ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA ÇOK YÖNLÜ BİR İNCE DİPLOMASİ UYGULAMASI: SİYASAL, HUKUKSAL ve ASKERÎ BOYUTLARIYLA HATAY’IN TÜRKİYE’YE KATILMASI SÜRECİ (1921-1939)

Misak-ı Millî sınırları içerisinde yer alan İskenderun Sancağı (Hatay), gerek Millî Mücadele döneminde gerekse Lozan Barış Antlaşması sırasında ve sonrasında Türk dış politikasının hassasiyet noktalarından birini oluşturmuştur. İçerisinden geçilen dönemin şartlarının zorlaması sonucunda Ankara İtilafnamesi (1921) ve Lozan Barış Antlaşması’yla (1923) Misak-ı Millî sınırları dışında kalan Hatay, 1930’lu yılların ikinci yarısıyla birlikte Türkiye’nin dış politikasında birincil önceliğe haiz bir mesele haline gelmiştir. Bu çerçevede, Hatay’ın Türkiye’ye dahil edilmesi sürecinde uluslararası ortamda uygulamaya konan dış politikanın temelinde yer alan caydırıcı diplomasi stratejisi, büyük ölçüde Mustafa Kemal Atatürk’ün kişisel hassasiyeti ve uluslararası konjonktürü iyi tahlil edip; konuyla ilgili olarak ortaya koyduğu gerçekçi, pragmatist ve meşruiyete dikkat eden tutum ve davranışlar çerçevesinde şekillenerek, uluslararası hukuk ve diplomasi yoluyla Türk dış politikası tarihinde önemli bir başarıya imza atılmıştır. Bu çalışmada; Hatay’ın, Türkiye’ye katılması sürecinde ortaya konan dış politika ve bu süreçte izlenen caydırıcı diplomasi stratejisi askerî, siyasi ve hukuksal boyutlarıyla ele alınıp değerlendirilecektir.

A MULTIFACETED AND SUBTLE DIPLOMACY PRATICE IN THE TURKISH FOREIGN POLICY OF THE ATATÜRK PERIOD: THE PROCESS OF HATAY’S INCLUSION IN TURKEY WITH ITS POLITICAL, LEGAL AND MILITARY DIMENSIONS (1921-1939)

The District of İskenderun (Hatay), which is included in the borders of the National Pact, has always been a vulnerable issue for Turkish foreign policy both in the Period of National Struggle and during and after the Lausanne Peace Treaty. Hatay was excluded from the Treaty of Ankara (1921) as a result of the circumstances of the time and was left out of the National Pact territory by the Lausanne Peace Treaty (1923). However, it became one of the priorities of Turkish foreign policy in the late 1930s. Dissuasive diplomatic strategy was the foundation of Turkish foreign policy during Hatay’s annexation into Turkish territory. It was mainly shaped by Mustafa Kemal Atatürk’s personal attention as well as his realistic and pragmatist behaviors and careful attitude about legitimacy, and by means of international law and diplomacy that led to a great success in Turkish foreign policy. This study will evaluate the foreign policy and dissuasive diplomatic strategy that was followed during Hatay’s annexation into Turkish territory and its military, political and legal dimensions.

PDF

___

Keesing’s Contemporary Archives, 1946-1948.
Ayın Tarihi, S 67 (Haziran 1939).
Ayın Tarihi, S 66 (Mayıs 1939).
Ayın Tarihi, S 56 (Temmuz 1938).
Ayın Tarihi, S 37 (Ocak 1937).
Ayın Tarihi, S 37 (Ocak 1937).
Ayın Tarihi, S 36 (Kasım 1936).
Us, Asım, “Zavallı Fransa”, Kurun [Vakit], 23 Ocak 1937.
Us, Asım, “Türkiye Cumhuriyeti”, Kurun [Vakit], 24 Ocak 1937.
Us, Asım, “Hükümete Hitap Ediyoruz”, Kurun [Vakit], 25 Ocak 1937.
Us, Asım, “Hala İntizar”, Kurun [Vakit], 26 Ocak 1937.
Us, Asım, “Fransa’nın Dostlarına Hitap Ediyoruz”, Kurun [Vakit], 22 Ocak 1937.
Türkmen, İlter, Türkiye Cumhuriyeti’nin Ortadoğu Politikası, BİLGESAM Yayınları No: 4, İstanbul, 2010.
TBMM Gizli Celse Zabıtları, C II, Mürşit Balabanlılar (Yay. Haz.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1999.
TBMM Zabıt Ceridesi, C 13, Devre: V, İçtima: 2, 01.11.1936.
Nadi, Yunus, “Fransız Dostluğuna Hala Kıymet Veriyoruz”, Cumhuriyet, 6 Ocak 1937.
Hatay Vilayeti Kurulmasına Dair Kanun, Kanun no: 3711, Kabul Tarihi: 7 Temmuz 1939, T.C. Resmî Gazete, S 4255, 11 Temmuz 1939.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I. TBMM’nde ve CHP Kurultaylarında (1919-1938), C I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1961.
Atatürk’ün Millî Dış Politikası (Millî Mücadele Dönemine Ait 100 Belge), C II, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994.
Watenpaugh, Keith D., “‘Creating Phantoms’: Zaki al-Arsuzi, the Alexandretta Crisis, and the Formation of Modern Arab Nationalism in Syria”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 28, No: 3 (August 1996), pp.363-389.
Üstün, Mustafa Tayfun, “An Example for Socio-Economic Interactions in the Sanjak of Alexandretta in the Mandate Period (1921-1938): An Evaluation of the Document in Keshishian Famıly Heritage”, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C 3, S 6 (Aralık 2016), ss.56-75.
Tural, Mehmet Akif, “Savaş İstemeyen Liderin Başarısı: Hatay”, Ortadoğu Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 25-28 Ekim 2000, Hatay-İskenderun, C I, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2002, ss.55-72.
Topal, Coşkun, “Sancak (Hatay) Sorunu ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Süreçte Arap Kamuoyundaki Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 11, S 2 (Aralık 2009), ss.1-16.
Thobie, Jacques, “Atatürk ve Dış Siyaseti”, İbrahim Güler (Çev.), Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, C 11, S 22, Yıl: 2012/2, ss.169-177.
Şimşir, Bilal N., “Atatürk’ün Yabancı Devlet Adamlarıyla Görüşmeleri”, Belleten, C XLV/1, S 177 (Ocak 1981), ss.199-202.
Soysal, İsmail, “Türk-Fransız Siyasal İlişkileri (1921–1984), Belleten, C 57, S 188 (Ekim 1983), ss.959-1044.
Soysal, İsmail, “Hatay Sorunu ve Türk-Fransız Siyasal İlişkileri”, Belleten, C 49, S 193 (Nisan 1985), ss.79-109.
Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Hatay Politikası-I (1936-1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XII, S 34 (Mart 1996), ss.3-67.
Okur, Mehmet Akif, “Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası”, Bilig, S 48 (Kış 2009), ss.137-156.
Köni, Hasan, “Hatay Sorunu’na Yeni Bir Bakış”, Atatürk Yolu Dergisi, C. 1, S 4 (1989), ss.535-539.
Khadduri, Majid, “The Alexandretta Dispute”, The American Journal of International Law, Vol. 39, No: 3 (July 1945), pp.406-425.
Karakoç, Ercan, “Atatürk’ün Hatay Davası”, Bilig, S 50 (Yaz 2009), ss. 97-118.
Güçlü, Yücel, “The Controversy Over the Delimitation of the Turco-Syrian Frontier in the Period Between the Two World Wars”, Middle Eastern Studies, Vol. 42, No: 4 (July 2006), ss.641-657.
Gönlübol, Mehmet ve Sar, Cem, “1919-1938 Yılları Arasında Türk Dış Politikası”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Mehmet Gönlübol (Edt.), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996, ss.3-133.
Fırat, Melek, “İki Savaş Arasında Türkiye ve Fransa”, Çağdaş Türkiye Seminerleri’nde Yapılan Konuşmanın Metni, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, 17 Mart 2007, ss.3, http://www.obarsiv.com/cagdas_turkiye_ seminerleri_0607. html, (Erişim tarihi: 5 Ağustos 2010).
Fırat, Melek ve Kürkçüoğlu, Ömer, “Sancak (Hatay) Sorunu”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C I (1919-1980), Baskın Oran (Edt.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, ss.279-292.
Dayı, S. Esin, “Hatay Devleti ve Hatay’ın Anavatan’a Katılması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 19 (2002), ss.331-340.
Budak, Mustafa, “TBMM Gizli Celse Zabıtlarına Göre Lozan Konferansı ve İskenderun Sancağı”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri Dergisi, S 2 (1996), ss.39-46.
Birsel, Haktan ve Özkaya Duman, Olcay, “Le Sandjak Est Turc (Sancak Türk’tür) Broşüründe İskenderun Sancağı Sorunsalı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 50 (2012), ss.343-366.
Türkmen, Ahmet Faik, Hatay Manda Tarihi Silahlı Mücadele Devresi, C 4, Tan Matbaası, İstanbul, 1939.
Tengirşenk, Yusuf Kemal, Vatan Hizmetinde, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
Tekin, Mehmet, Hatay Tarihi, Hatay Kültür ve Turizm Vakfı Yayınları, Antakya, 1993.
Sönmezoğlu, Faruk, İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası (1914-1945), Der Yayınları, İstanbul, 2015.
Sökmen, Tayfur, Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, C I (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
Soyak, Hasan Rıza, Atatürk’ten Hatıralar, C II, Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. Yayınları, İstanbul, 1973.
Pehlivanlı, Hamit, SARINAY, Yusuf, YILDIRIM, Hüsamettin, Türk Dış Politikasında Hatay (1918-1939), Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Yayınları, Ankara, 1991.
Melek, Abdurrahman, Hatay Nasıl Kurtuldu, 2. bs., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
Hatipoğlu, Süleyman, Millî Mücadele ve Anavatana Katılım Sürecinde Hatay, Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2012.
Erkin, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl (Anılar-Yorumlar), C I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1980.
Bodur, Harun, Kronolojik 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2013.
Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, C I-II, Alkım Yayınevi, İstanbul, 1996.
Aksu, Fuat, Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2008.
Ada, Serhan, Türk-Fransız İlişkilerinde Hatay Sorunu (1918-1939), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2005.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi