MÜSTE’MENLERDEN MÜLTECİLERE AHİDNÂMELİLER (BERATLILAR, PATENTELİLER, MAHMİLER)

İslam Devletleri’nin yabancı tüccarlara eman vererek tanımış olduğu korunma imtiyazları, Osmanlı döneminde Dünya ticaret hacminin genişlemesiyle farklı bir boyuta taşındı. Osmanlı Devlet adamlarının yabancı tüccar ve devlet görevlilerine sağlamış olduğu sosyal, ticari ve hukuki imtiyazlar, zamanla satılır ve devredilir hale geldi. 18. yüzyıldan itibaren ciddi değişikliğe uğrayan kapitülasyonlar vasıtasıyla, devletin tanımladığı resmi beratlılar ve hizmetindekiler haricindeki farklı kişi ve gruplar da ahidnâmelerin tanımış olduğu tüm imtiyazları ele geçirebildi. 19. yüzyılda Osmanlı topraklarında yükselmeye başlayan milliyetçi isyanlar ve kopuşlar, bu vasıta ile yabancı devletlerin Osmanlı gayrimüslim tebaası üzerindeki art niyetli emellerini iyice açığa çıkardı. Bu yüzyılın sonlarına doğru Osmanlı yöneticilerinin ticari kaygılarla dağıttıkları imtiyazların, iltica gibi tehlikeli bir siyasi silah haline getirildiğinin farkına vardılar. Avrupalılar, Osmanlı ticari ve mali yapısını baltalayıp bu sınırlarda kendilerine bağlı gruplar da meydana getirmenin ve devleti parçalamanın kesin bir yolunu bulmuş oldu. Neticede Devlet, kendi sınırları içerisinde başka devletlerin pasaportlarına mensup binlerce kişiyle karşı karşıya geldi.

THE COMMUNITIES WITH AHIDNAME STRETCHING FROM MÜSTE’MEN TO REFUGEES:THE BERATLI, THE MAHMI, THE ONES WITH PATENTE

The protection privileges that Islamic states accepted by giving eman that means offering life and property protection for foreigners reached a different importance with the expanding of world trade capacity in the period of Ottoman State. Social, commercial and legal privileges that the Ottoman statesmen provided to foreign merchant and government officers in time. Thanks to the capitulations changing from 18. century, different persons and groups, except for legally recognised the Beratlı, could obtain all the privileges that the ahidname acknowleged. The nationalist revolts and disunities starting to increase in Ottoman territories in 19th. century revealed evil-minded interests of foreign states on Ottoman nonmuslim citizens. They realized the privileges that Ottoman headmen distributed due to their commerial concerns had turned into a dangerous political weapon like asylum until the end of this century. The Europeans found the definite way to compose the groups that adhered to themselves and distrupt the state by deteriorating Ottoman commercial and financial structure. As a result of this, the state encountered with thousands of people that have passports belonging to different states within their own territory.

PDF

___

CUMHURBAŞKANLIĞI OSMANLI ARŞİVİ
BOA, A.DVN. DVE.d. No: 073/2, hüküm: 846, 847, 849, 866, 877, 882, 886, 888, 890, 894,895, 899, 900, 912, 921, 922, 926, 929, 933, 938, 942, 944, 946, 947, 951, 952, 971, 947, 975, 1017, 1025, 1046, 1051, 1055, 1068.
BOA, A.DVN.DVE.d, No: 072/1, hüküm: 135, 136.
BOA, A.MKT, 103/70, (M. 8 Aralık 1847/H. 29 Zilhicce 1263)
BOA, A.MKT, 147/98, (M. 14 Eylül 1848/H. 15 Şevval 1264)
BOA, A.MKT. 78/28, (M. 23 Mayıs 1847/H. 7 Cemaziyelahir 1263)
BOA, A.MKT. 80/24, (M. 4 Haziran 1847/19 Cemaziyelahir 1263)
BOA, A.MKT. 83/71 (M. 2 Mayıs 1847/ 16 Cemaziyelevvel 1263)
BOA, A.MKT.UM, 24/28 ( M. 4 Temmuz 1850/ 23 Şaban 1266)
BOA, C.HR, 5/203, (29 Ağustos 1791/ H.29 Zilhicce 1205)
BOA, C.HR, 5/228, (25 Haziran 1797/29 Zilhicce 1211)
BOA, D.MMK.İGE. 103/9, 23 Şaban 1193.
BOA, HR.SYS., 6/1, 14 Mayıs 1838.
APAYDIN, Bahadır (2010), Kapitülasyonlar ve Osmanlı-Türk Adli ve İdari Modernleşmesi, Ankara: Adalet Yayınları,
ATAN, Turhan (1990), Türk Gümrük Tarihi, Başlangıçtan Osmanlı Devletine Kadar, Cilt 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
BAĞIŞ, Ali İhsan (1983), Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler, Kapitülasyonlar Avrupa Tüccarları Beratlı Tüccarlar-Hayriye Tüccarları, (1750-1839), Ankara: Turhan Kitabevi.
BERKES, Niyazi (2013), Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
BERKES, Niyazi (1978) Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.
BEYDİLLİ, Kemal (1985), Büyük Frederik ve Osmanlılar, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Prusya Münasebetleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
BOOGERT, Maurits H. Van den (2014), Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi (18. Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar Ve Beratlılar) çev.: Ali Coşkun Tuncer, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
BOZKURT, Gülnihal, (1996), Alman-İngiliz Belgelerinin Siyasi Gelişmelerinin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ERCAN, Yavuz, (2001), Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslümler, Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları, Ankara: Turhan Kitabevi.
FAYDA, Mustafa (1988), “Ahidnâme”, TDVİA, I, İstanbul, s. 535, 536.
GENCER, Ali İhsan (1981) “Harp Gemisine Papaz Tayini Meselesi”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
GEYİKDAĞI, V. Necla (2008), Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye 1854 1914, İstanbul: Hil Yayınları.
Gönen, Yasemin Saner (1998), Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancıların Adli Ayrıcalıkları, (Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
HANÇERLİOĞLU, Orhan, (1993), Ticaret Sözlüğü, “Kançılarya”, İstanbul: Remzi Kitabevi, s. 243.
Helmuth von Moltke (1960), Türkiye’deki Durum ve Olaylar Üzerine Mektuplar (1835-1839), Çeviren: Hayrullah Örs, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara
İNALCIK, Halil (2012) “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”, ed.: Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
İNALCIK, Halil (2016), Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar, IV, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
KAZICI, Ziya (1991), İslâm Müesseseleri Tarihi, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
KONAN, Belkıs (2009), “Osmanlı Devleti’nde protégé (Koruma) Sistemi”, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 58, Sayı. 1, ss. 169-188.
KONAN, Belkıs, (2006), Osmanlı Devletinde Yabancıların Kapitülasyonlar Kapsamında Hukuki Durumu, (Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı.
KÜÇÜK, Cevdet (2012), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi ve Tanzimat”, ed.: Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, s. 547.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1988) “Ahidnâme”, İstanbul: TDVİA, I, s. 536- 540.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1999) “Ahidnâmeler ve Ticaret Muahedeleri”, ed.: Güler Eren, Osmanlı, III, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
ÖZGÜLDÜR, Yavuz, (1993) “Yüzbaşı Helmut von Moltke’den Müşir Liman von Sanders’e Osmanlı Ordusunda Alman Askeri Heyetleri”, Ankara: OTAM Dergisi, Sayı 4.
ÖZKAYA, Yücel (1985), XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Toplum Yaşantısı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
SAVAŞ, Ali İbrahim (2003) “Konsolos”, TDVİA, XXVI, İstanbul: 2002, s. 178-180.
SEZER, Hamiyet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Seyahat İzinleri (18-19.yy)”, Ankara: A.Ü.D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, C.XXI/33.
SHAW, Stanford J, Ezel Kural Shaw, (2000), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, 2, Çeviren: Mehmet Harmancı, İstanbul: E yayınları.
SONYEL, Salâhi (1991) Osmanlı İmparatorluğu’nda Koruma (protégé) sistemi ve Kötüye Kullanılışı, Belleten, Cilt: LV – Sayı: 213, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss 359-370
TABAKOĞLU, Ahmet (1994), Türk İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TURAN, Şerafettin (2000), Türkiye İtalya İlişkileri I, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Eserleri.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (2003), Osmanlı Tarihi XVIII. Yüzyıl, V, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
YILDIZ, Gültekin (2009), Neferin Adı Yok (Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum 1826-1839), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
ZİNKEİSEN, Johann Wilhelm, (2011), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, V, Çev.: Nilüfer Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yayınları.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi