Osmanlı Devleti’nde Nüzul Vergisinin Teşkili ve Gelişimi: XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Ekonomisini Nüzul Vergisi Üzerinden Değerlendirmek

Osmanlı Devleti’nde sefer ihtiyaçlarını karşılamak için zaman içerisinde çeşitli vergiler uygulamaya konulmuştur. Bunların en bilineli ve en eskisi avarız vergisidir. Literatürdeki bilgilere göre, Osmanlı Devleti’nde avarız vergisinin sefer ihtiyaçlarının karşılanmasında yetersiz kalmasının ardından, nüzul vergisi alınmaya başlanmıştır. Bu kapsamda nüzul vergisi avarız türü vergilerin ilk örneklerinden olması dolayısıyla önemlidir. Ancak bu verginin hangi koşullarda, hangi zaman diliminde Osmanlı Devleti tarafından uygulanmaya başlandığı konusunda verilen bilgiler ya güncel değildir ya da tutarsızlıklar içermektedir. Bu çerçevede yapılan çalışmada -arşiv belgeleri kullanılarak- nüzul vergisinin Osmanlı vergi sistemi içerisinde gelişiminin tespiti aranacak, verginin hangi tarihte nasıl tarh ve tahsil edildiği belirlenmeye çalışılacaktır. Ayrıca bu tespitler ortaya konulduktan sonra verginin gelişimi Osmanlı askerî-malî ve ekonomi tarihi içerisinde değerlendirilecektir.

The Introduction and Development of Nüzul Tax in Ottoman State: Rethinking the Ottoman Economy through a Nüzul Tax in the XVI-XVII Centuries

In order to meet the campaign needs in the Ottoman Empire, various taxes were imposed in the course of time. The most recognizable and oldest of these is avarız tax. According to the information in the literature, after the Ottoman State was insufficient in meeting the necessities of the campaign through avarız tax, nüzul tax was imposed. In this context, nüzul tax is important because it is one of the earliest examples of avarız type taxes. However, the information about under which conditions and in which period of time this tax was imposed by the Ottoman State is either outdated or inconsistent. In this framework, this study will try to determine - by using the archive documents - the development of nüzul tax in the Ottoman tax system; how and when the tax was levied and collected. Additionally, the development of the tax will be evaluated within the Ottoman military-financial and economic history.

Keywords:

Nüzul tax, Ottoman Military-Financial History, Campaign Subsistence, XVI. Century Ottoman Empire Tax Liability,

PDF

___

Bâb-ı Defteri, Mevkufat Kalemi Defterleri (D. MKF.d): D.MKF.d 27445, D.MKF.d 27423.
Bâb-ı Defteri, Mevkufat Kalemi Dosya Tasnifi (D. Mkf):
D.Mkf 1/2.
MAD 457, MAD 499, MAD 1204, MAD 1323, MAD 2413, MAD 2500, MAD 2505,
MAD 2790, MAD 2907, MAD 2989, MAD 2987, MAD 3826, MAD 4347,
MAD 7426.
MD. 32, MD 59.
Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi (1453-1559), C.2, İstanbul 1985.
Barkan, Ömer Lütfi, “Avarız”, İA, C.II, ss. 13-19.
Celâl-zâde Mustafa, Selim-nâme, Haz. Ahmet Uğur-Mustafa Çuhadar, Ankara 1990.
Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Kronolojisi, C.II, İstanbul 1971.
Darling, Linda, Revenue-Raising and Legitimacy: Tax Collection and Finance Admi-nistration in the Ottoman Empire 1560-1660, Leiden 1996.
Emecen, Feridun, “Mohaç Muharebesi”, DİA, C.30, Ankara 2005, s. 232-235.
____________, XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara 1989.
Erdoğan, Emine, Ankara’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Ankara Tahrir Defterlerinin Analizi (TÜSOKTAR Veri Tabanına Dayalı Bir Araştırma), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2004.
Erdoğru, M. Akif, “Kanuni Sultan Süleyman’ın 1532 Tarihli Alman Seferi Ruznâme-si” Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XXIX /1, Temmuz 2014, s. 167-187.
____________, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Rodos Seferi Ruzmamesi”, Tarih İncele-meleri Dergisi, C.XIX/1 Temmuz 2004, s. 55-71.
Göyünç, Nejat, “Hâne Deyimi Hakkında”, İÜEFTD, S. 32, Mart 1979, s.331-348.
Güçer, Lütfi, XVI-XVII Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul 1964.
Güneş, Ahmet, Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyıl Başlarından XVII. Yüzyıl Başlarına Kadar Kocaeli Sancağı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1994.
Hoca Saadettin Efendi, Tacü’t-tevârih, C. III-IV, Haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara 1999.
İbn Kemâl, Tevârîh-i Âl-i Osmân, VIII. Defter, Haz. Ahmet Uğur, Ankara 1997.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1300-1600, C. I, Çevi-ren Halil Berktay, İstanbul 2000.
İpçioğlu, Mehmet, “Kanunî Süleyman’ın Estergon (Esztergom) Seferi 1543”, Osmanlı Araştırmaları, C.X, İstanbul 1990, 137-159.
İşbilir, Ömer, “Nüzül”, DİA, C. 33, Ankara 2007, s. 311-312.
Kurt, Yılmaz, Çukuroava Tarihinin Kaynakları I 1525 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Ankara 2004.
Lütfi Paşa, Tevârih-i Âl-i Osman, Haz. Kayhan Atik, Ankara 2001.
Mc Gowan, Bruce, “Osmanlı Avarız-Nüzul Teşekkülü 1600-1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi, C.II, Ankara 1981, s. 1327-1331.
Oruç Bey, Kitâb-ı Tevârîh-i Âl-i Osmân, Haz. Necdet Öztürk, İstanbul 2008.
Öz, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara 1999.
Özel, Oktay, “Cizye ve Avarız Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ed. Halil İnalcık-Şevket Pamuk, Ankara 2000, s. 35-50.
Polat, Süleyman, “Arşiv Vesikaları Işığında Yavuz Sultan Selim Dönemi Seferlerinin İaşe Organizasyonuna Dair Yeni Tespitler”, Gazi Akademik Bakış, 11/22, Haziran 2018, s.183-205.
____________, “Osmanlı Devleti’nde Tekâlif-i İmdâdiye Vergisine İlginç Bir Örnek: H. 1044/M.1634 Yılında Uygulanan Bedel-i Yapağı Vergisi” Belleten, LXX-VIII/281, Nisan 2014, s.123-148.
____________, “The economic consequences of the Celali revolts: the destruction and re-establishment of the state’s taxation organization”, Turkish Historical Re-view, 4/1, 2013, s. 57-82.
____________, IV. Murat’ın Revan Seferi Organizasyonu ve Stratejisi, Ankara 2015.
Sahillioğlu, Halil, “Avarız”, DİA, C.4, Ankara 1991, s. 108-109.
Severcan, Şefaattin, “Kanuni Sultan Süleyman’ın İlk Yıllarında Osmanlı Fetih Politi-kası ve Mohaç Fetihnamesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.6, 1995, s.115-131.
Şükrî-i Bitlisî, Selîm-nâme, Haz. Mustafa Argunşah, Kayseri 1997.
Tabakoğlu, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul 1985.
Uğur, Ahmet, The Reign of Sultan Selim I in the Light of the Selîm-nâme Literature, Berlin 1985.
Yediyıldız, Bahaeddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455- 1613), Ankara 1985.