslâm Ceza Hukukunda Gayrimüslimlerin Statüsü. Ankara: Basılmamış Doktora Tezi, 1986.
Çuçak, Muhammed. “İslâm Hukuk Literatüründe Dârulislâm ve Dârulharbın Sınırları”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2016), 205-225.
Dağcı, Şamil. İslâm Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 1996.
Desûkî, Muhammed b. Ahmed. Hâşiyetü’d-Desûkî. by: ts.
Doi, Abdurrahman I. “Non-Muslims in a Müslim State”. The Muslim World League Journal 11/4 Mekke: 1984.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrahim. Kitâbu’l-harâc. Kâhire: 1396.
Ebû Zehra, Muhammed. el-Ukûbe fi’l-fıkhı’l-İslâmî. Kahire: ts.
Erkal, Mehmet. “Cizye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/42-45. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Teb’anın Yönetimi. İstanbul: 1990.
Fayda, Mustafa. Hz. Ömer Zamanında Gayrimüslimler. İstanbul: M.Ü.İ.Fakültesi Yayınları, 1989.
Gannûşî, Raşid. İslâm Toplumunda Vatandaşlık Hakları, trc. Abdülmecit Can. İstanbul: 1996.
Gazvî, M. Selim. el-Hurriyyâtü’l-âmme. İskenderiyye: ts.
Hamidullah, Muhammed. Mecmûatü’l-vesâkı’s-siyâsiyye li ahdi’n-Nebeviyye ve’l-Hılâfeti’r Râşide. Beyrût: Dar’un Nefâis, 1987.
Hamidullah Muhammed. İslâm’da Devlet İdâresi. trc. Kemal Kuşçu. Ankara: ts.
Haraşî, Muhammed b. Abdillah. Şerhu muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, ts.
Harezmî, Celâluddin b. Şemsuddin. el-Kifâye (Şerhu fethı’l-kadir ile). Beyrût: ts.
Hattâb, Ebû Abdullah Muhammed el-Mağribî. Mevâhibu’l-celîl li şerhı muhtasari halîl. Beyrût: Darü’l-Fikr, 1992.
İbn Abbâd, İsmâil b.Abbâd. el-Muhît fi’l-luga. thk. Muhammed Hasan Elyâsîn. Beyrût:1994.
İbn Abdirrefi’, Ebû İshak İbrahim b. Hasan. Muînü’l-hukkâm ala’l-kadâyâ ve’l-ahkâm, thk. Muhammed b. Kasım b.İyâd. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî,1989.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ala’d-dürri’l-muhtâr. Beyrut:1994.
İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed el-Külebî. el-Kavânînu’l-fıkhıyye. Beyrût: 1968.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhalla. Beyrût: ts.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm. es-Sîratü’n-nebeviyye. Mısır: 1355.
İbn Kayyım, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr. Ahkâmu ehli’z-zimme. Dımeşk:1961.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Kesîr. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrût: Daru’l-marife, 1969.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-Arab. Beyrut: 1993.
İbn Rüşd, Ebû’l-Velid Muhammed b. Ahmed. Bidayetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. İstanbul: 1985.
Kallek. Cengiz. “Casus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/163-166.İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Kallek, Cengiz. “Harâç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/71-88. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Kapar, M. Ali. Hz. Muhammmed’in Müşriklerle Münasebeti. İstanbul: 1987.
Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: 1987.
Kardâvî, Yusuf. Gayru’l-müslimîn fi’l-muctemai’l-İslâmî. Beyrût: 1992.
Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: 1986.
Kişnâvî, Ebû Bekr b. Hasen. Eshelu’l-medârik şerhu irşâdi’s-sâlik fî fıkhı İmâmi’l-Eimme Mâlik. Beyrût: 1995.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l -Kur’ân. Beyrut: 1965.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1951.
Mevvâk, Muhammed b. Yûsuf. et-Tâc ve’l-iklîl ala muhtasari Halîl. Mısır: 1328), 6/279.
Miras, Kâmil. Sahih-i Buhâri ve Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi. Ankara: 1984.
Nebhân, M.Faruk. Mebâhis fî’t teşrîi’l cinâiyyi’l İslâmî. Beyrut: 1982.
Nevevî, Muhyiddin Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. Kitâbu’l-mecmu’ şerhu’l-mühezzeb. Cidde, ts.
Osmân, Muhammed Ra’fet. “Alâkâtü’l-Müslimîn bi ehli’z-zimme”. Mecelletü’l Ezher 45/4 (Kahire: 1973), 364 vd.
Özel, Ahmet. İslâm Hukukunda Ülke. İstanbul: Marifet Yayınları, 1984.
Özel, Ahmet. “Darülharp”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/536-537. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Özel, Ahmet. Darülİslâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/541-543. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Özel, Ahmet. “Gayrimüslim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/418-426. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Özel Ahmet. “Harbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/112-114. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Özel, Ahmet. “Müste’men”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/14-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Özkan, Mustafa. “Medine Vesikası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek 2/212-215. İstanbul: TDV Yayınları, 2019.
Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-kebîr. Beyrut:1990.
Remlî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Nihayetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-minhâc. Mısır: 1967.
Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-Mebsût. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1978.
Sirry Mun’im. “The public role of Dhimmīs during ʿAbbāsid times”. Bulletin of SOAS . 74/2 (London: 2011), 187-204.
Şafak, Ali. Mezheplerarası Mukayeseli İslâm Ceza Hukuku. Erzurum:1977.
Şafak, Ali. “Bağy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/451-452.İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1973.
Şâzelî, Hasan Ali. “Cinâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/24-25. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Şâzelî, Hasan Ali. “Cirah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/2425. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Şekerci, Osman. İslâm Ülkelerinde Gayrimüslimlerin Temel Hakları. İstanbul: 1996.
Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr fi şerhi munteka’l-ahbâr. Beyrût: ts.
Şeybânî, Muhammed b. Hasen. Kitâbu’l-hucce ala ehli’l-Medine. thk. M.H. el-Keylânî. Beyrût: 1983.
Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali. el-Mühezzeb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
Şirbînî, Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ila ma’rifeti meâni’l-minhâc. Mısır:1958.
Şübeyr, Muhammed Osman. “el-İstiâne bi gayri’l-Müslimîn”. Mecelletü’ş-şerîa ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye. 7/249 Kuveyt: 1987.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. İhtilâfu’l-fukahâ. Leiden: 1933.
Tahtâvî, M. İzzet. “Ehlü’z-zimme ve vacibâtühüm”. Mecelletü’l-Ezher 52/7 Kahire: 1980.
Tahtâvî, M. İzzet. “ez-Zimmiyûn fi bilâdi’l-İslâm”. Mecelletü’l-Ezher 52/5 Kahire: 1980.
Tarîkî, Abdullah b. İbrahim. “el-Cizye ve ahkâmuha”. Mecelletü Advau’ş-Şerîâ 13 Riyad: 1981.
Tuğ, Salih. İslâm Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı. İstanbul: M.Ü.İ.Fakültesi Vakfı Yayınları, ts.
Ûdeh, Abdül Kadir. et-Teşrîu’l-cinâiyyü’l-İslâmî mukârenen bi’l-kânûni’l-vad’î. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l Arabî, ts.
Yaman, Ahmet. İslâm Devletler Hukukunda Savaş. İstanbul: 1998.
Yaman, Ahmet. “Zimmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/435-438. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Yiğit, Yaşar. İslâm Ceza Hukuku Hükümlerinin Yürürlüğü. Ankara: Sistem Ofset, 2012.
Yiğit, Yaşar. “İnsanlık Onur ve Şerefinin Korunması Açısından Kazf Suçu ve Cezasının Değerlendirilmesi” . Marife 3/1 (Bahar 2003), 107-114.
Yiğit,Yaşar. “İslâm Ceza Hukukunda Casusluk Suçu ve Cezası”. Diyanet İlmî Dergi 35/3 (Temmuz 1999), 39-47.
Zebîdî, Muhammed b. Muhammed. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Kuveyt: 1965.
Zeydân, Abdulkerim. Ahkâmü’z-zimmiyyîn ve’l-müste’menîn fî dâri’l-İslâm. Bağdat:1963.
Zuhaylî,Vehbe. Âsâru’l-harb fi’l-fıkhı’l-İslâmî. Dımeşk: Dârü’l-Fikr, 1992.
Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhû. Dımeşk: 1989.