Ermenilerin Müslüman Göçmenler Arasına Karışmaları ve Alınan Önlemler

Osmanlı topraklarına yapılan göçlerle birlikte sadece Müslümanlar değil, Osmanlı Devleti’ne sığınmak isteyen gayrimüslimler de kabul ediliyordu. Ancak ayrım gözetilmeksizin sürdürülen bu politika 19. yüzyıl sonlarına doğru, Ermeniler söz konusu olduğunda değişmiştir. Çün-kü Ermeniler Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanma faaliyetlerine girişmişlerdi. Dahası onların bu ayrılıkçı faaliyetleri emperyalist devletlerin çıkarcı politikalarına uygun şekilde cereyan etmeye başlamıştı. Osmanlı Devleti göçmen meseleleriyle uğraşmakta ve bu nedenle bir dizi ekonomik ve toplumsal zorluklarla boğuşmaktaydı. Bu zorluklara bir de Ermeniler ve diğer azınlıkların sebep olduğu meseleler eklenmişti. 20. yüzyıla gelindiğinde iyice belirginleşmeye başlayan Ermeni istekleri hem emperyalist devletlerinin hem de Osmanlı Devleti’nin dikkatini onların yaşadıkları yerler ve nüfusları üzerine yoğunlaştırmıştı. Göçlere bağlı büyük demografik değişikliklerle Osmanlı toplumsal, ekonomik ve siyasi yapısı yeniden şekillenirken, göçmenlerin iskanları titizlik isteyen zorlu bir mesele haline gelmişti. İşte bu meseleye bir de göçmenler arasına karışarak istedikleri yerlere yerleşmeye ve oralardan arazi edinmeye çalışan Ermeniler dahil olmuştu. Başta Rusya coğrafyası olmak üzere gerek dışarıdan gelen Müslüman göçmenler arasına, gerekse Osmanlı ülkesi içinde hareket eden göçmen kitlelerine karışan birçok Ermeni vardı. Bu çalışmada hangi bölgede göçmenler arasına ne kadar Ermeni karışmış, bunların ne kadarı tespit edilmiş, bu karışmaları engellemek için ne tür önlemler alınmış ve Ermenilerin yerleşme istekleri karşısında Osmanlı Devleti’nin sergilediği tutum gibi konulara dair bilgiler verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Göç, Ermeniler, Osmanlı Devleti, Ermeni Sızmaları, Önlemler

Armenians Infiltrating Among Muslim Immigrants and the Measures Taken

During migrations into Ottoman territories, not only the Muslims, but also non-Muslims who wanted to take refuge in the Ottoman State were accepted. This policy was maintained without any discrimination, until it changed towards the end of the 19th century when it came to the Armenians. Because, Armenians had initiated rebellious activities against the Ottoman State, furthermore their separatist activities had begun to accord with the self-seeking policies of the imperialist states. The Ottoman State dealing with immigrant affairs, was at the same time struggling with a number of economic and social difficulties. Among these adversities were added the rebellious Armenians, and the issues caused by other minorities. In 20th century, Armenian demands became more evident and so both the imperialist states and the Ottoman State concentrated their attention on the places they lived as well as their population. While the Ottoman social, economic and political structure was being reshaped by major demographic changes due to immigration, the settlements of immigrants became a compelling issue, requiring rigor. Among these issues were also added Armenians who tried to settle wherever they wanted and obtain property through joining these immigrants. There were many Armenians who infiltrated among the immigrants who moved within the Ottoman State and the Muslim immigrants who came from foreign states, espe-cially from Russian territories. In this study, information is presented on how much the Armenians were involved with immigrants in the region, how many of them could be identified, what kind of measures were taken to prevent these confusions, and the attitude of Ottoman State towards Armenians who wanted to settle in Ottoman territory.

Keywords:

Immigration, Armenians, Ottoman State, Infiltrations of Armenians, Measures,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı
BOA., A. MKT. MHM. 348/18.
BOA., A. MKT. MHM. 524/15.
BOA., A. MKT. MHM. 524/ 29.
BOA., A. MKT. MHM. 615/6.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bab-ı Ali Evrak Odası
BOA., BEO. 109/8143.
BOA., BEO. 2688/201564.
BOA., BEO. 2737/205203.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Mektubi Kalemi Evrakı
BOA., DH. MKT. 826/52.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Şifre Kalemi Belgeleri
BOA., DH. ŞFR. 276/84
BOA., DH. ŞFR. 318/10.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dâhiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Muamelât
BOA., DH. TMIK. M. 92/54.
BOA., DH. TMIK. M. 116/68.
BOA., DH. TMIK. M. 131/36.
BOA., DH. TMIK. M. 144/53.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Evrakı
BOA., HR. MKT. 321/20.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi İradeler Hususi
BOA., İ. HUS. 29/25.
BOA., İ. HUS. 114/1321.Z.5.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Hususi Maruzat
BOA., Y.A. HUS. 396/3.
BOA., Y.A. HUS. 468/70.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Mütenevvi Maruzat
BOA., Y. MTV. 257/14.
BOA., Y. MTV. 261/78.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Askeri Maruzat
BOA., Y. PRK. ASK. 128/41.
BOA., Y. PRK. ASK. 175/30.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Komisyonlar Maruzatı
BOA., Y. PRK. KOM. 8/42.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Yaveran ve Maiyet-i Seniyye Erkanı-ı Harbiye Dairesi
BOA., Y. PRK. MYD. 14/102.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Şehremaneti Maruzatı
BOA., Y. PRK. ŞH. 11/13.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Zabtiye
BOA., ZB. 388/129.
BOA., ZB. 595/6.
Modern Literatür
Ağanoğlu 2003 H. Y. Ağanoğlu, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makus Talihi Göç. İstanbul 2003.
Allen – Muratoff 1966 W. E. D. Allen – P. Muratoff, Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi (1828-1921). Ankara 1966.
Aydoğan 2005 E. Aydoğan, İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası (1908-1918). İstanbul 2005.
Babuş 2006 F. Babuş, Osmanlı’dan Günümüze Etnik-Sosyal Politikalar Çerçevesinde Göç ve İskan Siyaseti ve Uygulamaları. İstanbul 2006.
Devlet 1999 N. Devlet, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917). Ankara 1999.
Eraslan 1996 C. Eraslan, “I. Sasun İsyanı Sonrasında Osmanlı Devleti’nin Karşılaştığı Siyasi ve Sosyal Problemler”. Kafkas Araştırmaları II (1996) 65-92.
Gülsoy 1993 U. Gülsoy, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Rumeli’den Rusya’ya Göçürülen Reaya. İstanbul 1993.
Gültepe 2001 N. Gültepe, “Ermeni Meselesi ile İlgili (Rus, İngiliz, Fransız) Dış Tertipler”. Yeni Türkiye 37 (2001) 213-234.
Gürün 1988 K. Gürün, Ermeni Dosyası. Ankara 1988.
İpek 1999a N. İpek, “93 Muhacereti”. Ed. G. Eren, Osmanlı 4. Ankara (1999) 661-668.
İpek 1999b N. İpek, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri. Ankara 1999.
İpek 2006 N. İpek, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler. Trabzon 2006.
Kantarcı 2002 Ş. Kantarcı, “Tarih Boyunca Ermeni Sorunu”. Haz. Ş. Kantarcı, K. Kasım, İ. Kaya – S. Laçiner. Ermeni Sorunu El Kitabı. Ankara (2002) 1-43.
Karpat 2009 K. Karpat, İslamın Siyasallaşması. Çev. Ş. Yalçın. İstanbul 2009.
Karpat 2010 K. Karpat, Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler. Çev. B. Tırnakçı. İstanbul 2010.
Konukçu 2001 E. Konukçu, “Osmanlılar ve Millet-i Sâdıkadan Ermeniler”. Yeni Türkiye 38 (2001) 621-629.
Kuran 2001 E. Kuran, “Tarihte Türkler ve Ermeniler”. Yeni Türkiye 38 (2001) 616-620.
Laçiner 2004 S. Laçiner, Türkler ve Ermeniler. İstanbul 2004.
Marttin 2014 V. Marttin, “Ermeni “Muhacir”lere Osmanlı Devleti’nin Tutumu Üzerine”. Yeni Türkiye 63 (2014) 2921-2932.
McCarthy 1998 J. McCarthy, Ölüm ve Sürgün. Çev. B. Umar. İstanbul 1998.
McCarthy 2006 J. McCarthy, Osmanlı’ya Veda İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları. Çev. M. Tuncel. İstanbul 2006.
Metin 2001 H. Metin, Türkiye’nin Siyasi Tarihinde Ermeniler ve Ermeni Olayları. Ankara 2001.
Özcan 2011 B. Özcan, “1828-29 Osmanlı-Rus Harbi’nde Erzurum Eyaleti’nden Rusya’ya Göçürülen Ermeniler’in Geri Dönüşlerini Sağlama Faaliyetleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 46 (2011) 195-204.
Özgül 2001 M. C. Özgül, “Osmanlı Devleti’nde Ermeniler”. Yeni Türkiye 37 (2001) 53-60.
Pul 2010 A. Pul, “Tomarza’ya Gelen Çeçen Muhacirlerinin İskânı Hakkında Bazı Gözlemler”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 1/2 (2010) 150-167.
Sarınay 2008 Y. Sarınay, “Rusya’nın Türkiye Siyasetinde Ermeni Kartı (1878-1918)”. Akademik Bakış Dergisi 1/2 (2008) 69-105.
Saydam 1999 A. Saydam, “Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskân Siyaseti (1856-1876)”. Ed. G. Eren, Osmanlı 4. Ankara (1999) 677-686.
Sevim 2001 Ali Sevim, “Selçuklu-Ermeni İlişkileri”. Yeni Türkiye 38 (2001) 595-602.
Süslü 1990 A. Süslü, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı. Van 1990.
Şimşir 1986 B. Şimşir, İngiliz Belgelerinde Osmanlı Ermenileri (1856-1880). Çev. Ş. Orel. İstanbul 1986.
Taşbaş 2017 E. Taşbaş, Halifenin Gölgesine Sığınanlar Göçler ve Muhacirin-i İslamiye Komisyonu. Ankara 2017.
Yalçınkaya 2008 A. Yalçınkaya, “Osmanlı Devleti’nin Kafkasya Politikası (1853-1856 Kırım Savaşı Sonrası)”. Ed. M. Bıyıklı, Türk Dış Politikası (Osmanlı Dönemi) I. İstanbul (2008) 11-31.
Yavuz 2006 F. Yavuz, “Ermeni Meselesi’nin Ortaya Çıkışında Rusya Faktörü”. Ed. H. Selvi Sakarya, Geçmişten Günümüze Ermeni Sorunu ve Avrupa. Sakarya (2006) 19-74.