Tek Parti Dönemi Türkiye’sinin Taşrasından: Hakkâri Hakkında Aykurt ve Kazandıoğlu Raporlarının Anlattıkları

Türkiye’de son yıllarda giderek önem kazanan mikro tarih ve kültür çalışmaları, ülkenin geniş taşrasında saklı insani zenginlikleri gün yüzüne çıkarmasından dolayı önemi giderek artmaktadır. Günümüzde Anadolu taşrasıyla alakalı yapılmakta olan birçok yeni nesil sosyal incelemelerde hem metotların farklılaşması hem de disiplinler arası ilişkinin daha fazla kurulmasından kaynaklı olarak ortaya yepyeni bilgiler çıkmaktadır. Bu çalışmaların tarih alanının farklı dönmeleriyle ilgili varlığı söz konusu olsa da daha çok Cumhuriyet dönemi Türkiye’sini anlamaya dönük bir yoğunlaşma söz konusudur. Bu düşünsel çerçeveden hareketle Türkiye’nin Tek Partili yıllarında ülkenin en uzak vilayetlerinden ve hakkında çok az şey yazılan Hakkâri hakkında bilgi verebilmek mikro tarih anlayışı bağlamında heyecan vericidir. Bu bildiride, Tek Partili yılların merkezi ve ideolojik erkinin Hakkâri vilayeti hakkında tasavvurlarının izini verecek iki raporun bir karşılaştırması yapılacaktır. Tek Partili yıllarda Hakkâri merkezden uzak sosyo-ekonomik geri kalmışlığının yanı sıra devlete/rejime itaatin de zayıf olduğu farz edilen bir vilayettir. Bu zaman zarfında resmi hüviyetli makam ve kişilerce tutulan raporlardan ilki dönemin Hakkâri mebusu İzzet U. Aykurt’un diğer ise Hakkâri Halkevi başkanı İhsan Kazandıoğlu’na aittir. Anılan bu raporların içeriğinde devrin hakkim siyasi-bürokratik bakışının bir resmini çıkarmak çalışmanın gayelerinden biridir. Ayrıca bu çalışma ile iki raporun muhtevasından hareketle rejimin benimsediği Türk ve Türkçe kimliğinin dışında kalan Hakkâri’nin sahip olduğu sosyal ve kültürel yapısına karşın merkezi siyasi ve bürokratik erkin yaklaşımını görebilmek de ayrı bir önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tek Parti, CHP, Hakkâri, Hakkâri Halkevi

PDF

___

CCA., 30.10.76.500.16., CCA. 490.01.940.647.1.75/79. CCA., 490.01.956.701.2.24.CCA., 490.1.658.199.2.1.CCA., 490.1.658.199.2.2.CCA., 490.1.658.199.2.3.CCA., 490.1.658.199.2.5.CCA., 490.1.985.817.3.1/6.CCA., 490.1.985.817.3.2.CCA., 490.1.985.817.3.3/4.CCA., 490.1.985.817.3.4-8.AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2011.ARIKAN, Zeki, “Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt: VI, Sayı: 23, 1999, ss. 261-281.DEMİRTAŞ, Mehmet, “XIX Yüzyılın İkinci Yarısında Hakkâri Sancağında Demografik Durum”, Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu 14-16 Kasım 2014, Ankara, 2016, ss. 163-182. İLYAS, Ahmet, “Cumhuriyet’in Yitik Modernleşme Mirasına Bir Örnek: Hakkâri Halkevi Ve Çalışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 18, 2019, ss. 589-603.İLYAS, Ahmet, “Tek Parti Döneminde Aşiretleri Kontrol Altına Almak İçin Çıkarılan Kanun ve Hazırlanan Raporlar”, JASSS, Sayı: 28, Sonbahar, 2014, ss. 329-348.KAPLAN, Yaşar, Hakkâri Tarihi, Hakkâri İl Yıllığı, Vameda Yayınevi, Van, 2015.KARDAŞ, Canser, Diyarbakır Halkevi ve Karacadağ Dergisi, Grafiker Yayınları, Ankara, 2018.KARPAT, Kemal H., Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980, İmge Kitabevi, Ankara, 2007.KAYA, Faruk, “Hakkâri İli’nin İdari Coğrafya Analizi”, JASSS, Sayı: 11, Kış 2015.ÖZGEN, Özden, “Cumhuriyet Dönemi Hakkâri Bölgesindeki Madenler 1923-1980”, Uluslararası Tarihte Hakkâri Sempozyumu 14-16 Kasım 2014, Ankara, 2016, ss. 323-344. TBMM Albümü 1920-2010, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Cilt: 1, Ankara, 2010.TCBİUM Umumi Nüfus Tahriri (1927), Fasikül I, Matbuat Matbaası, Ankara, 1929.TOP, Mehmet, Hakkâri, Hakkâri Valiliği Yayınları, Anıt Matbaa, Ankara 2010.TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2012.TURAN, İlter, “Siyasal İdeoloji Olarak İslam ve Milliyetçilik”, (Der.) Richard Tapper, Çağdaş Türkiye’de İslam, İstanbul, 1991. ZÜRCHER, Erik Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma: Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi 1908-1928, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009.