Kadim ve Cedid Arasında İlimler: İzmirli İsmail Hakkı’nın Taṣnīfu’l-ʿUlūm Adlı Risalesi

Bu makale, İzmirli İsmail Hakkı’nın (ö. 1946) Osmanlı Türkçesinde yazmış olduğu Taṣnīfu’l-ʿUlūm adlı risalesini inceleme konusu yaparak bilinen mevcut tek nüshadan hareketle risalenin yazım tarihi, aidiyeti, müstakil olup olmadığı ve içeriği hakkında bilgiler vermeyi amaçlamaktadır. Risalenin literatürdeki yerine işaret etmenin yanı sıra bütünlüğü sağlaması bakımından İzmirli’nin bilimler sistemine dair mülahazalarının yer aldığı Felsefe-Ḥikmet ve Fenn-i Menāhic gibi diğer çalışmalarına da kısaca değinildi. Daha sonra İzmirli’nin kendi çağında dolaşımda olan bilgiye ve bilim dallarına bakışı Taṣnīfu’l-ʿUlūm çerçevesinde ortaya konuldu. Risalede ele alınan konular ve temel problemler, İzmirli’nin içerisinde düşünce ürettiği felsefe-bilim dizgesi etrafında belirlenmeye çalışıldı. Böylelikle metnin bağlamı etrafında İzmirli’nin klasik ve modern bilim sınıflamalarına ilişkin yürüttüğü ontolojik/metafizik, epistemolojik ve metodolojik yaklaşımlar tartışıldı. Bilhassa modern dönem bilim sınıflamalarının kritik edildiği bu risalede, müellifin hangi kıstaslardan hareketle Batılı filozofların tasniflerini incelediği, makbul ve yetkin bir sınıflamanın hangi ölçütlere dayanarak tedvin edilmesi gerektiği hususuna belirginlik kazandırıldı. Bu noktadan hareketle İzmirli’nin mevcut bilim şemaları arasında hangi tasnif modelini benimsediği ortaya konuldu.

Anahtar Kelimeler:

İzmirli İsmail Hakkı, Taṣnīfu’l-ʿUlūm, İlimler Tasnifi, Bilim, Klasik İlimler, Modern İlimler, İslam Felsefesi

Sciences Between Ancient and New: The Pamphlet Taṣnīf al-ʿUlūm by İzmirli İsmail Hakkı

This article aims to study the pamphlet Taṣnīf’ al ʿUlūm written in Ottoman Turkish by İzmirli İsmail Hakkı (d. 1946), and to provide information on the date the pamphlet was written, its belonging, its individuality, and its content on the basis of its only known copy. In order to ensure unity as well as pointing out the place of the pamphlet in the literature, the article also touches upon the other works of İzmirli such as Falsafa-Ḥikma and Fann al Manāhij, which includes İzmirli’s thoughts on System of Sciences. Besides, his views on the knowledge and disciplines prevalent in his era are introduced within the framework of Taṣnīf al-ʿUlūm. The main problems and topics discussed in the pam-phlet are identified within the philosophy-science context through which İzmirli pro-duced ideas. In this way, the ontological/ metaphysical, epistemological and methodolog-ical approaches of İzmirli to classical and modern science classifications are discussed in the context of the text. This article, in which the science classifications in the modern period are particularly criticized, also presents the criteria by which the author analysed the classifications of the western philosophers and clarifies the criteria by which an acceptable and ideal classification should be made. Thus, the classification model adopt-ed by İzmirli among the existing science schemes has been put forward.

Keywords:

İzmirli İsmail Hakkı, Taṣnīf al-ʿUlūm, Classification of Disciplines, Science, Classical Sciences, Modern Sciences, Islamic Philosophy,

PDF

___

Arıcı, Mustakim. “Temel problemler Ekseninde Taṣnîfü’l-ulûm ve Enmûzecü’l-ulûm Literatürleri.” İlimleri Sınıflamak: İslam Düşüncesinde İlim Tasnifleri, ed. Mustakim Arıcı, içinde, 13-61. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2009.
Çetinkaya, Bayram Ali. İzmirli İsmail Hakkı Hayatı, Eserleri, Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
Demir, Tahsin. “İzmirli İsmail Hakkı’ya Göre İlimler Tasnifi.” Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi, Yalova, 2016.
Fârâbî. İlimlerin Sayımı (İhsâu’l Ulum). Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Divan Kitap, 2011.
Fazlıoğlu, İhsan. “Taksîm ve Tasnîf Çanağında: Bilginin Zâtî ve Bilimlerin İtibârî Birlik’i.” İDE Akademi Ders Notları.
https://www.ide.org.tr/TR/detail/20202021akademidersleri2%20 (16 Kasım 2020).
İzmirli, İsmail Hakkı. “İslam İlimleri.” İslȃm-Türk Ansiklopedisi, İstanbul: Asarı İlmiye Kütüphanesi, 1941, 1:17-24.
İzmirli, İsmail Hakkı. ʿArab Felsefesi. İstanbul: Hukuk Matbaası, 1331-1329/1912-1913.
İzmirli, İsmail Hakkı. Felsefe Dersleri. İstanbul: Hukuk Matbaası, 1330/1912.
İzmirli, İsmail Hakkı. Felsefe-Ḥikmet. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1333/1914-1915.
İzmirli, İsmail Hakkı. Fenn-i Menāhic: Methodologie. İstanbul: Hukuk Matbaası, 1329/1911.
İzmirli, İsmail Hakkı. İslam Mütefekkirleri ile Garb Mütefekkirleri Arasında Mukâyese. sad. S. Hayri Bolay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1981.
İzmirli, İsmail Hakkı. Metafizik. Haz. Refik Ergin. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2012.
İzmirli, İsmail Hakkı. Metodoloji. Haz. Refik Ergin. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2013.
İzmirli, İsmail Hakkı. Miʿyāru’l-ʿUlūm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Eserler, İİHB, no. 3743, 1315/1897-98.
İzmirli, İsmail Hakkı. Sebīlurreşād. İstanbul: Bab-ı Ali Daire-i Mahsusa, 1333/1914-1915.
İzmirli, İsmail Hakkı. Tārīḫ-i Ḥadīs̱. İstanbul: Darulfünun Matbaası, 1340/1922.
İzmirli, İsmail Hakkı. Taṣnīfu’l-ʿUlūm. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İİHB, no. 3759.
İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni ʿİlm-i Kelām I. Kitap. İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası, 1339-1341/1920-1921.
İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
“İzmirli İsmail Hakkı.” Türkiye’de Bir Felsefe Gelen-ek-i Kurmaya Çalışmak-feylosof simalardan seçme metinler 2. Der. Recep Alpyağıl, içinde 291-317. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
Levey-Bruhl, L. Auguste Comte Felsefesi ve Sosyolojisi. Çev. Z. Fahri Fındıkoğlu. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1970.
Muhtaroğlu, Nazif. “Ali Sedad Bey’in Kavâidü’t-Tahavvülât Fi Harekâti’z-Zerrât.” İslam Felsefesi Filozoflar ve Eserler. Çev. Mustafa Yalçınkaya. Ed. K. El-Rouayheb ve S. Schmidtke, içinde 807-834. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2021.
Öner, Necati. Tanzimattan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı. İstanbul: Divan Kitap, 2012.
Özervarlı, M. Said. “Son Dönemde Kelam İlminde Metot.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 1994.
Şeker, Mehmet. “İzmirli İsmail Hakkı’nın Tasnif-i Ulûm Adlı Eseri.” Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Sempozyum (1996):149-155.
Türer, Celal. “Charles Sanders Pierce’nün Bilimler Tasnifine Dair Bir Taslak.” İDE Akademi Ders Notları, https://www.ide.org.tr/TR/detail/20202021akademidersleri2%20 (16 Kasım 2020).
Türker, Ömer. “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi.” İlimleri Sınıflamak: İslam Düşüncesinde İlim Tasnifleri, ed. Mustakim Arıcı, içinde, 63-91. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
Türker, Ömer. “Metafizik: Varlık ve Tanrı.” İslam Felsefesi Tarih ve Problemler, ed. M. Cüneyt Kaya, içinde, 603-649. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları, 2013.