Dim Çayı Havzası’nın Jeomorfolojik Özellikleri

Çalışmada, Alanya’nın doğusunda yer alan Dim çayı havzasının jeomorfolojik özellikleri incelenmiştir. Yağmurhacı tepe yamaçlarından kaynağını alan Dim çayı güneybatı yönünde akış göstererek Alanya’nın Tosmur ve Kestel beldeleri civarında denize dökülmektedir. Akış gösterdiği kesimlerde birden fazla boğaz meydana getirmiştir. Ana akarsu ve buna ulaşan çeşitli yan kollar, dik yamaçları yararak engebeli bir topoğrafya meydana getirmiştir. Dim çayının yatağına gömülmesi sonucu sahada havza tabanı ile en yüksek kesim (Akdağ) arasında yaklaşık 2400 m yükselti farkı meydana gelmiştir. Dolayısıyla, sahanın morfolojik gelişimi üzerinde flüvyal etkiler büyük önem arz etmektedir. Orta Torosların bir parçası olan araştırma sahası genç bir tektonik yapıya sahiptir. Bu durum topoğrafik şekiller üzerinde belirgin olarak hissedilmektedir. Dolayısıyla, bölgenin morfolojik yapısı üzerinde flüvyal faaliyetlerin yanı sıra, bölgenin tektonik yapısı belirleyici olmuştur. Sahada birçok akarsuyun tektonik hatlarla uyumlu olarak geliştiği ve çeşitli vadilerin, boğazların bu hatlarla uyumlu olduğu gözlenmiştir. Bunun yanı sıra, Dim çayının kuzeyindeki saha birden fazla fay sistemi ile adeta parçalanmış olup, basamaklı bir görünüm almıştır. Bu durum, havzanın genel görünümünü etkilemiş olup Dim Çayı’nın güney kesimi daha dik iken kuzeyi basamaklı bir topoğrafya görünümü kazanmış ve havza asimetrik bir özellik kazanmıştır. Havzadaki morfolojik birimlerin gelişiminde tektonik faaliyetlerin yanı sıra flüvyal etkiler de büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, sahada karstlaşma olayları da söz konusu olup, çözünme olaylarına bağlı olarak çeşitli karstik birimler meydana gelmiştir. Hatta, bazı kesimlerde karst topoğrafyası önem kazanmıştır. Havzadaki belli başlı morfolojik birimleri dağlık alanlar, tepelik alanlar, aşınım yüzeyleri, vadi ve boğazlar, yamaç döküntüleri, asılı vadiler ve karstik şekiller (lapya, dolin, mağara vb.) oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Dim çayı, Jeomorfolojik özellikler

PDF

___

Akyol, İ.H. (1947). Türkiye’de Akarsu Rejimleri ve Sistemleri. Türk Coğrafya Dergisi, 9-10, 1-36.
Ardos, M., Pekcan, N., (1994). Jeomorfoloji Sözlüğü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Atalay, İ., (1987). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. İzmir: Ege Üniv. Ed. Fak. Yay. No:9.
Atalay, İ, Mortan, K., 2007, Türkiye Bölgesel Coğrafyası. İnkılap Kitabevi, İstanbul.
Atalay, İ. (2011). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği. İzmir: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
Bener, M. (1974). Antalya-Gazipaşa Kıyı Kesiminde Yalıtaşı Oluşumu. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1758.
Bedi, Y. ve Öztürk, E. M. (2001). Alanya Köprülü (Antalya) Dolayının Jeolojisi (Alanya O28 c1, d1, d2 ve d3) Paftaları. MTA, Derleme No: 10488, Maden ve Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
Bingöl, E. (1983). Probable Geotectonic Evolution of Turkey Between Precambrian and Jurassic. 37 th Scientific and Technical Congress of the Geol. Soc. of Turkey, Abstracts, 36-38.
Blumenthal, M.M. (1951). Batı Toroslarda Alanya Ard Ülkesinde Jeolojik İncelemeler. MTA Enstitüsü, 5, 134 s.
Bozkaya, Ö. (1999). Alanya Metatmorfitleri Doğu Kesiminin (Anamur Kuzeyi) Minerolojisi: Kristanilite, b0 ve politipi. 11. Mühendislik Haftası Yerbilimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Isparta.
Bozkaya, Ö. (2001). Demirtaş-Alanya Yöresinde Alanya Naplarının Metamorfizmasına İlişkin Yeni Mineralojik Bulgular, Orta Toroslar, Türkiye. Yerbilimleri Dergisi, 23, 71-86, Ankara.
Bögli, A. (1960). Kalklösung und Karrenbildung. İntern. Beitrage zur Karstmorphologie. Zeitsher F. Geomorphologie. Supplement Band 2.
Ceylan, S., Demirkaya, H. (2006). Dim Mağarasının (Alanya) Kaynak Değerleri, Turizmde Kullanımı ve Sürdürülebilirliği. Doğu Coğrafya Dergisi, 15, 199-222, Erzurum.
Çatal, H., Keskin, A., Gökten, A., Hakyemez, A. Ve Girgin, İ. (1991). Orta Torosların Jeolojisi.
Deli, A. ve Turan, A. (2002). Orta Toroslarda Köprülü (Gündoğmuş-Antalya) Yöresinin Stratigrafisi. Cumhuriyet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 19 (2), 105-122, Sivas.
Deli, S. (2010). Anamur (Mersin) Civarındaki Alanya Birliği Metamorfitlerinin Jeolojisi ve Metamorfizma Özellikleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
Doğan, U. (2015). Jeomorfolojinin Temelleri (Fundamentals of Geomorphology). İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti: 1258 (Üçüncü basımdan çeviri).
Erinç, S., (2001). Jeomorfoloji II (Güncelleştirilmiş 3. Basım). İstanbul: Der Yayınları: 294.
Erol, O., (1989). Türkiye Jeomorfolojisi. Yayınlanmamış Ders Notu, İstanbul.
Erol, O., Şencan, A. (1996), Çınarcık ve Çevresinin Jeomorfolojik Etüdü. Marmara Coğrafya Dergisi, 1: 57-62.
Güvenç, T. (1980). Alanya-Gazipaşa Bölgesinin Jeolojisi ve Kıyı Şeridi Deniz Tabanıyla Yapısal İlişkileri. Ege Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknoloji Enstitüsü. 135 s., Karataş-İzmir.
Işık, V. ve Tekeli, O. (1995). Alanya Metamorfitlerinin Doğu Kesiminde Yeni Petrografik Bulgular (Anamur). MTA Dergisi, 117, 105-113, Ankara.
İzbırak, R., (1977). Sistematik Jeomorfoloji. Ankara: Erol Ofset ve Matbaacılık
Kansun, G. (2000). Alanya Demirtaş Bucak Kızılcaşehir (Antalya) Civarının Stratigrafi, Petrografi ve Jeokimyasal incelenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
Okay, A.I. ve Özgül, N. (1982). Blueschists and Eklogites From The Alanya Masif, Turkey. (Abstract) The geological evolutian of the Eastern Mediterranean, 82 s., Edinburg.
Okay, A.I ve Özgül, N. (1984). HP/LT Metamorphism and the Structure of the Alanya Massif, Southern Turkey: An Allocthonous Composite Tectonic Sheet. The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean. A.H.F. Robertson and T.E. Dixon (eds.) Geological Society of London, Special Publication, 14, 429-439.
Okay, A. (1989). An Exotic Eclogite/Blueschist Slice in a Barrovian-Style Metamorphic Terrain, Alanya Nappes, Southern Turkey. Journal of Petrology, 30, 107-132.
Özgül, N. (1983). Alanya Bölgesinin Jeolojisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Özgül, N. (1971). Orta Torosların Kuzey Kesiminin Yapısal Gelişiminde Blok Hareketlerin Önemi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 14, 75-87.
Özgül, N. (1976). Torosların Bazı Temel Özellikleri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19 (1), 65-78, Ankara.
Özgül, N. (1983). Alanya Bölgesinin Jeolojisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Özgül, N. (1984). Alanya Tektonik Penceresi ve Batı Kesiminin Jeolojisi. Ketin Sempozyumu, Türkiye Jeoloji Kurultayı, 97-120, Ankara.
Öztürk, E. M., Öcal, H., Taşkıran, A., Bulduk, A., Çelik, B., Metin, T., Keskin, Ö., Kadir, S., Dağer, Z., (1991). MTA, Derleme No: 9301, Maden ve Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
Öztürk, E.M., Akdeniz, N., Bedi, Y., Sönmez, İ., Usta, D., Kuru, K. Ve Erbay, G. (1995). Alanya Napının Stratigrafisine Farklı Bir Yaklaşım. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 10, 2-10, Ankara.
Peyronnet, P. (1967). Alanya Bölgesinin Petrografi ve Minerolojisi ile Alanya Metamorfitlerindeki Boksitlere Bitişik Kloritoidli Şistlerin Kökeni. MTA Dergisi, 68, 154-173, Ankara.
Ricou, L. E., Argyriadis, I. Ve Marcoux, J. (1974). Proposition D’une Origine Interne Pour Les Nappes d’Antalya et la Massif d’Alanya (Taurides Occidentales, Turquie). Bull. Soci. Geol. France, (7) 16, 2, 107-111.
Seydioğulları, S. (1991). Alanya. İstanbul: Hat Baskı Sanatları Sanayi ve Tic. Ltd. Şti.
Şenel, M., Dalkılıç, H., Gedik, İ., Serdaroğlu, M., Bölükbaşı, A.Ş., Metin, S., Esentürk, K., Bilgin, A.Z., Uğuz, F., Korucu, M. Ce Özgül, N. (1992). Eğirdir-Yenişehir-Bademli-Gebiz ve Geriş-Köprülü (Isparta-Antalya) Arasında Kalan Alanların Jeolojisi. MTA Derleme Rap. No: 9390, 559 s., Ankara (yayınlanmamıış).
Şengün, M., Acarlar, M., Çetin, F., Doğan, O. Z. ve Gök, A. (1978). Alanya Masifinin Yapısal Sorunu. Jeoloji Mühendisliği, 16, 3-8. Şengün, M. (1986). Alanya Masifinin Jeolojisi. MTA Derleme Rap. No: 8000, Ankara (Yayınlanmamıştır).
Ulu, Ü. (1989). Gazipaşa (Antalya İli) Bölgesinin Jeolojisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.