İlhanlı Tarihine Ait Yeni Bir Kaynak: Târih-i Vassâf'ın Müellif Nüshası

Ortaçağ İran tarihi araştırmacıları Vassâf tarihinin siyasi, sosyal ve iktisadi tarih araştırmalarındaki önemini iyi bilirler. Bunun yanında, hiç kuşku yok ki, bu değerli kaynağın tarih araştırmalarında kullanımının nedenli güç olduğunu da takdir ederler. Müellif, son derece süslü bir üslupla kaleme aldığı eserini, Arapça-Farsça kıssa ve şiirlerle süslemiş ve kullandığı nesri, kendisinden sonraki müelliflerin pek çoğunun taklit edeceği, ama hiçbirinin erişemeyeceği bir noktaya taşımıştır. Bu özelliği ile eser, kendisinden sonraki müellifler üzerinde derin izler bırakmıştır.

A New Source Of Ilkhanid History: The Autograph Manuscript Of Tarikh-i Wassaf

Researchers in the field of medieval Iranian history know the importance of studies on the political and socio-economic history of Wassaf. There is also no doubt that they appreciate the difficulty of working with this valuable source. Sharaf al-Din (or Shihab al-Din) ‘Abdallah b. ‘Izz al-Din FazIallah Yazdi (Katib-i Shirazi) wrote a five-volume work called Tajziyat alamsar wa tazjiyat al-a’sar between the years 697/1298 and 728/1328. The fourth volume of the original autograph manuscript, completed at the end of the month Sha’ban, 711 (1-10 January 1312) is in the Nuruosmaniye Library (no. 3207), Istanbul. It is noteworthy that there is a kufic seal on the manuscript. The seal is exactly the same as that found on the manuscript in the Paris Bibliotheque Nationale (Persan 121) discovered by Prof. Francis Richard. The seal has been deciphered as having the inscription Vaqf-i Kitabkhana-yi Rashidi. This shows that the manuscript was for some time in the Rab’-i Rashidi Library in Tabriz. The presence of Turkish and Mongolian names in the Wassaf’s autograph manuscript greatly helps in solving problems caused by linguistic difficulties and scribal errors.

Keywords:

Medieval Iranian History, Tarikh-i Wassaf, Ilkhanid History, Author, Arabic, Persian History,

PDF

___

'Abbâs İkbâl, Târîh-i Mogûl, ez-hamle-yi Çingîz tâ teşkîl-i devlet-i Tîrmır, Tahrân 1364/1985.
'Abdu'l-Muhammed Âyetî, "Târîh-i Vassâf', Dâııişnâme-yi Cihân-i İslâm, VI, Tahrân 1380/2001, s. 259-260.
Ahmed Münzevî, Fihrist-i ııushahâ-yi hattî-yi Fârsî, VI, Tahrân 1353/1974.
Ahmed Münzevî, Fihristvâre-yi kitâbhâ-yi Fârsî, II, Tahrân 1375/1996; VI, Tahrân 1381/2002.
Aka, İsmail, "VassafTürk Ansiklopedisi, XXXIII, (1984), s. 267.
Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Türkçe tere. Coşkun Üçok, Ankara 1992.
Barthold, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. H. D. Yıldız, İstanbul 1981.
Browne, Edward G., A Literary History of Persia, III, The Tatar Dominion (1265-1502) , Cambridge 1956.
Celâlu'd-dîn Humâ'î, Târîh-i edebiyât-i İran, yay. Mâhduht-Bânû Humâ'î, Tahrân 1375/1996.
Erünsal, Ismail, Türk Kütüphaneleri Tarihi, II, Kuruluşundan Tanzimat' a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara 1991.
Fihrist, Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 1, 3, 4, 5.
Flügel, Gustav, Die arabischeıı, persischen, türkischen Handschriften der kaiserlichen und königlichen Hofbibliothek zu Wien, II, Wien 1865.
Günaltay, M. Şemseddin, İslâm Tarihinin Kaynakları, -Tarih ve Müverrihler-, haz. Yüksel Kanar, İstanbul 1991.
Hadîs-i 'aşk, III, Mohammad Takî Dâııesh-Pazhûh Memorial Volume, vol. II, Dâııeşpejûh, Nâmehâ ve Goftûgûhâ, ed. Nâdir Mottalibî Kâşânî - Seyyid Muhammed Huseyn Mar'aşî, Tahrân 1382/2003.
Hâfiz-i Ebrû, Zeyl-i Câmi'u't-tevârîh, neşr. Hânbâbâ Beyânı, Tahrân 1317/1938.
Hamîd Rizâ Dâlvend, "Târîh-i Vassâf ve dû olgû-yi pîşnihâdî berâ-yi çâp-i ân", Âyîne-yi Mîrâs, 23, (1382/2004), s. 55-69.
Hoffmann, Birgitt, Waqf im moııgolischen Iran. Rasîduddiııs Sorge um Nachruhm uııd Seeleııheil, Stuttgart 2000.
Hoffmann, Birgitt, "Rasîdaddın Fadlallâh as the Perfect Organizer: The Case of the Endowment Slaves and Gardens of the Rab'-i Rasldi", Proceedings of the Second Conference of Iranian Studies, Held in Bamberg, 30th September to 4th October 1991, by Societas Iranologica Europaea, ed. B.G. Fragner - C. Fragner - G. Gnoli - R. Haag-Hi-guchi - M. Maggi - P. Orsatti, Roma 1995, s. 287-296
Hvândemîr, Destûru'l-vuzerâ', neşr. Sa'îd Nefîsî, Tahrân 2535/1976.
Hvândemîr, Habîbu's-siyer, ed. Muhammed Debîr Siyâkî, III, Tahrân 1362/1983.
Irec Afşâr, "Mâlikiyet ve harîd u furûht-i nushahâ-yi hattı der-gozeşte", Nâme-yi Bâharistân, 1/2, Tahrân 2001, s. 47-58.
Jackson, P., "Wassaf', EP, XI, s. 174.
Jahn, Kari, "Tercume-yi Târîh-i Vassâf', Râhııumâ-yi Kitâb, XVIII, (1354/1975), s. 171.
Karatay, Fehmi Edhem, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Farsça Basmalar Katalogu, İstanbul 1949.
Karatay, Fehmi Edhem, Topka.pi Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğıı, I, İstanbul 1961.
Kempiners, Russell G., "Vassâf s tajziyat ai-amsâr wa tazjiyat al-a'sâr as a source for the history of the Chaghadayid Khanate", Journal of Asian History, XXII, (1988), s. 160-187.
Levend, Agâh Sırrı, "Siyasetnâmeler", TDAYBelleten 1962, Ankara 1963, s. 167-194.
Mecmu'a, Kitâbhâne-yi Meclis-i Şûrâ-yi İslâmî, (Tahran), nr. 5307, vr. 104b-119a.
Merçil, Erdoğan, "Vassâf', İA, XIII, s. 232-234.
Muhammed Mehdî Burûşekî, Berresî-yi reveş-i idarî ve âmüzeş-i Rah'-i Reş-îdî, Meşhed 1365/1986.
Muhammed Şehrî-porâbâdî, Ferheng-i lugât u istilâhât u i'lâm u tahlîl-i muşkilât-i Târîh-i Vassâf, Dâneşgâh-i Tahrân Dâneşkede-yi Edebiyyât ve Ulûm-i İnsânî, Basılmamış Doktora Tezi, Tahrân 1374/1995, 1107s. (Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Merkez Kütüphanesi, nr. 3Fâ4 / F825Ş / P.D.).
Muhammed Takî Bahâr (Meliku'ş-Şu'arâ), Sabk şiııâsî, Târîh-i tatawıır-i ııesr-iFârâ, III, Tahrân 1373/1994.
Muhammed Takî Dâneşpejûh, "Fihrist-i nushahâ-yi hattî-yi Dâneşkede-yi Edebiyyât", Mecelle-yi Dâneşkede-yi Edebiyyât, VIII/1 (Şomâre-yi mahsûs), (1339/1960).
Muhammed Takî Dâneşpejûh, Fihrist-i Kitâbhâııe-yi Merkezî-yı Dâneşgâh-i Tahrân, XII, Nushahâ-yi hattî-yi şomârehâ-yi 3497-4013, Tahrân 1340/1961.
Muhammed Takî Dâneşpejûh, Fihrist-i Mîkrofîlmhâ-yi Kitâbhâne-yi Merkezîyi Dâneşgâh-i Tahrân, I, Tahrân 1348/1969.
Nâsiru'd-dîn Munşî, Nesâ'imu'l-eshâr ve letâ'imu'l-âhbâr, neşr. Celâlu'd-dîn Urmevî (Muhaddis), Tahrân 1364/1985.
Ongül, Ali, "Nuruosmaniye Kütüphanesi", M.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, VI, (1991), s. 141-150.
Özgüdenli, Osman G., Gâzâıı Hân ve Reformları (694/1295-703/1304), M.U. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dr. Tezi, İstanbul 2000.
Özgüdenli, Osman G., "Bir İlhanlı Şehir Modeli: Rab'-i Reşîdî'de Meslekler, Görevliler ve Ücretler", Esnaf ve Ekonomi, I, İstanbul 2003, s. 105-126.
Özgüdenli, Osman G., "Nusha'î ez-târîh-i Vassâf be-hatt-i mu'ellif ve mohr-i Kitâbhâne-yi Rab'-i Reşîdî", Farsça tere. Hoccet Fahrî, Nâme-yi Bahâristân. An Iranian International Journal for Islamic Manuscripts Research, IV/1-2, 7-8, Tahrân 1383/2004, s. 63-72.
Özgüdenli, Osman G. - Erdoğan, Abdulkadir, "İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Farsça Tarih Yazmaları Hakkında Bazı Mülâhazalar", Nâme-i Aşina, 15-16, (2004), s. 63-84.
Pervîz Azkâ'î, "Nusha-yi 'el-Âsâru'l-bâkiyya'-yi Rab'-i Reşîdî", Nâme-yi Bâharistâıı, 1/2,Tahrân 2001, s. 65-70.
Reşîdu'd-dîn Fazlullâh, Vakf-nâme-yi Rab'-i Reşîdî, neşr. Muctebâ Mînovî -İrec Afşâr, Tahrân 2536/1977.
Reşîdu'dîn Fazlullâh, Sevânihu'l-efkâr-i Reşîdî, neşr. Muhammed Takî Dâneşpejûh, Tahrân 1358/1979.
Richard, Francis, "Mohr-i kitâbhâne-yi Reşîdu'd-dîn Fazlullâh-i Heme-dânî?", Âyeııde, VIII/6, Tahrân 1361/1982, ş. 343-346.
Ruknu'd-dîn Humâyûn-ferruh, Kitâb ve kitâbhânehâ-yi şâhaıışâhî-yi İrâıı, II, ez-sadr-i islâm tâ 'asr-i konûıı, Tahrân 1347/1968.
Rypka,Jan, History of Iranian Literature, ed. Karljahn, Dordrecht 1968.
Sa'îd Nefîsî, Târîh-i nazm u nesr der-İrân ve der-zebâıı-i Fârsî. Tâ pâ-yân-i karıı-i dehom-i hicrî, I, Tahrân 1363/19842.
Spuler, Bertold, Die Mongoleıı in Iran, Leiden 1985.4.
Storey, C.A., Persian Literature. A Bio-bibliographical Survey, 1/1, London 19702. İlâvelerle Rusça tere. Yu. E. Bregel, Per-sidskaya Literatura. Bio-bibliografıçeskiy Obzor, II, Moskva 1972.
Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998.
Tauer, Felix, "Les manuscrits persans historiques des bibliotheques de Stamboul, III. Histoire de l'Irân et de la Transoxi-ane", Archiv Orieııtâlni, III, (1931), s. 462-491; Farsça tere. İrec Afşâr, "555 nusha-yi Fârsî-yi târîh der-kitâbhâ-nehâ~yi İstanbul", Nâme-yi Bahâristâıı, I/l, Tahrân 1379/2000, s. 85-98.
Tevfîk Hâşimpûr Sobhanî - Husâmu'd-dîn Aksû [Hüsameddin Aksu], Fıhrist-i ııushahâ-yi hattî-yi Fârsî-yi Dâııeşgâh-i İstâııbûl, Tahrân 1374/1995.
Togan, Zeki Velidi, "Reşîd-üd-dîn Tabîb", İA, IX, s. 705-712.
Vassâf, Tecziyetu'l-emsâr ve tezciyetu'l-a'sâr, Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 3207; Kitâb-i mustetâb-i Vassâfu'l-Hazra [Tecziyetu'l-emsâr ve tezciyetu'l-a'sâr], ed. Muhammed Mehdî İsfahânî, Tahrân 1338/1959; Tahrîr-i târîh-i Vassâf, yay. 'Abdu'l-Muhammed Ayetî, İntişârât-i Bunyâd-i Ferheng-i Irân, Tahrân 1372/1994.
Vassâf, "Ahlâku's-saltana fî ahvâli'l-ezmine ve'l-edine", Mecmû'a, Kitâbhâne-yi Meclis-i Şûrâ-yi Islâmî, (Tahran), nr. 5307, vr. 104b-119a.
[Vassâf?], Munşa 'ât, Kitâbhâne-yi Merkezî ve Merkez-i Esnâd-i Dâneşgâh-i Tahrân, nr. 3601.
Yahyâ Aryanpûr, Ez-Sabâ tâ Nîmâ, I, Tahrân 1350/1970.
Zebîhullâh Safa, Târîh-i Edebiyyât der-İrân, III/2, Tahrân 1366/19837.