NINIAN SMART’IN “YEDİ BOYUTLU DİN MODELİ”NE GÖRE ORTAÖĞRETİM PROGRAMLARINDA DİN OLGUSUNUN YERİ

Bilimin olay ve olguları anlamaya ve açıklamaya çalışma hedefi doğrultusunda farklı disiplinlerin yöntem ve dilini kullanarak bütüncül bir yaklaşım ortaya koyma çabası olarak tanımlanabilecek disiplinlerarası yaklaşım gittikçe yaygınlaşmaktadır. Bu çok yönlü ve boyutlu bir bakış açısını gerektiren yaklaşımın eğitim ve din eğitimi alanlarını da etkilediğini belirtmek gerekir. Zira öğrenme ortamında öğrencilerin karşılaştığı farklı alanlardan öğrenilen bilgiler ve hayatın karmaşık yapısı göz önünde bulundurulduğunda, öğrencilerin konuları birbiriyle ilişkilendirebilmeleri ve bütünleştirebilmelerinin yollarından biri disiplinlerarası yaklaşımın uygulanmasıdır. Hatta farklı derslerin öğretim programlarındaki konuların neredeyse tamamının disiplinlerarası bir yaklaşımla ele alınmasının önemli bir ihtiyaç olduğunu da söylemek mümkündür. Tüm bunlardan hareketle disiplinlerarası yaklaşımın öğrenme ortamına yansıtılmasının eğitim-öğretimin zenginleştirilmesine katkısı olduğu söylenebilir. Bu doğrultuda araştırmanın temel problemi; ortaöğretimde bulunan zorunlu derslerin öğretim programlarında din olgusuna ne şekilde yer verildiğini tespit ederek disiplinlerarası bakış açısının programlara yansıyıp yansımadığını ortaya koymaktır. Böylece din olgusunun boyutlarının öğretim programlarındaki yerinin karşılaştırmalı olarak belirlenmesi amaçlanmaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu çerçevede verilerin toplanması esnasında literatür taraması, verilerin analiz ve değerlendirmesinde de içerik analizine başvurulmuştur. Din olgusunun boyutlandırılmasıyla ilgili Ninian Smart’ın “Yedi Boyutlu Din Modeli” esas alınmıştır. Bu modelin seçilmesinin en temel nedeni, Smart’ın Dinler Tarihi, Din Felsefesi, Din Fenomenolojisi alanlarıyla birlikte Din Eğitimiyle ilgili de önemli eserlerinin bulunması ve genel olarak eserlerinde din olgusu, özelde de din eğitimine yönelik sahip olduğu çoğulcu bakış açısının disiplinlerarası yaklaşım için önemli bir temel oluşturabileceği düşüncesidir. Smart, dinle ilgili çalışmalarda genellikle inancı vurgulayan doktrinel yönün öne çıktığını ancak dinin sadece bu boyutla sınırlandırılamayacağını, bu boyutun ötesinde farklı boyutlarının da olduğunu belirtmiş ve yedi boyutlu bir model geliştirmiştir. Smart’ın bahsettiği boyutlar; pratik ve ritüel, tecrübi-duygusal, hikâyesel veya mitolojik, doktrinel ve felsefi, ahlaki ve yasal, sosyal ve organizasyonel ve materyal ve sanatsal boyutlardır. Bu boyutların birbirinden kopuk ve bağımsız olmadığını, birbiriyle bağlantılı olarak değerlendirilmesi gerektiğini de özellikle vurgulamıştır. Smart’ın “Yedi Boyutlu Din Modeli”nde bulunan boyutlara ortaöğretimde bulunan DKAB, Biyoloji, Kimya, Fizik, Matematik, Coğrafya, İngilizce, Felsefe, Türk Dili ve Edebiyatı, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, Görsel Sanatlar ve Tarih gibi derslerin öğretim programlarında farklı oranlarda yer verildiği belirlenmiştir. Sonuç olarak ortaöğretim programlarında yer alan zorunlu derslerin içerik ve kazanımları bir bütün halinde değerlendirildiğinde uyumsuzluk olarak yorumlanabilecek bazı içerik ve kazanımlar bulunmakla birlikte programlar arasında genelde bir uyumun varlığından söz etmek mümkündür.

THE PLACE OF THE PHENOMENON OF RELIGION IN SECONDARY EDUCATION CURRICULA ACCORDING TO NINIAN SMART’S ‘‘SEVEN-DIMENSIONAL RELIGION MODEL

The interdisciplinary approach, which can be defined as an effort to put forward a holistic approach using the methods and language of different disciplines in line with the goal of science to try to understand and explain events and phenomena, is becoming more and more common. It is important the point that the approach which requires a versatile and dimensional perspective also affects the fields of education and religious education. Because, considering the information learned from different areas faced by students in the learning environment and the complex structure of life, one of the ways that students can relate and integrate topics with each other is to apply an interdisciplinary approach. In fact, it is possible to say that it is an important need to address almost all of the subjects in the curricula of different courses with an interdisciplinary approach. Based on all these, it can be said that reflecting the interdisciplinary approach to the learning environment contributes to the enrichment of education and learning. In this direction, the main problem of research is to determine how the phenomenon of religion is included in the curricula of compulsory courses in secondary education and to reveal whether the interdisciplinary perspective is reflected in the curricula. Thus, it is aimed to determine the place of the dimensions of the phenomenon of religion in the curricula comparatively. Qualitative research method is used in the study. In this framework, literature review is used during data collection, and content analysis is used for data analysis and evaluation. Regarding the dimensioning of the phenomenon of religion, Ninian Smart’s “Seven-Dimensional Religion Model” is taken as a basis. The main reason for the selection of this model is the idea that Smart has important works related to Religious Education along with the fields of History of Religions, Philosophy of Religion, Religious Phenomenology, and that the phenomenon of religion in his works in general and his pluralistic view of religious education in particular can be an important basis for the interdisciplinary approach. Smart states that the doctrinal aspect, which usually emphasizes belief in studies related to religion, stands out, but religion cannot be limited to this dimension, there are different dimensions beyond this dimension and he has developed a seven-dimensional model. The dimensions Smart talks about; practical and ritual, experiential-emotional, narrative or mythic, doctrinal and philosophical, ethical and legal, social and institutional, and material dimensions. He especially emphasizes that these dimensions are not disconnected and independent from each other, but should be evaluated in connection with each other. It has been determined that the dimensions in Smart’s “Seven-Dimensional Religion Model” are included in different rates in the curricula of courses such as Religious Culture and Moral Knowledge, Biology, Chemistry, Physics, Maths, Geography, English, Philosophy, Turkish Language and Literature, History of Turkish Revolution and Ataturkism, Visual Arts, and History in secondary education. As a result, it is possible to talk about the existence of a harmony between the curricula, although there are some content and learning outcomes that can be interpreted as incompatibility when the content and learning outcomes of compulsory courses in secondary education curricula are evaluated as a whole.

PDF

___

Abuzar, C. (2011). Dinin Toplumsal Yaşam Üzerindeki Etkisi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26(26), 143-153.
Altıntaş, M. E. (2016). Öğretmenler Gözüyle Değerler Eğitimi. Konya: D-Eğitim.
Alyılmaz, S. (1999). Mevlit ve Türk Edebiyatında Mevlit Türü. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi(13), 195-202.
Aslan, A. (2008). Kelâm’da İlhamın Bilgi Değeri. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(1), 25-45.
Aydeniz, H. (2009). Din-Sanat İlişkisi ve Bunun Somut Bir Yansıması Olarak Mevlevî Semâ Âyini. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(32), 35-51.
Aydın, A. ve Okşar, Y. (2019). Coğrafya-Din İlişkisi; Kentlileşme, Muhafazakârlık ve Mezhep Demografisi Bağlamında Doğu ve Batı Karşılaştırması. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 14(20), 2012-2039.
Ayten, A. ve Köse, A. (2009). Bâtıl İnanç ve Davranışlar Üzerine Psikososyolojik Bir Analiz. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(2), 45-70.
Başkurt, İ. (2002). Din ve Ahlak Eğitiminde Yeni Arayışlar ve Bakış Açıları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(6), 69-100.
Berktay, F. ve Atasoy, E. (2007). Dinler Coğrafyasına Küresel Bir Bakış. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(18), 18-44.
Bilgin, B. ve Selçuk, M. (2000). Din Öğretimi. Ankara: Gün.
Ceylan, Y. (2019). Ninian Smart’ın Din Eğtimiyle İlgili Görüşlerinin Değerlendirilmesi. EKEV Akademi Dergisi, 23(79), 483-498.
Çakıroğlu, B. ve Engin, N. (2014). Dini İnanışların Mimariye Etkisi. Dini Araştırmalar, 17(44), 67-92.
Çapcıoğlu, F. (2006). Din Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar Çerçevesİnde İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarının İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Çetin, N. (2014). İstiklâl Marşı’mızı anlamak. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 21(2), 25-92.
Demir, Z. (2018). Sosyolojik Açıdan Edebiyat ve Din. Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi(1), 13-30.
Demircan, T. (2010). Ortaöğretim Dokuzuncu Sınıf Türk Edebiyatı Ders Kitaplarındaki Temel Değerlerin İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Düzenli, A. (2017). Kazanımlar ve Ünite Açılımları Bakımından Genel Lise Öğretim Programlarında Değerler Eğitimi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Efe, A. (2009). Türk Toplumunda Mevlid Merâsimlerinin Yeri ve Fonksiyonları (Isparta ve Çevresi Örneği). Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi(29), 9-30.
Emiroğlu, B. (2017). Değerler Eğitiminin Gençlerin Sağlıklı Sosyalleşmelerine Etkisi. International Journal of Eurasian Education and Culture, 2(3), 115-126.
Göçeri, N. (2002). Din Eğitimi Bilimine Giriş. Adana: Çukurova Üniversitesi.
Gülveren, Ö. B. (2015). Edebiyat Sosyolojisi Bağlamında Toplumsal Gerçekliğin Edebi Esere Yansıması:" Safahat" Örneği. Journal of International Social Research, 8(39), 58-69.
Gündüz, T. (2010). Ergenlik Dönemi Din Eğitimi. Ş. Karaköse (Ed.), Etkili Din Öğretimi içinde. İstanbul: Tidef.
Gündüz, T. (2011). Gençlik Dönemi Din Eğitimi. M. Köylü (Ed.), Gelişimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi içinde. Ankara: Nobel.
Güngör, Ö. ve Polat, F. (2015). Yurtdışında Ramazan’ın Sosyo-Psikolojik Yönleri (Amerika Örneği). Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 125- 158.
Hemşinli, H. (2010). Dini Tecrübenin Nesnelliği Üzerine. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(33), 119-144.
Keyifli, Ş. (2013). Dini Bilgiler Öğretimi. Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(37), 95-117.
King, U. (2005). Smart, Ninian. The Encyclopedia of Religion içinde. (C. XII, ss. 8442-8445). USA: Macmillan Reference.
Kızılabdullah, Y. ve Yürük, T. (2008). Din Eğitimi Modelleri Çerçevesinde Türkiye’deki Din Eğitimi Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Dini Araştırmalar, 11(32), 107-130.
Kızıler, H. (2014). Ahlakî Değerlerin Şahsiyet Oluşumuna Etkisi. Millî Eğitim(204), 5-17.
Köse, E. Ö. (2016). Disiplinlerarası Öğretim Yaklaşımı ve Biyoloji Öğretmenliği Programlarının İncelenmesi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 13-2(25), 17-26.
Kutlutürk, C. (2015). Hinduizm’e Göre Tanrı Vişnu’nun Yeryüzünde Bedenlenmesinin (Avatara/Hulul) Temel Nedenleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(1), 141-160.
MEB. (2018). Ortaöğretim Biyoloji Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar ) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Coğrafya Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Felsefe Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Fizik Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Görsel Sanatlar Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim İngilizce Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Kimya Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Matematik Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Tarih Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim T. C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
MEB. (2018). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları.
Olgun, H. (2016). İbadet, Ritüel ve Kurban. Milel ve Nihal, 13(2), 82-99.
Öngören, R. (2002). Bir Bilgi Kaynağı Olarak Tasavvufta Keşfin Değeri. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(5), 85-96.
Özcan, Ş. (2017a). Ninian Smart’a Göre Dünya Dinlerinin Boyutları: The World’s Religions Adlı Eser Ekseninde Bir İnceleme. The Journal of Academic Social Science Studies(61), 207-228.
Özcan, Ş. (2017b). Dini/Dinleri Boyutsal Açıdan İnceleme Modelleri: Ninian Smart, Frank Whaling ve Bryan Rennie Örneği. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 2(3), 61-80.
Özdemir, M. ve Tulumcu, F. İ. (2017). Değerler eğitiminde edebi eserlerden yararlanma: Fatma Aliye’nin Muhadarat romanı örneği. Sakarya University Journal of Education, 7(4), 720-729.
Özkan, A. R. (2002). Din-Mitoloji İlişkisi. EKEV AKADEMİ DERGİSİ, 6(11), 9-20.
Pişgin, Y. (2015). Din-Sanat İlişkisi Bağlamında Dini Tecrübenin Sanat Ruhuna Etkisi. Ş.
Göküş (Ed.), İslam ve Sanat içinde (s. 45-59). Ensar Neşriyat.
Sağdıç, M. (2019). Türkiye’de Sosyal Bilgiler Eğitiminde Disiplinlerarası Öğretim Yaklaşımının Tarihsel Gelişimi. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 8(2), 390-403.
Sayar, K. (2003). Sosyokültürel Açıdan Kişilik Bozuklukları. Yeni Symposium, 41(2), 71-77.
Smart, N. (1992). Din ve İnsan Tecrübesi (A. İ. Yitik, Çev.). Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(7), 423-444.
Smart, N. (1996). Dimensions of the Sacred: An Anatomy of the World’s Beliefs. Berkeley, London: University of California Press.
Smart, N. (1998). The World's Religions. New York: Cambridge University Press.
Soysaldı, A. (2018). Kültür, Sanat ve Beşeriyet İlişkisi. Sanat ve Tasarım Dergisi(22), 305-315.
Tokdemir, M. A. ve Artan, A. (2012). Öğrenciler Tarih Derslerinde Okudukları Metinlerden Değer Öğrenir mi? Tarih Derslerinde Değer Eğitimine Yönelik Öğrenci Görüşleri (Trabzon Örneği). Journal of Values Education, 10(24), 169-186.
Uysal, V. (2007). Kentsel hayatta dindarlık ve oruç ibadetinin bireysel-toplumsal yansımaları. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(32), 19-44.
Yapıcı, A. ve Yürük, T. (2015a). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programının Incelenmesi. C. T.-M. Polat (Ed.), Düşünen Sınıflar İçin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi, İlkokul 4. Sınıf içinde (s. 31-54). Ankara: Pegem Akademi.
Yapıcı, A. ve Yürük, T. (2015b). Yüksek din öğretimi öğrencilerinin değer tercih sıralamaları: Çukurova Üniversitesi ilâhiyat fakültesi örneği. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 15(1), 1-18.
Yıldırım, A. (1996). Disiplinlerarası Öğretim Kavramı ve Programlar Açısından Doğurduğu Sonuçlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(12), 89-94.