Abbâsî İslâm Tarihyazıcılığını Edebî Eleştiri Odağında Okumak: Tayeb el-Hibri Örneği

Bu çalışma, Abbâsî İslâm tarihyazım geleneğini edebî tahlil perspektifinden ele alan Amerikalı araştırmacı Tayeb el-Hibri’nin akademik çabalarını değerlendirmeyi amaçlamaktadır. İlk bölümde Batı’da geliştirilen yazılı eserlerin doğasını ve temel formlarını ortaya çıkarmayı amaçlayan edebiyat eleştirisini İslâm tarihinin klasik kaynaklarına uygulamaya çalışan Batılı İslâm araştırmacılarının çalışmalarına kısaca temas edilmektedir. İkinci bölümde ise Hibri’nin çalışmaları hakkında kısaca bilgiler verilmekte, akabinde edebî tahlil yoluyla erken dönem Abbâsî hilafetine dair kaynaklardaki bilgilerin mahiyetine ilişkin ulaştığı sonuçlar değerlendirilmektedir. Hibri, Ortaçağ Müslüman tarihçilerin düşünce dünyasını yeniden inşa etme ve onların edebî başarılarına gereken değeri verme çabasında, hem filolojik hem de tarihsel eleştiri paradigmalarını aşan bir metodolojiye ihtiyaç duyulduğu kanaatindedir. Bu düşünce çizgisini takip ederek iki önemli başyapıtında İslâm tarihçiliğinde tarihsel gerçekliğin inşasında en temel araçlar olarak kullanılan haberi/rivayeti bir söylem olarak ele almakta, haberin/rivayetin kendisi kadar tutarlı bir anlatıya nasıl dönüştürüldüğüne ilişkin interaktif süreci irdelemeye çalışmaktadır. Ortaçağ İslâm tarihçilerini yaşadıkları dönemin toplumsal, tarihsel, ekonomik koşullarına bağlı olarak oluşturdukları tutarlı anlatılarla geçmişi yorumlamaya çalıştıklarını, bunu yaparken mecaz, kinaye, kelime oyunları ve ironi gibi bir dizi karmaşık üslup biçimlerini kullandıklarını ileri sürmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İslâm tarihyazıcılığı, Tarihsel eleştiri, Edebî eleştiri, Tayeb el-Hibri, Taberî.

Reading the ʿAbbāsid Islamic Historiography with the Focus on Literary Criticism: The Case of Tayeb el-Hibri

This study aims to evaluate the academic endevours of an American researcher, Tayeb el-Hibri, who approaches to the ʿAbbāsid Islamic historiography from the perspective of literary analysis. The first part briefly touches upon some works of Western scholars who try to apply literary criticism developed in the West with the aim of revealing the nature and basic forms of written works, to the classical sources of Islamic history. The second part provides with a brief information about his academic studies, and then evaluates the conclusions he has reached on the nature of the sources about the early ʿAbbāsid caliphate through literary analysis. Hibri contends that a methodology that goes beyond paradigms of both philological and historical criticism is needed to reconstruct the thought world of the medieval Muslim historians and to recognize their literary achievements. Following this line of thought, in his two important masterpieces, he deals with the khabars/reports, used as the most basic agents in the construction of historical fact in Islamic historiography, as a discourse, and tries to examine the interactive process of how the individual reports/khabars are transformed into a coherent narrative. He argues that medieval Islamic historians tried to interpret the past with coherent narratives they created depending on the social, historical and economic conditions of the period in which they lived, while using a series of complex stylistic forms such as metaphor, allusion, pun and irony.

Keywords:

Islamic historiography, Historical criticism, Literary criticism, Tayeb el-Hibri, al-Ṭabarī,

PDF

___

Altıntaş, Fatma Betül. Tarihsel Eleştiri Yöntemlerinin Tenkidi ve İslâmî Rivâyetlere Uygulanması. Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2019.
Boaz, Shohan. Poetics of Islamic Historiography. Leiden: Brill, 2004.
Cehşiyârî, Ebû Abdillah. Kitabü'l-Vüzerâ ve'1-Küttâb. Thk. Mustafa es-Sekâ vd. Kahire: Matbaa Mustafa el-Elbânî el-Halebî,1938.
Chirobocea, Olivia. “Perspectives on the Relation between History and Fiction”. Philologica Jassyensia, 13.2/26 (2017), 191-202.
De Certeau, Michel. The Writing of History. New York: Columbia University Press, 1988.
Donner, Fred M. “Modern Approaches to Early Islamic History”, the New Cambridge History of Islam. Ed. C. Robinson. 1/ 625-647. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
Donner, Fred M. Narratives of Islamic Origins, the Beginning of Islamic Historical Writing. Princeton: Darwin Press, 1998.
Eagleton, Terry. Literary Theory: An Introduction. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1983.
Erdemir, G.K. “Yeni Tarihselci Söylem Işığında Bir Disiplin Olarak Edebiyat”. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakultesi Dergisi 24 /95 (2018), 299–312.
Filizok, Rıza. “Edebi Analiz Nedir?”, http://www.ege-edebiyat.org/ docs/454.pdf 25.07.2016.
Görgün, Hilal. “Miladi IX. Yüzyılda Bağdat’taki İç Savaşta Ortaya Çıkan “İyiliği Emir, Kötülükten Men Hareketi’nin” Tahlili”. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 4/1 (2019), 189-221.
Haggler, Aaron M. “The Shapers of Memory: The Theatrics of Islamic Historiography”. Journal of Islamic and Middle Eastern 5/1 (2019), 1-30.
Hanaoka, Mimi. Authority and identity in medieval Islamic historiography: Persian histories from the Peripheries. New York: Cambridge University Press, 2016.
Heaider, Najam. The Rebel and the Imam in Early Islam. Cambridge: Cambridge University Press, 2019.
Hibri, Tayeb. The Reign of the ‘Abbāsid Caliph al-Ma’mūn (811-833): The quest for power and the crisis of legitimacy. New York: Colombia University, Phd. Thesis, 1994.
Hibri, Tayeb. Parable and Politics in Early Islamic History, the Rashidun Caliphs. New York: Colombia University Press, 2010.
Hibri, Tayeb. Reinterpreting Islamic Historiography. New York: Cambridge University Press, 1999.
Hibri, Tayeb. The Abbasid Caliphate: A History. New York: Cambridge University Press, 2021.
Hirschler, Konrad. Medieval Arabic Historiography Authors as Actors. London and New York: Routledge, 2006.
Hylén, Torsten. Husayn, the Mediator. A structural Analysis of the Karbala Drama according to Abu Ja`far Muhammad b. Jarir al-Tabari. Uppsala: Uppsala University Press, 2007.
Jenkins, Keith. Re-Thinking History. London: Routledge, 2003.
Judd, Steven C. “Narratives and Character Development: Al-Tabarī and Al-Balādhurī on Late Umayyad History”. Ed. Sebastian Günther. Ideas, Images, and Methods of Portrayal. 209-226. Leiden-Boston: Brill, 2005.
Karsic, Fikret. “Textual Analysis in Islamic Studies: A Short Historical and Comparative Survey”. Islamic Studies 45/2 (Summer 2006), 191-220.
Kolcu, Ali İhsan. Edebiyat Kuramları Tanım-Tenkit-Tahlil. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları, 2008.
Lassner, Jacob. Islamic Revolution and Historical Memory: An Inquiry into the Art of ‘Abbāsid Apologetics. New Haven, Eisenbrauns, 1986.
Lassner, Jacob. The Shaping of Abbasid Rule. Princeton: Princeton University Press, 1980.
Latiff, Osman. The Cutting Edge of the Poet’s Sword: Muslim Poetic Responses to the Crusades. Leiden: Brill, 2018.
Leder, Stefan. “Features of the Novel in Early Historiography. The Downfall of Xālid al-Qasrī”. Oriens 32 (1990), 72-96.
Leder, Stefan. “Conventions of Fictional Narration”. Ed. Stefan Leder, Story- Telling in the Framework of Non-Fictional Arabic Literature. Wiesbaden, 1998. 34-60.
Meisami, Julie Scott. “History as Literature”. Iranian Studies 33/1/2 (2000), 15-30.
Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan. Mürûcü'z-Zeheb ve Meâdinü'l-Cevher. Nşr. Kemal Huseyin Mer‘î. 3. Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
Moore, Stephen D. Literary Criticism and the Gospels: The Theoretical Challenge. New Haven, CT: Yale University Press, 1989.
Noth, Albrecht - Conrad, Lawrence I. The Early Arabic Historical Tradition. Princeton, New Jersey: The Darwin Press, 1994.
Özer, Salih. “Batı’da Hadis Metinlerine Yönelik Edebi Tahlil Denemeleri”. Dini Araştırmalar 9/25 (Mayıs-Ağustos 2006), 237-264.
Özer, Salih. “Söz-Eylem Teorisi ve Hadislerin Anlaşılmasına Muhtemel Katkıları”. Kelam Araştırmaları 11/1 (2013), 37-75.
Savran, Scott. Arabs and Iranians in the Islamic Conquest Narrative: Memory and Identity Construction in Islamic Historiography, 750–1050. New York: Routledge, 2018.
Stewart, J. Devin. Review of Islamic Historiography by Chase F. Robinson. The American Journal of Islamic Social Sciences 21/2 (2004), 124-126.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Ebu’l-fadl İbrahim. 8. Cilt. Mısır: Daru’l-Meârif, 1119.
Toral-Niehoff, Isabel. “Review of Parable and Politics in Early Islamic History: The Rashidun Caliphs”. Journal of the American Oriental Society 134.1 (2014), 171-172.
Waldman, Marilyn Robinson. Toward a Theory of Historical Narrative: A Case Study in Perso- Islamicate Historiography. Columbus: Ohio State University Press, 1980.
Weststeijn, Johan. “Dreams of ‘Abbāsid Caliphs: Suspense and Tragedy in al-Tabarī’s History of Prophets and Kings”. Oriens 38 (2010), 17-24.
White, Hayden. “The Historical Text as Literary Artifact”. Ed. Vincent B. Leitch, the Norton Anthology of Theory and Criticism.1461-1480. W.W. Norton & Company, 2018.
White, Hayden. Metahistory: The Historical Imagination in Nineteenth-century Europe. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1973.
Yeşilyurt, Sami. “Nedim Gürsel’in Romanlarının Yeni Tarihselci Bağlamda Okunması”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4 /1-II (Winter 2009), 1989-2006.