İSLÂMÎ BİREYİN VE TOPLUMUN OLUŞMASINDA KUR’ÂN’I ANLAMA/YAŞAMA SORUNU: DERÛNÎ VE YÜZEYSEL OKUMA

İnsanlığın hidâyet rehberi olan Kur’ân’ın anlaşılması, özümsenmesi, insanın yaşamını şekillendirmesi keyfiyet ve nitelik yönünden her zaman irdelenir ve sorgulanır olmuştur. Bu konuda İslâm literatüründe yer alan pek çok tartışmayı görmek ve birbirinden çok farklı görüşlerle karşılaşmak mümkündür. Bu görüşler, insanın her iki cihanda mutlu ve huzurlu olmasını sağlayabilecek, daha onurlu ve müreffeh bir hayat tarzının dünyada inşa edilmesi konusundaki arayışlar olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda Kur’ân’ın taleplerinin yine onun maksadına uygun ve içtenlikle benimsenerek gerçekçi bir şekilde karşılanması ve bunların bir yaşam biçimine dönüştürülerek Kur’ân’dan yeterince faydalanılması, her şeyden önce onun sıhhatli ve muhtevâsına uygun olarak anlaşılmasıyla mümkün olur. Bu da insanın Kur’ân’ı anlama kapasitesi ile alâkalı bir durumdur. Nitekim hitabı her ne kadar bütün insanlara yönelik olsa da onun ilâhî ve muciz bir kelâm olması, kulların kapasitelerinin farklılık arz etmesi ve onun anlaşılmasının uzmanlığı gerektirmesi gibi nedenlerden ötürü insanların ondan çıkardıkları anlamlar da farklılık gösterir. Her hâlükârda onu anlamaya çalışırken insanda bulunması gereken samimiyet, objektiflik ve liyakat ile onu sağlıklı ve doğru bir şekilde anlayabilmesi her zaman zorunlu bir ihtiyaç olarak onun önünde durur. İnsanın sergileyeceği eylemlerin, Kur’ân’a uygunluğu, ondan çıkartılacak bilgilerin doğruluğu ile de alâkalıdır. Zira insanın maddî ve manevî yönüyle alâkalı ilkeler, talimatlar, öneriler ve talepler ondan alınır. Onun taleplerinin ardındaki mâna ve hikmet de dikkate alınarak Kur’ân’ın içeriğine uygun olarak içsel ve dışsal eylemler şeklinde içtenlikle yerine getirilmeleri de mümin/müslüman kul için zorunluluk ifade eder. Zira Kur’ân, maddî ve manevî taleplerinin insanın hayatında yerini almasına yönelik olarak onun muhtevâsına muvâfık şekilde karşılanacağı tezâhürlerin/belirtilerin olmasını da öngörür. Bunlar aynı zamanda insanın, ona uygun ve duyarlı bir şekilde onu yaşadığının belirtileri olarak da ifade edilebilir. Hal böyle olunca söz konusu derûnî ve zâhirî tezâhürlerin Kur’ân içeriği ile ne derece uyuştuğu, bu konuda ne kadar samimiyet içinde olunduğu ve bunların hangi maksatla yapıldığı gibi sorular ile Kur’ânî ölçülere göre İslâm’ı yaşama biçiminin sorgulamasının gerekliliği de akla gelir. İşte bu çalışmayla böyle hususları irdeleyerek Kur’ân’ın kıraatinden, tefsirinden maksadın ne olduğu, onun nasıl anlaşılması gerektiği, şekilcilikten ve yüzeysellikten uzak bir biçimde içselleştirilerek yine Kur’ân’ın ruhuna uygun bir şekilde yaşama dönüştürülmesinin nasıl olması gerektiği gibi meseleler hakkındaki görüşleri, mukâyeseleri ve önerileri yukarıda anılan bağlamda ortaya koyma gayreti içinde olduk.

THE PROBLEM OF UNDERSTANDING / LIVING THE QURAN IN THE FORMATION OF THE ISLAMIC INDIVIDUAL AND SOCIETY: PROFOUND AND SUPERFICIAL READING

Understanding and internalization of the Qur'an, being the true path guide for humanity, and its shaping human life have always been examined and questioned in terms of its quality. It is possible to find some discussions and many different views about it in Islamic literature. These discussions can be regarded as the way of searching to build a more honorable and prosperous lifestyle in the world, which will enable people to be happy and peaceful in both worlds. In this context, meeting the demands of the Qur'an in a realistic way by adopting it sincerely and in accordance with its purpose and sufficiently learning from the Qur'an by transforming its teachings into a way of life will become possible by understanding its content in a healthy manner. This is an issue related to the capacity of a human to understand the Qur'an. Although Quran addresses all people, what people understand from it is different for the various reasons such as it being a divine and miraculous word, varying in the capacity of the servants, and requiring for his understanding to be specialized. In any case, the sincerity, objectivity and merit that should be present in a person to be able to understand the Quran in a healthy and correct way always exist as a need. The conformity of a person's actions to Quran is also related with the information to be understood from it. Because principles, instructions, suggestions and demands related to the material and spiritual aspects of a person are obtained from it. It is an obligation for believers/Muslim servants to sincerely follow the content of the Quran in their internal and external actions while also considering the meaning and wisdom behind His demands. Quran envisions that there must be signs for its material and spiritual demands in human life to be met in accordance with its content. These can also be expressed as signs that a person experiences the Quran in a suitable and sensible way. In this case, the questions of how these profound and superficial signs correspond to the content of the Quran, how sincerely they are followed in this regard, and the purpose for which they are performed, as well as the necessity of questioning the way of living Islam according to the Quranic criteria comes to mind. In this study, we have attempted to reveal the opinions, comparisons and suggestions on the issues mentioned above by examining the subjects such as what the purpose of the recitation and interpretation of the Qur'an is, how it should be understood and how it should be turned into a lifestyle in accordance with the Qur'an by internalizing its teachings without formalism and superficiality.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel (t.y.). Musnedu Amed ibn Hanbel. Kahire: Muessesetu Kurtuba.
Ali el-Kârî, (1323). Minehu’r-Ravzi’l-Ezher fî Şerhi’l-Fıkhi’l-Ekber. Kahire.
Ateş, S.(t.y.). Kur’ân’ı Kerîm ve Yüce Meâli, İstanbul: Yeni Ufuklar Nşr.
Aynî, E. (1303). Umdetu’l-Kârî li Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. İstanbul.
İbnu’l-‘Arabî, M. (1919). et-Tedbîrâtu’l-İlâhiyye fî Islâhi’l-Memleketi’l-İnsaniyye. (nşr.: Henrig Samuel Nyberg), Kleinere Schriften des İbnu al-‘Arabî içinde, (E.J. Brill), Leiden.
İbnu’l-‘Arabî (1999). el-Futuhâtu’l-Mekkiyye. (haz.: Ahmed Şemseddîn), Beyrut: Dârul’lKütübi’l-İlmiyye.
İbnu’l-‘Arabî (1998). Mevâkıu’n-Nucûm ve Metâliu Ehilleti’l-Ensâri ve’l-Ulûm. (thk.: Halid Şibl Ebû Süleyman), Kahire: Ȃlemu’l-Fikr.
Aydın, M. S. (1992). Din Felsefesi. Ankara.
Aydın, M. S. (1991b). Tanrı-Ahlâk İlişkisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Aydın, M. (1991a). İlk Dönem İslâm Toplumunun Şekillenişi. İstanbul.
Bayraklı, B. (1999). Kur’ân’da Değişim Gelişim ve Kalite Kavramları. İstanbul: MÜİFAV Yay.
Beydâvî, N. (1314). Tefsîru’l-Kâdî el-Beydâvî (Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl). İstanbul: Dersaadet.
Buharî, E. ( 1992). el-Câmi’u’s-Sahîh. I-VIII, İstanbul: Çağrı Yay.
Buharî, E.(1987/1407). el-Câmiu’s-Sahîh. Kahire: Dâru’ş-Şa’b.
Buharî, E. (1987/1407). el-Câmiu’s-Sahîh el-Muhtasar. (thk. Mustafa Dîb el-Beğâ), Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
Bûtî, R. (1987). Kur’ân’da İnsan ve Medeniyet. (trc.: Resul Tosun), İstanbul.
Cerrahoğlu, İ. (1988). Tefsir Tarihi. Ankara: DİB Yay.
Cevzî, C. (2013). Zâdu’l-Mesîr fî İlmit’-Tefsîr.
Çağırıcı, M. (2013). İslâm Düşüncesinde Ahlâk. İstanbul: Dem Yay.
Çakmaklıoğlu, M. M. (2018). Din-Ahlâk İlişkisi Bağlamında Dindarlık ve Derûnîlik: Şekilci ve Yüzeysel Dindarlık Sorununun Tasavvufî Perspektiften Analizi. IV. Uluslararası Din Bilimleri Sempozyumu, (4) 9, 3-5 Mayıs, Alanya.
Çakmaklıoğlu, M. (2011). İbn A’rabî’ye Göre İbâdetlerin Manevî Boyutları. İstanbul: İnsan Yay.
Çetin, A. (2012). ‘Tilâvet’ mad. İstanbul: DİA.
Draz, M. A. (1983). İslâm’ın İnsana Verdiği Değer. (trc.: Nurettin Demirel), İstanbul.
Draz, M. A. (2009). Kur’ân Ahlâkı. (çev.: Emrullah Yüksel, Ünver Günay), 4. Baskı, İstanbul.
Ebû Nuaym, A. (t.y.). el-Hilyetu’l-Evliyâ. Beyrut.
Ebû Şâme (1986/1406). Murşidu’l-Vecîz. (thk.: Tayyar Altıkulaç), Ankara.
Ersoy, M. Akif (1980). Safahat. (Tertip: Ömer Rıza Doğrul), 13. Baskı, İstanbul.
Eyüpoğlu, O. & Cora, M. & Yıldız, M. (2010). Kur’ân’ın Sosyal Yaptırımsallığı. OMÜİFD, 33, 41-66.
Eyüpoğlu, O. & Okuyan, M. (2008). “Kur’ân’ın Sosyo-Kültürel Koşulları Dikkate Alışı: Ma’rûf Kavramı Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26–27, 175– 213.
Eyüpoğlu, O. & Usta, N. (2019). “İtaat Kavramının Gerekçeleri Açısından Kur’ân’ın Eleştirel Düşünceye Bakışı”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 347-378.
Eyüpoğlu, O. & Yıldız, M. (2016). “Kur’ân’ı Anlamaya Yönelik Literal ve Kültürel Yaklaşımların Sosyal Değişmeye Uyum Açısından İşlevselliği”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 163-198.
Ferâhîdî, H. (1424/2003). Kitâbu’l-Ayn. (thk. ve haz.: Dr. Abdu’l-Hamîd el-Hendâvî), Beyrut.
Fîrûzâbâdî, M. (ö. 1415), (1370/1951). Tenvîru’l-Mikbâs min Tefsîri İbn Abbâs, Kahire.
Gazzâli E. (t.y.). E. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Mısır.
Gazzâlî, E. (1939). İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Kahire.
Gazzâli E.(1982). İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
Hadîdî, M. (1978). Menhecu’l-Kur’ân ve’s-Sünne fi’l-Alâkâti’l-İnsâniyye, Mısır.
Harputî, Abdullatîf (1330). Tenkîhu’l-Kelâm fî Akâidi Ehli’l-İslâm, Ankara: TDV
Hökelekli, H. (1995). ‘‘İslâm’ın İnsan Görüşü Işığında İşçi Hakları’’. İslâm’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği, Ankara: TDV Yay.
Hucvîrî, E. (1974). Keşfu’l-Mahcûb. (çev.: Abdulhâdî Kandil), İskenderiyye: Mektebetu’lİskenderiyye.
İsfehânî, R. (t.y.). Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. (thk. ve dabt.: Muhammed Seyyid Keylânî), Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
İbnu’l-Esîr el-Cezerî, M. (t.y.) Câmiu’l-Usûl li-Eḥâdîs̱i’r-Rasûl. (thk.,tah., tlk.: Abdu’l-Kâdir elArnâût), Dârul’l-Fikre.
İbn Fâris b. Zekeriyyâ, E. (1399/1979). Mu’cemu Mekâyîsi’l-Lüğa. (thk.ve dabt.: Abdusselâm Muhammed Hârûn), Mısır.
İbn Haldun (1990). Mukaddime (Şark İslâm Klâsikleri). (çev.: Zakir Kadiri Ugan), İstanbul: MEB Yay.,
İbn Hanbel, A.(ö.241/855),(1981). Müsned. İstanbul.
İbn Hambel, A. (t.y.). Müsnedu Amed ibn Hanbel, Müessesetu Kurtuba. Kahire.
İbn Kuteybe, E. (1393/1973). Te’vîlâtu Müşkili’l-Kur’ân. (nşr. Seyyid Ahmed Sakr), Kahire.
İbn Mâce, E. (1992). Sünen. I-ll, İstanbul: Çağrı Yay.
İbn Mâce, (t.y.). Sünenu İbn Mâce. Mektebetu Ebî el-Muâtî, (Kitâbu’z-Zühd).
İbn-i Manzûr, E. (1999/1419). Lisânu'l-‘Arab. 3. Baskı, Beyrut:
İsmâil Hakkın, E. (t.y.). Tefsîru Rûhi’l-Beyân (Rûhu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân). Dâru’l-İhyâi’tTurasi’l-Arabî.
İzutsu, T. (1991). Kur’ân’da Dini ve Ahlâki Kavramlar. (trc.: Selahaddin Ayaz), 2.Baskı, İstanbul.
el-Kâfiyecî, M. (1989). Kitâbu’t-Teysîr fî Kavâidi İlmi’t-Tefsîr. (Neşre haz.: İsmail Cerrahoğlu), Ankara: AÜİF Yay.
Kalın, İ. (2017). Hoca Ahmet Yesevî, Hüküm ve Hikmet. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (80).
Karagöz, İ. & Fikret K. & İbrahim P. & Mehmet C. & Ahmet G. & İbrahim Ü.(2010). Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yay.
Karaman, H. & Mustafa Ç. & İbrahim K. D. & Sadrettin G. (2014). Kur’ân Yolu Türkçe Meâli ve Tefsiri. Ankara: DİB Yay.
Kettânî, M. A. (t.y.). et-Terâtîbu’l-İdâriye. Beyrut.
Kırca, C. (1996). Kur’ân ve İnsan. İstanbul.
Kirmânî, Ş. (1401/1981). Şerhu'l-Buhârî (Buhârî’nin Sahîh’inde). Beyrut.
Kuşeyrî, A. ( 2001). er-Risâletu’l-Kuşeyriyye. (haz.: Mustafa Zeryug), Beyrut: Mektebetu’lAsriyye.
Kutup, S. (1991). Fî Zılâli’l-Kur’ân. (trc.: Salih Uçan, Vahdettin İnce). İstanbul.
MEB Türkçe Sözlük (1995). İstanbul.
Mesud Efendi (1297). Mirât-ı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
Mevlânâ C. (994.) Rubâîler, (çev.: M. Nuri Gençosman). İstanbul: MEB. Yay. Mu’cemu Elfâzi’l-Kur’ânil-Kerîm (1409/1989). Kahire: Mecmeu’l-Luğa el-Arabiyye.
Muhâsibî, E. (t.y.). er-Riâye li Hukûkıllâh. (nşr., Abdulhalîm Mahmûd), Kahire: Dâru’lMeârif.
Müslim, E. (1992). Sahîhu Müslim. I-III, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Müslim (t.y.). el-Câmiu’s-Sahîh (Sahîhu Müslim). Beyrut: Dûru’l-Ceyl, (Tahrîmu Zulmi’lMüslimîn).
Nevevî, E. (t.y.). Sahîhu Müslim. (dabt ve tevzih.: Sıdkı Muhammed Cemîl el-Attâr), Dâru’lFikr.
Okuyan, M. (2012). Kısa Sûrelerin Tefsiri. 5. Baskı, İstanbul.
Özel, A. ( 1996). ‘‘Gayr-i Müslim’’ mad. DİA, İstanbul.
Râzî, F. (1401/2000). et-Tefsîru’l-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Rızâ, M. ( 1366/1947). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’l-Menâr). Kahire: Dârul’-Menâr.
Sabbağ, Muhammed (1408/1988). Buhûs fî Ulûmi’t-Tefsîr, Beyrut.
Serrâc, E.( 1914). Kitâbu’l-Luma’ fi’t-Tasavvuf. (thk.: Reynold A. Nicholson), (E.J.Brill), Leiden.
Seyyid Alizâde (1320). Şerhu Şir’ati’l-İslâm. Mahmut Bey Matbaası.
Sıddıkî, M. (1990). İslâm Dünyasında Modernist Düşünce. (trc.: Murat Fırat, Göksel Korkmaz), İstanbul.
Suyûtî, C. (t.y.). el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân.
Sülemî, M. (1999). el-Mukaddime fi’t-Tasavvuf. (thk.: Yusuf Zeydan), Beyrut: Dâru’l-Cîl.
Sülemî, M. (1421/2001). Tefsîru’s-Sulemî (Hakâiku’t-Tefsîr). (thk. Seyyid İmrân), Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Sürmeli, M. (2006). Sahabenin Kur’ân Anlayışı. Mavi Yayıncılık.
Taberî, E. (1388/1968). Câmiu’l-Beyân an Tevîl-i Ayi’l-Kur’ân. Kahire.
Taberî E. (1992/1412). Câmi’l-Beyân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Taftâzânî, S.(1411/1991). Şerhu’l-Akâid. (nşr. M. Adnan Derviş). İstanbul: Mektebetü'lHanîfiyye.
TDK Türkçe Sözlük (1998). Ankara.
İbn Teymiyye, T. (1406), Kitâbu’l-İman. (nşr. Hüseyin Yusuf el-Gazzâlî).
Topçu, N. (2001). Sosyoloji. (haz.: Ezel Everdi, İsmail Kara), İstanbul: Dergâh Yay.
Tusterî, E. (1423). Tefsîru’t-Tusterî. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, (thk. Muhammed Bâsil Uyûni’sSûdi), Beyrut.
Tirmizî, E.(1992). Sünen. I-V, İstanbul: Çağrı Yay.
Tirmizî (t.y.). Sünenu’t-Tirmizî. (thk. Ahmeh Muhammed Şâkir v.dğr.), Beyrut: Dâru İhyâi’tTurasi’l-Arabî.
Uludağ, S. (2002). “Kuşeyrî” mad. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi.
Usta, Niyazi & Eyüpoğlu, Osman (2019). “Sosyolojik Açıdan Din”. Din Sosyolojisi içinde,
Editör: Osman Eyüpoğlu, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, 49-62.
Uysal, E. (2005). ‘”Dindarlığın Ahlâki Temeli Üzerine Bazı Düşünceler”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 14(1).
Yazır, E. H. (t.y.). Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Kitabevi.
Yümni, S. (1994). İslâm Sosyolojisine Giriş. İstanbul.
Zemahşerî, M. (1424/2003). Tefsîru’l-Keşşâf. (Tashih: Muhammed Abdusselâm Şâhin), 3. Baskı, Beyrut.
Zeydân, A. (1396/1976). el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh. Bağdat.