Şemseddin Timurtâşî’nin Risâle fi'n-Nükûd İsimli Eseri

Hanefî mezhebinin önemli fakihlerinden olan Şemseddin Timurtâşî (v.1599) yaşamış olduğu dönemin parasal istikrarsızlıklarına dair bir risale kaleme almıştır. Risâletü Bezli’l-mechûd fî tahrîri es’ileti tegayyüri’n-nükûd ismini verdiği ve kısaca Risâle fi’n-Nükûd olarak geçen bu risaleyi Hüsamüddin Affane tahkik edip neşretmiştir. Elinizdeki bu makale, bu risaleyi tanıtmakta ve Timurtâşî'nin fıkhî yaklaşımını dönemin tarihi verilerinin ışığında ele alarak anlamaya çalışmaktadır. Müellif, bu risalede 16. yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı yönetimi tarafından yapılan tağşişlerin yol açtığı mübadele meselelerini tasnif ve tahlil eder. 16. yüzyılın sonlarında ve 17. yüzyılın başlarında Osmanlı coğrafyasında sikkelerin tedavülden kalkması, piyasadan çekilmesi ya da değerinin değişmesi gibi parasal meseleler söz konudur ve akitlerde ödemelerin nasıl yapılacağına dair anlaşmazlıklar vardır. Dahası, Timurtâşî'nin verdiği bilgilere göre dönemin ulemasının sözü edilen meselelerde hukuki ihtilaf içinde olduğu anlaşılmaktadır. Timurtâşî bu risalede Osmanlı coğrafyasında tedavül eden akçe ve şâhî gibi sikkelerin istikrarsızlıkları nedeniyle ortaya çıkan anlaşmazlıkların hallinde mahkemelerin yeknesak bir hüküm etrafında karar vermeleri ve bu amaçla müftülerin ihtilafları ortadan kaldırmak için Hanefî mezhebindeki fetva usûlünü izlemeleri gerektiğini ileri sürmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Şemseddin Timurtaşi, Nükûd Risalesi, Tağşiş, Hukuk ve tarih

Shamsaddin Timurtâshî’s Treatise Risâlah fi’n-Nuqûd

Shamsaddin Timurtâshî, a prominent Hanafî jurist, wrote a legal treatise entitled briefly Risâlah fi’n-Nuqûd, on monetary inconsistencies of his time. Husamuddin Affane from Quds University studied the treatise and published it as a book. The purpose of this paper is to introduce Risâlah fi’n-Nuqûd and to examine the important historical data that will allow us to understand this legal text. In the treatise, Timurtâshî classifies and analyzes exchange issues generated by the debasements implemented by the Ottoman government in the late 16th century. Among others, Timurtâshî addresses the legal dispute on how to make payments when coins are taken out of circulation or withdrawn from the market, or when the coin values change. He emphasizes that it is still an ongoing problem among his contemporary colleagues. To eliminate this dispute, he suggests following the Hanafî methodology of fatwa.

Keywords:

Shamsaddin Timurtashi Risalah fi'n-Nuqud, Devaluation, Law and history, Methodology of fatwa,

PDF

___

Aykut, Nezihi. “Osmanlı İmparatorluğu’nda XVII. Asır Ortalarına Kadar Yapılan Sikke Tashihleri”. Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan içinde, 343-360. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991.
Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-Ârifîn Esmaü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn. Tahran: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1947.
Barkan, Ömer Lütfi. “16. Yüzyılın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”. Belleten. XXXIV, 136 (1970): 557-607.
el-Ğazzî, Ebu’l-Me’âlî Muhammed. Divânu’l-İslâm. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
İbn Âbidîn, Reddu’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr Şerhi Tenvîru’l-ebsâr. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
İbn Âbidîn, , “Tenbîhu’r-rukûd alâ mesâili’n-nükûd”. Mecmûatu resâili İbn Âbidîn içinde. II, 55-65. yy, ty.
İnalcık, Halil. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve İnkişafı Devrinde Türkiye’nin İktisadî Vaziyeti Üzerine Bir Tetkik Münasebetiyle”. Belleten. XV, 60 (1951): 629-684.
el-Muhibbî, Muhammed. Hulasatü’l-Eser fî A’yâni’l-Karni’l-Hâdî Aşer. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
Özdemir, Şeyma. 16. Yüzyılın Sonlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda Parasal İstikrarsızlık ve Şemseddin Timurtâşî’nin Nükûd Risalesi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017.
Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
Pamuk, Şevket. Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012.
Pamuk, Şevket. İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler (1469-1998). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 2000.
Sahillioğlu, Halil. Kuruluştan XVII. Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme. İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi, İstanbul, 1958.
Sahillioğlu, Halil. “Osmanlı Para Tarihinde Dünya Para ve Maden Hareketinin Yeri (1300-1750)”. ODTÜ Gelişme Dergisi. Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar Özel Sayısı (1978): 1-38.
Timurtâşî, Muhammed bin Abdullah. Risâletü Bezli’l-mechûd fî tahrîri es’ileti tegayyüri’n-nükûd. Tahkik Hüsamüddîn bin Musa Affâne. Kudüs: yy, 2001.
Timurtâşî, Muhammed bin Abdullah. el-Fetâvâ. Tahkik Abdullah Mahmud Ebu Hassan. Amman: Dâru’l-Feth, 2014.
Timurtâşî, Muhammed bin Abdullah. Muînü’l-müftî alâ cevâbi’l-müsteftî. Tahkik Emir el-Hazzâî. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 2009.
Timurtâşî, Muhammed bin Abdullah. Müs’ifetü’l-hükkâm ale’l-ahkâm. Tahkik Samir Mazin el-Kubbec. Amman: Daru’l-Feth, 2007.
Yıldırım, Sadullah. 1000/1592-93 ve 1001/1593-94 Tarihli Ruznamçe Gelir Defterine Göre Osmanlı Devleti’nin Merkezi Hazine Gelirleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2008.
Yılmazçelik, İbrahim. “XIX. Yüzyılda Osmanlı Taşra Teşkilatının Önemli Merkezlerinden Biri Olan Diyarbakır’da Bazı Görevlilerle İlgili Tespitler”. OTAM Dergisi 31 (2012): 225-242.
ez-Zeyd, Salih b. Abdulkerim. Buğyetü’t-tamâm fî tahkîki ve dirâseti Müs’ifeti’l-hükkâm a’le’l-ahkâm. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 1996.