MUSUL MESELESİ SÜRECİNDE MİLASLI GAD FRANKO VE ÇALIŞMALARI

Bu çalışmada, Türkiye’nin en ünlü hukukçularından biri olan Milaslı Gad Franko’nun Musul meselesi sürecindeki tutumu ve bu konuya ilişkin yapmış olduğu çalışmalar konu edilmiştir. Özellikle, Musul meselesinin Cemiyet-i Akvâm’a gitmesi öncesinde ve sonrasında Türkiye’nin lehine yapmış olduğu ve pek bilinmeyen çalışmalar üzerinde durulmuştur. Bu nedenle, çalışmanın giriş kısmında, Cemiyet-i Akvâm’a gitmesine kadar Musul meselesinden kısaca söz edilmiştir. Ayrıca, bu kısımda Milaslı Gad Franko hakkında çok kısa biyografik bilgi verilmiştir. Çalışmanın asıl kısmının ilk bölümünde; Musul meselesinin Cemiyet-i Akvâm’a gitmesi, Türkiye’nin bu gelişme karşısında yapmış olduğu çalışmalar, Türkiye’nin bu konuda uluslararası hukuku devreye sokması, uzman görüşlerine başvurması hem arşiv belgeleri, hem de dönemin basını kullanılarak ortaya konulmuştur. Çalışmanın ikinci bölümde ise; Musul meselesinde Türkiye’nin görüşlerine başvurduğu, danışman olarak görevlendirdiği Milaslı Gad Franko’nun bu konuda yapmış olduğu çalışmalara yer verilmiştir. Bu bağlamda; Milaslı Gad Franko’nun Fransa ve İsviçre’de yapmış olduğu “tetkikât” ve Türk heyetine vermiş olduğu “tenbihât” hakkında belgeler ışığında bilgiler verilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında ise, Musul meselesi sürecinde Türkiye’nin lehine önemli çalışmalarda bulunan, görüşler ortaya koyan Milaslı Gad Franko’nun yapmış olduğu çalışmalar değerlendirilmiş, yorumlar yapılmış, bir takım sonuçlara varılmıştır.

MILASLI GAD FRANKO IN THE PROCESS OF MOSUL QUESTION AND HIS STUDIES

In this study, the attitude of Milaslı Gad Franco, who was one of the most famous lawyers in Turkey, in Mosul process and his works were done on this issue has been subject. Particularly, Mosul before going to the League of Nations and later unknown works that has been done in favor of Turkey were focused on. Therefore, in the introduction of the study, the history of Mosul until its arrival to the League of Nations was briefly mentioned. In addition, very short biographical information was provided about Milaslı Gad Franko. In the first part of the main part of the study; Mosul question was gone to the League of Nations, studies that Turkey was made in the face of these developments, Turkey’s put in international law on this question, was applied to expert opinions were revealed to use both archival documents and the press of the period. In the second part of the study, Milaslı Gad Franko’s, who was referred to Turkey’s opinion in Mosul question and was commissioned as a consultant works were given. In this context, Milaslı Gad Franko’s was done “researches” in the France and Switzerland and the “advices” was given Turkish delegation were demonstrated in the light of documents. In the conclusion of the study, Milaslı Gad Franko’s studies on the question of Mosul was evaluated. In addition, various comments were made, a number of conclusions were reached.

PDF

___

“Devletler Tarafından Lozan Konferansı’nda Hey’et-i Murahhasamıza Tevdi’ Edilen Mu’âhede-i Sulhiyye Projesi’nin İhtivâ Ettiği Maddeler,” İkdâm, 3 Şubat 1923.
“Haliç Konferansı”, Ayın Tarihi, Cilt:II, No:7-10, Ankara 1924.
“Hukuki Bilgiler Mecmuası,” Selam, 27 Kânûn-ı Evvel (Aralık) 1926.
“Lozan Konferansı’nda Musul ve Kürt Meselesi (III)”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 31, Ağustos 1987.
“Musul Raporu”, Hakimiyet-i Milliye, 10 Ağustos 1925.
“Musul-Suriye”, İkdâm, 28 0cak 1923.
“Müttefik Projesi Hakkında Tafsilât”, Anadolu’da Yeni Gün, 31 Ocak 1923. Anadolu’da Yeni Gün Gazetesi.
Atatürk Araştırma Merkezi (ATAM) (1989), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt: III, ATAM Yayını, Ankara.
BALİ, Rıfat N. (2013), Unutulmuş Bir Fikir Adamı ve Hukuk Alimi: Milaslı Gad Franko, Libra Yayınları, İstanbul.
BAYUR, Yusuf Hikmet (1995), Türkiye Devleti’nin Dış Siyasası, TTK Yayınları, Ankara.
COKE, Richard (1925), The Heart of the Middle East, Thornton Butterworth, London.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı-Osmanlı Arşivi-MF.MKT-1139-18- 0-H.08.08.1327.
DUMAN, Hasan (2000), Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri (1828-1928), Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayını, Ankara.
GOLOĞLU, Mahmut (1971), Türkiye Cumhuriyeti-1923, Başnur Matbaası, Ankara.
GÖNLÜBOL, Mehmet-Cem Sar (1982), Olaylarla Türk Dış Politikası, Cilt:I, Ankara.
GÖYÜNÇ, Nejat (1998), “Musul, Misâk-ı Millîye Dahil midir, Değil midir”, Misâk-ı Millî ve Türk Dış Politikasında Musul, ATAM Yayınları, Ankara.
GÜRÜN, Kâmuran (1986), Savaşan Dünya ve Türkiye, Bilgi Yayınları, Ankara. Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi.
HOWARD, Harry N. (1966), The Partition of Turkey: A Diplomatic History 1913 1923, Howard Ferting, New York.
HUYUGÜZEL, Ö. Faruk (2000), İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1959), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
İkdâm Gazetesi.
İNÖNÜ, İsmet (1987), Hatıralar, (Haz.: Sabahattin Selek), II. Kitap, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
PARMAKSIZOĞLU, İsmet (1976), “Musul”, Türk Ansiklopedisi, Cilt:24, MEB Yayınları, İstanbul.
KARACAN, Ali Naci, Lozan, Milliyet Yayınları, İstanbul 1971.
KODAL, Tahir (2005), Paylaşılamayan Toprak, Türk Basınına Göre (1923-1926) Musul Meselesi, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
KODAL, Tahir (2007), Türk Arşiv Belgelerine Göre II. Dünya Savaşı (1939 1945) Yıllarında Türkiye Üzerinden Filistin’e Yahudi Göçleri”, Atatürk Üniversitesi İnkılap Tarihi Enstitüsü-Atatürk Dergisi, Cilt:5, Sayı:3, Erzurum.
KÖYMEN, Mehmet Altay (1963). Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
KURAT, Yuluğ Tekin (1983), Osmanlı Devletinin Paylaşılması, Kalite Matbaası, Ankara.
KÜRKÇÜOĞLU, Ömer (1982), Osmanlı Devletine Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi (1908-1918), Ank. Ü. SBF Yayınları, Ankara.
KÜRKÇÜOĞLU, Ömer (1978), Türk-İngiliz İlişkileri (1919-1926), Ank. Ü. SBF Yayınları, Ankara.
MARUFOĞLU, Sinan (1998), Osmanlı Döneminde Kuzey Irak (1831-1914), Eren Yayınları, İstanbul.
MELEK, Kemal (1983), İngiliz Belgeleriyle Musul Sorunu (1890-1926), Üçdal Neşriyat, İstanbul.
MERAY, Seha L. (Haz.) (1969), Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar, Belgeler, Takım:I, Cilt:I, Kitap:I, Ank. Ü. SBF Yayınları, Ankara.
MERAY, Seha L. (Haz.) (1969), Lozan Barış Konferansı Tutanakları, Takım:II, Cilt:II, Ank. Ü. SBF Yayınları, Ankara.
Milaslı Gad Franko, “Musul Mes’elesi Cem’iyet-i Akvâm’da”, Vakit, 29 Ocak 1923.
Milaslı Gad Franko, “Musul Mes’elesi ve Cemiyet-i Akvâm”, Vakit, 31 Ağustos 1924.
ÖKE, Mim Kemal (1992), Belgelerle Türk-İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
SONYEL, Salâhi (1987), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II, TTK Yayınları, Ankara.
SOYSAL, İsmail (1989), Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları I. Cilt (1920-1945), TTK Yayınları, Ankara.
ŞİMŞİR, Bilâl N. (1990), Lozan Telgrafları I (1922-1923), TTK Yayınları, Ankara.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (T.C.B.D.A.G.M.) (1993), Musul-Kerkük ile İlgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), Ankara.
T.C. Dışişleri Bakanlığı (T.C.D.B) (1973), Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl, Lozan (1922-1923), Ankara.
T.C. Dışişleri Bakanlığı (T.C.D.B), (1974), Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı, Ankara.
Tan Gazetesi.
Tanin Gazetesi.
ULUĞBAY, Hikmet (1995), İmparatorluktan Cumhuriyete Petropolitik, Turkish Daily News Yayınları, Ankara.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1988), Osmanlı Tarihi, Cilt:II, TTK Yayınları, Ankara. Vakit Gazetesi.
YAVUZ, Ahmet (1969), Yakın Doğu Meseleleri ile İlgili Lozan Barış Konferansı Tutanakları, Takım:I, Cilt:I, Kitap: II, T.C. Dışişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Yunus Nadi, “(Lozan’da) Ne Yapılıyor?”, Anaolu’da Yeni Gün, 30 Kasım 1922.
YURDAKUL, Şahin (1975), Musul Meselesi, Ankara.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi