CUMHURİYET’İN KURULUŞUNDA BİREY VE DEVLET İLİŞKİSİ: 1312 SAYILI TÜRK VATANDAŞLIĞI KANUNU VE UYGULAMALARI

Vatandaşlık, kişinin devletle olan hukuki ve siyasi bağını ifade etmektedir. İlkçağlardan günümüze kadar devletler, kişileri belirli kurallar çerçevesinde tabiiyetine almıştır. Osmanlı Devleti’nde vatandaşlık kavramı, imparatorluk dâhilinde yaşayan halkların özel kimliklerinden bağımsız devlete olan aidiyeti ifade etmiştir. Bu aidiyet, Osmanlıcılık ideolojisiyle sağlanmaya çalışılmıştır. 19. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı Devleti’nin birçok savaşta yenilmesiyle vatandaşlık meselesi, hukuki ve sosyal boyutlarıyla gündeme gelmiştir. Meselenin en önemli noktası ise Osmanlı topraklarında yaşayan azınlıkların nüfuz alanlarını ve ayrıcalıklarını arttırmak istemesinden doğmaktaydı. Bu topraklarda yaşayan herkesi Osmanlıcılık prensibi doğrultusunda bir araya getirmek üzere Osmanlı Tabiiyet Kanunu hazırlanmıştır. Millî Mücadele sonrasında vatandaşlık sorunları ve yeni devletin vatandaşlarına kazandıracağı Türk kimliği Lozan Barış Antlaşması ile giderilmeye çalışmıştır. Vatandaşlık kavramı, ulus devlet bilinci çerçevesinde ele alınmış ve konu üzerine yoğun tartışmalar yaşanmıştır. Ancak yapılan görüşmelerden netice alınamaması 1928 yılında vatandaşlık tanımının tekrar ele alınmasına ve Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun hazırlanmasına giden süreci başlatmıştır. Modern vatandaşlığın temellerinin atıldığı yeni dönemde vatandaşlığa kabul ve vatandaşlıktan çıkarılmanın sınırları belirlenmiştir. Mustafa Kemal Atatürk, eşitlik prensibinden yola çıkarak vatandaşlık hakkını dil, kültür ve ahlak birliğiyle Türkiye sınırında yaşayan herkese tanımıştır. Bu çalışmada; 4 Haziran 1928 tarih ve 1312 sayılı Türk Vatandaşlık Kanunu ve Kanuna yönelik uygulamaların tarihsel arka planı incelenecektir. Ulusal kimliğin inşa sürecine rehberlik eden Kanun çerçevesinde, vatandaşlık anlayışının güçlendirilmesi girişimleri üzerinde durulacaktır. Çalışmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu doğrultuda Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen veriler incelenmiştir. Söz konusu veriler 1928 yılında çıkarılan 1312 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu ve kanunun tatbikat şekline yönelik içerikten oluşmaktadır. Bununla birlikte döneme ilişkin gazeteler taranmış, konuyla ilgili çeşitli çalışmalardan faydalanılarak birinci el kaynaklar desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Cumhuriyet Dönemi, Ulusal Kimlik, Vatan, Vatandaşlık, Türk Vatandaşlığı Kanunu

INDIVIDUAL AND STATE RELATIONSHIP IN THE FOUNDATION PHILOSOPHY OF THE REPUBLIC: TURKISH CITIZENSHIP LAW NO 1312 AND ITS PRACTICES

Citizenship refers to a person's legal and political ties to the state. From ancient times to the present, states have taken people into their nationality within the framework of certain rules. The concept of citizenship in the Ottoman Empire expressed belonging to the state independent of the special identities of the peoples living in the empire. This belonging was tried to be provided with the ideology of Ottomanism. Since the end of the 19th century, with the defeat of the Ottoman Empire in many wars, the issue of citizenship came to the fore with its legal and social dimensions. The most important point of the issue was that the minorities living in the Ottoman lands wanted to increase their sphere of influence and privileges. The Ottoman Nationality Law was prepared in order to bring together everyone living in these lands in line with the principle of Ottomanism. After the National Struggle, citizenship problems and the Turkish identity that the new state would bring to its citizens tried to be resolved with the Lausanne Peace Treaty. The concept of citizenship has been handled within the framework of nation-state consciousness and there have been intense discussions on the subject. However, the inability to get results from the negotiations started the process that led to the reconsideration of the definition of citizenship and the preparation of the Turkish Citizenship Law in 1928. In the new era, when the foundations of modern citizenship were laid, the limits of naturalization and removal from citizenship were determined. Starting from the principle of equality, Mustafa Kemal Atatürk recognized the right of citizenship for everyone living on the border of Turkey with the unity of language, culture and morality. In this study; The Turkish Citizenship Law dated 4 June 1928 and numbered 1312 and the historical background of the implementations will be examined. Within the framework of the Law, which guides the construction process of national identity, attempts will be made to strengthen the understanding of citizenship. The document analysis method was used in the study. In this direction, the data obtained from the Prime Ministry Republic Archives were examined. The data in question consists of the Turkish Citizenship Law No. 1312, which was enacted in 1928, and the content of the application of the law. In addition, newspapers related to the period were scanned, and primary sources were supported by making use of various studies on the subject.

Keywords:

Republican Period , National Identity, Homeland, Homeland Citizenship, Turkish Citizenship Law,

PDF

___

Arı, Kemal (1995), Büyük Mübadele, Türkiye’ye Zorunlu Göç (1923-1925), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Arslan, Pelin (2019), 1933-1950 Yılları Arasında Türkiye’ye Gelen Alman İktisatçılar: Gerhard Kessler’in Türkiye’de Sosyal Politikaların Gelişimine Katkıları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aybay, Rona (1982), Yurttaşlık Hukuku Ders Kitabı ve Temel Yasa Metinleri, Ankara: AÜSBF Basın ve Yayın Yüksek Okulu Basımevi.
Çağaptay, Soner (2009), Türk Kimdir? Türkiye'de İslam, Laiklik ve Milliyetçili, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Duman, Önder (2009), “Atatürk Dönemi’nde Balkan Göçmenlerinin İskân Çalışmaları (1923-1938)”, Atatürk Yolu Dergisi, S.43, ss.473-490.
Geray, Cevat (1962), Türkiye’den ve Türkiye’ye Göçler (1923-1961), Türk İktisadi Gelişmesi Araştırma Projesi, Ankara: Ajans- Türk Matbaası.
Güzel Polat, Ezgi. (2010), Anayasal Vatandaşlık. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İçduygu, Ahmet, Çolak, Yılmaz ve Soyarık, Nalan (2006), “What is the Matter with Citizenship A Turkish Debate”, Middle Eastern Studies, C.35, S.4, ss.187-208.
İlhan, Suat (1989), “Atatürk’ün Kazandırdığı Değerler ve Atatürkçülükten Beklentilerimiz”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.5, S.14, ss.267-276.
İnan, Afet (2015), Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
Nomer, Ergin (1987), Vatandaşlık Hukuku, İstanbul: Filiz Kitapevi.
Nuri, Suphi (1932), “Türk Vatandaşlığı Kanunu”, Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.10, S.59, ss.1769-1786.
Özbudun, Ergun (1997), Millî Mücadele ve Cumhuriyet’in Resmi Belgelerinde Yurttaşlık ve Kimlik Sorunu- Cumhuriyet, Demokrasi, Kimlik, Editör: Nuri Bilgin, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Sarınay, Yusuf (2011), “Cumhuriyet Dönemi’nde Balkan Ülkelerinden Ankara’ya Yapılan Göçler (1923-1990)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.27, S.80, ss.351-388.
Şimşir, Bilal N. (2009), Bulgaristan Türkleri, Genişletilmiş 2. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
Tanör, Bülent (2017), Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Uçman, Hamit (2018), Vatandaşlık Anlayışının Değişimi: Türkiye Örneği. Y. Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı.
Uluç, Özlem (2012), “İmparatorluktan Ulus Devlete Vatandaşlık Halleri: Osmanlı ve Türkiye’de Vatandaşlık Politikaları”, Toplum Bilimleri Dergisi, C.6, S.12, ss.7-30.
Vural Dinçkol, Bihterin ve Işık, Alper (2015), “1924 Anayasası Döneminde Yurttaşlık Anlayışı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C.21, S.1, ss.13-41.
Yalçın, Kemal (2021), Haymatlos, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Yıldız, Ayselin (2017), “Göç ve Entegrasyon Politikalarında Vatandaşlık”, Göç Araştırmaları Dergisi, C.3, S.1, ss.36-67.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi