Arşiv Belgelerine Göre İslam Hukuku’nun Geçerli Olduğu II. Meşrutiyet Döneminde Tatiller, İzinler ve Çalışma Süreleri

Osmanlı Devleti’nde tatil ve izinler ile çalışma süreleri konusunda temelde İslam hukuku esas alınmakla birlikte değişen şartlara göre uygulamada bazı değişiklikler yaşanmıştır. Osmanlı Devleti’nin başlangıcından 19. Yüzyıla kadar resmî daire ve eğitim kurumlarında farklı gün ve sürelerde tatil yapılagelmiştir. Devlet meselelerinin yoğunluk kazandığı veya savaşların, ekonomik buhranların yaşandığı zamanlarda, bunun yanı sıra yaz ve kış mevsimlerinde mesai uygulamalarının farklılaştığı ve hatta memur izinlerinin iptal edildiği görülmektedir. Hafta tatili, izin ve mesai konularında standart oluşturma gayretlerinin, bürokrasinin yaygınlaştığı 19. Yüzyılın ortalarına doğru, özellikle Tanzimat’la birlikte arttığı bir vakıadır. Bununla birlikte 20. Yüzyıl başlarına gelindiğinde dahi hala bu alanlarda birliktelik ve süreklilik oluşturma süreci devam etmiştir. Memurların tatil, izin ve mesai kavramlarının oluştuğu II. Meşrutiyet yılları mevzuatı, Cumhuriyet Türkiye’sinin de ana hatlarını teşkil etmiştir. Bu çalışmada bürokrasi hayatının hız kazandığı II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’in ilanına kadar geçen süre içerisinde tatil günleri, izinler, çalışma süreleri ve bu konudaki uygulamalar ile karşılaşılan problemler, başta Meclis-i Vükelâ kararları ile hükümet uygulamalarını içeren Osmanlı Arşivi belgeleri ve Cumhuriyet Arşivi belgeleri ışığında ele alınmıştır.

Holidays, Vacations and Working Hours during the Second Constitutionalist Period of Islamic Law in Archival Documents

Islamic law was taken as a basis on the issues of holidays, vacations and working hours in the Ottoman State, however some amendments occurred in practice according to changing conditions. Diff erent days and periods were used for vacations in the state offi ces and education institutions from the beginning of the Ottoman State until the 19th Century. It is seen that working practices diff ered and even offi cer vacations were cancelled during the periods when the state matters intensifi ed or the wars and economic depression occurred, as well as in summer and winter times. It is a fact that eff orts to set standards for week-end holidays, vacations and working hours intensifi ed with the Tanzimat (Reforms) period, towards the mid-19th Century when the bureaucracy spread. In the meantime the process to provide unity and continuity still went on even in the beginning of the 20th Century. Legislations of the Second Constitutionalist Period, when the concepts of holidays, vacations, working hours for offi cers were formed, constituted the essentials of the Republican Turkey. This study, covering the period between the Second Constitutionalist Period when the bureaucratic procedures accelerated and the Proclamation of the Republic, deals with the topics of holidays, vacations, working hours and problems encountered on the implementation of these issues in the light of particularly the Decisions of the Council of Ministers and the documents of the Ottoman Archives and Republican Archives containing government practices.

Keywords:

Second Constitutionalist Period, Islamic law, vacation, week-end holiday, working hours officer,

PDF

___

Düstûr, Tertip 3, Cilt 1-2, Başvekalet Devlet Matbaası, Ankara 1953.
Düstûr, Tertîb-i Sânî, Cilt: 5, 4 Zilhicce 1330 – 13 Zilhicce 1331, Matbaa-i Âmire, Dersaâdet 1332.
Düstûr, Tertîb-i Sânî, Cilt: 3, 12 Zilka’de 1328 – 21 Şevvâl 1329, Matbaa-i Osmâniyye, Dersaâdet 1330.
Resmi Gazete: Sayı 3017, 1 Haziran 1935, “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun”, Kanun Kabul Tarihi 27/5/1935; Kanun No: 2739.
Yüksel, Ahmet, “Osmanlı Devlet Dairelerinde Mesai Kavramı ve Uygulaması (18.-20. Yüzyıllar)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XVI/1 (2014).
Yayla, Mustafa, “Hafta Tatili”, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C. 15.
Tukin, Cemal, “Yakın Çağ Tarihimizde Hafta Tatili”, TD., I/2 (1950).
Muhammed Fehr Şakfe, “İşçinin Vazifeleri ve Hakları”, Çev. İhsan Toksarı, İş Ahlakı Dergisi, Cilt 5, Sayı 12, Kasım 2012.
el-Mergînânî, el-Bidayeti’l Mübtedi, III, Daru İhyai`t-Türasi`l-Arabiyyi, Beyrut, 2004.
Küçük, Cevdet, “Hafta Tatili”, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C. 15.
Karaman,Hayrettin, İslâm’da İşçi-İşveren İlişkileri Haklar, Anlaşmazlıklar, Çözümler http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/meseleler/0301.htm (E.T. 13 Temmuz 2018)
Karaman, Hayrettin, “Cuma”, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C. 8.
Hoca Emin Efendizade Ali Haydar, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, Matbaa-i Tevsî’ Tıbâat, İstanbul 1330 h., I.
Findley, Carter V., Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire, The Sublime Porte, 1789-1922, Princeton 1980.
Ebû’l-Huseyn el-Haccâc Müslim, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, İstanbul 1992, (Kitâbu’l-Eymân), II, 1283.
Ebûbekir Muhammed b. Ahmed el-Hanefî es-Serahsî, Kitabu’l-Mebsût, Dâru’l-Marife, Beyrut (t.y.), XV.
Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd b. Mâce, Sunen, Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, İstanbul 1992, (Kitâbu’t-Ticârât), II.
Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail el-Buhârî, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, İstanbul 1992, (Kitâbu’l-İcâra), III.
Doğan, Cem, “Türk İş Hukuku ve Çalışma İlişkileri Alanına Uzlaştırma Kurulunun Girişi: Ta’tîl-i Eşgâl Kanunu Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 31 (Bahar 2012).
Altınay, Ramazan, “Erken Dönem İslâm Toplumunda Zaman (Gün-Ay-Mevsim-Yıl) Anlayışı ve Günlük Hayata Etkileri”, Dinî Araştırmalar, Cilt 7, Sayı 21.
Akyıldız, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
Akgündüz, Ahmet, Eski Ve Yeni Hukukumuzda İşçinin Çalışma Süresi-İstirahat-Ta’til ve İbadet Hakkı, https://osmanli.org.tr/eski-yeni-hukukumuzda-iscinin-calisma- suresi-istirahat-tatil-ibadet-hakki/ (E.T. 13 Temmuz 2018);
Muâmelât Genel Müdürlüğü: 30-10-0-0 / 15-86-3.
Kararlar Dâire Başkanlığı: 30-18-1-1 / 1-18-1; 30-18-1-1 / 1-20-11; 30-18-1-1 / 2-38-3;
Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB.): 156/65.
Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV.): 394/32.
Yıldız Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK.): 79/67.
Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD.): 232/44; 1268/27; 2795/42; 2802/47; 2802/54; 2823/30; 2824/5; 3197/62.
Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.} MKT. UM.): 200/25.
Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Deva’ir Evrakı (A.} MKT. NZD.): 5/68; 29/79; 54/88; 82/49; 177/45.
Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi Evrakı (A.} MKT. MHM.): 354/73.
Sadâret Mektûbî Kalemi Evrâkı (A.} MKT.): 41/24.
Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.): 129/38; 138/5; 141/97; 143/23; 153/47; 171/8; 190/56; 190/58; 194/20; 198/83; 202/94; 203/13; 212/167; 219/94; 220/209; 221/5; 221/99; 235/158; 238/66.
Maliye Nezareti Emlak-ı Emiriye (ML. EEM.): 790/6; 850/5.
Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT.): 237/57; 512/13; 920/63; 928/9; 929/10; 953/13; 1151/43; 1153/30; 1153/31; 1155/97; 1171/51; 1171/64; 1171/69; 1172/49; 1172/53; 1172/62; 1188/33; 1228/59.
Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdiriyeti Evrakı (DH. UMVM.): 65/68; 67/14; 89/42.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi Evrakı (DH. EUM. THR.): 8/16; 11/29; 28/9; 38/65; 47/17; 102/99.
Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrakı (DH. MTV.): 7/10; 7/22; 7/32; 12/7; 14/12; 17/3; 17/5; 17/6; 25/57; 33/96; 34/10; 37/1; 37/7; 1147/67.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Muhasebe Kalemi Evrakı (DH. EUM. MH.): 79/101; 111/94; 113/73; 159/1; 182/73; 263/86.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Muhaberat ve Tensikat Müdiriyeti Evrakı (DH. EUM. MTK.): 57/13.
Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH. MUİ.): 3/65; 34/21; 65/8; 103/23; 106/69; 111/48; 115/30; 117/22; 117/44.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Memurin Kalemi Evrakı (DH. EUM. MEM.): 1/16; 66/17; 75/75; 84/9; 85/25; 87/30.
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT.): 128/15; 245/16; 381/44; 412/11; 1075/60; 1113/13; 1208/70; 2586/103; 2683/70; 2684/22; 2801/78; 2807/25.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Kalem-i Umumi (DH. EUM. KLU.): 14/10.
Dahiliye Nezareti İdare Evrakı (DH. İD.): 59/70; 59/82; 195/11.
Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı Ekleri (DH. İ. UM. EK.): 20/25; 112/109.
Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (DH. İ. UM.): 47/43.
Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Evrakı (DH. HMŞ): 24/16; 24/17; 24/18; 24/22.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Evrak Odası Kalemi Evrakı (DH. EUM. VRK.): 16/58.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Emniyet Şubesi Evrakı (DH. EUM. EMN.): 102/37.
Divan-ı Hümayun Sicilleri Buyruldu ve İlmuhaber Defterleri (A.{DVNS.BUY.İLM.d): 3/54.
Bâb-ı Âlî Evrak Odası Ayniyât Defterleri (BEO.AYN.d.): 766/162; 767/46.
Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.): 3652/273849; 3716/278631; 3720/278995; 3738/280280; 3740/280454; 3762/282135; 3774/283049; 3797/284773; 3846/288411; 3906/292921; 3907/292968; 4198/314805; 4443/333154; 4519/338881; 4532/339873; 4533/339964; 4596/344677; 4629/347121; 4631/347259; 4664/349732; 4678/350807.
İrâde İlmiye (İ.İLM.): 9/2.
İrâde Husûsî (İ. HUS.): 97/22.
İrâde Harbiye (İ. HB): 26/17.
İrâde Dâhiliye (İ. DH.): 8/380; 50/2482.
Hatt-ı Hümâyûn (HH.): 277/16297.
Evkâf Defterleri (EV. d.): 31373.