1913 TARİHLİ İDARE-İ HUSUSİYE-İ VİLÂYÂT TALİMÂTNÂMESİNE GÖRE VİLÂYET BÜTÇELERİNİN YASALAŞMASI

Tanzimat Fermanın ilânı mali ve idari merkeziyetçi politikaları temel alan bir yönetim anlayışını beraberinde getirmiştir. Bu kapsamda merkezi yönetimde maliye nezaretinin kurulması, taşrada ise iltizam usulünün kaldırılarak vergilerin herkesin gelirine göre alınması yönündeki karar neticesinde her sancağa muhassılların görevlendirilmesi mali yapının dönüşümünü hızlandırarak gelir ve giderlerin daha sistemli tutulmasını gerekli kılmıştır. Bu nedenle gerek merkezde gerekse vilâyetlerde günümüz bütçelerine benzer bütçe kanunları hazırlanmaya başlamıştır. Ancak 1913 yılına kadar vilâyetlerde hazırlanan bütçelerin mali özerkliği bulunmamaktaydı. Bu tarihte yürürlüğe giren vilâyet kanununun vilâyetlere tanıdığı mali özerklik neticesinde merkezi bütçeden bağımsız vilâyet bütçeleri hazırlanmıştır. 1913 yılında yürürlüğe konulan elli maddelik bir talimatla bu bütçelerin nasıl kanunlaşacağı, gelir ve giderlerin nasıl yönetileceği, bütçe kesin hesabının ne şekilde oluşturulacağı ve bütün bu mali işlemlerden sorumlu muhasebe müdürünün görev tanımları açıklanmıştır. Bu talimat vilâyet bütçeleriyle ilgili yapılan çalışmalarda bugüne kadar yer almamaktadır. Makale konudaki boşluğu gidererek alana katkıda bulunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Vilâyet, Bütçe, İl Özel İdaresi, Talimat

THE ENACTMENT OF PROVINCIAL BUDGETS ACCORDING TO THE REGULATION OF SPECIAL PROVINCIAL ADMINISTRATION DATED 1913

The proclamation of the Tanzimat brought with it a sense of government based on fiscal and administrative centralist policies. In this context, the establishment of financial supervision in the central government and the removal of iltizam appointment of muhassıl to every sandjak in villages following the decision to place tax levy according to income and property accelerated the transformation of the financial structure and necessitated the management of income and expenses in a more systematic way. For this reason, budget laws, similar to today's budget, was prepared by central administration and provinces. However, until 1913, the budget prepared in the provinces had no financial autonomy. Independent provincial budget was prepared as a result of the fiscal autonomy granted to the provinces by the provincial law which entered into force on this date. With a 50-article regulation put into effect in 1913, how these budgets would be enacted, how the proceeds and expenses would be managed, how the final account of the budget would be formed and the duties of the accountant responsible for all these financial transactions are explained. This regulation has not been referred to in the previous studies on provincial budgets. This study aims to fill this gap.

Keywords:

Province, Budget, Province Special Administration, Regulation,

PDF

___

Akkuş, Yakup. Osmanlı Taşra Maliyesinde Reform: Merkez-Taşra Arasındaki Mali İlişkiler ve Vilâyet Bütçeleri 1864-1913. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
Akyıldız, Ali. Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. Ankara: İletişim, 2004.
Bayır, Ahmet. Bütçe Mevzuatında ve Bütçelerde Gelişmeler (Osmanlıdan Cumhuriyete). Ankara: Maliye ve Gümrük Bakanlığı, 1993.
Belin, M. Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Tarihi (Kaynak Yazarlara Göre Türkiye’nin Ekonomik Tarihi Üzerine Denemeler). Çev. Oğuz Ceylan. Ankara: Gündoğan, 1999.
Çadırcı, Musa. “Tanzimat’ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler (1840-1856)” Tanzimat Değişim Süresinde Osmanlı İmparatorluğu. Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara: Phoenix, 2006. 133-141.
Çakır, Coşkun. Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Küre, 2001.
Çavdar, Tevfik. “1329 (1913) İdare-i Vilâyet Kanunu ve Genel Meclis Üyelerinin Mesleklerine İlişkin Nitelikleri.” Amme İdaresi Dergisi 16 (1983): 3-22.
Çiçek, Hüseyin Güçlü ve Süleyman Dikmen. “Osmanlı Devleti’nde Bütçenin ve Bütçe Hakkının Tarihsel Gelişimi.” Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (2015): 83-98.
Demir, Gönül Türkan. “Tarihsel Süreçte Vilâyet Meclis-i Umumileri Ve Çankırı Örneği Üzerine Bir Değerlendirme.” Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 4 (2014): 59 – 86.
Efe, Ayla. Muhassıllık Teşkilatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002.
Eyalet Meclisleri Talimatnamesi, Gülhane Hattı Hümayunu ve Onu Takiben Neşr Olunan Talimat ve Nizamnameleri İçeren Matbu Kitap. Divanı Hümayun no: 82. 56-81.
Falay, Nihat. Maliye Tarihi (Ders Notları). İstanbul: Filiz, 2000.
Güran, Tevfik. Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
İdare-i Umumiye-i Vilayât Kanunu Muvakkatı, Düstur II. Tertip, c.5, 187-216.
İdare-i Vilâyet Kanunu. Düstur I. Tertip c.1, Matbaa-ı Amire, 1289 (1871). 635-651.
İdare-i Hususiye-i Vilâyât Talimâtnâmesi. Dersaadet, 1329.
İğdi, Özlem Gülenç. “Ankara Vilâyeti Umum Meclisi’nin 1869 Yılı Kararları.” Musa Çadırcı’ya Armağan Yazılar. Ed. Bekir Koç, Selda Kılıç ve Tülay. Ercoşkun. Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 2015. 145-156.
Karayaman Mehmet. “Kütahya Vilâyet Hususi İdaresi’nin 1915-1920 Arası Faaliyetleri.” OTAM 36 (2014): 117-140.
Karsandık, Özlem. “Tanzimat Dönemi Osmanlı Vilâyet Bütçelerinde Gelir Kalemleri: Adana Örneği”: Musa Çadırcı’ya Armağan Yazılar. Ed. Bekir Koç, Selda Kılıç ve Tülay. Ercoşkun. Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 2015. 240-247.
Kaya, Mehmet. “Vilâyet Hususi İdare Bütçeleri Üzerine Bir İnceleme: İstanbul Vilâyeti 1336 /Mart 1920-Şubat 1921) Mali Yılı Hususi İdare Bütçesi.” History Studies 5.3 (2013):143-150,
Kılıç, Selda Kaya. “Tanzimat Sonrası Osmanlı Vilâyet Bütçeleri.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi XX.31 (2000):193- 207.
Mustafa Nuri Paşa. Netayic-ül Vukuat Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi. c. III-IV. Sadeleştiren. Neşet Çağatay. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992.
Öncel, Yenal S. Mahalli İdareler Maliyesi. İstanbul: Filiz,1992.
Öner, Erdoğan. Mali Olaylar ve Düzenlemeler Işığında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Dönemi’nde Mali İdare. Ankara: Maliye Bakanlığı, 2001.
Öztel, Muharrem. “Osmanlı Devleti’nde Sosyo-Ekonomik Yapısıyla Ön Plana Çıkan Vilâyetler ve Sancakların Kamu Maliyesindeki Yeri ve Önemi (1325- 1327/1909-1912).”Maliye Dergisi 160 (2011): 204-227.
Reyhan, Cenk. “1913 Tarihli Vilâyet Genel İdaresi Geçici Kanunu.” Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi 9.1 (2000): 129-154.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet. “Yerel Yönetim Metinleri III; Tuna Vilâyet Nizamnamesi.” Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi 5.2 (1996): 67-81.
--. “Yerel Yönetim Metinleri VI, 1871 Vilâyet Nizamnamesi ve Getirdikleri.”Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi 5.5 (1996): 89-103
--.“Yerel Yönetim Metinleri VII, 1871 Vilâyet Nizamnamesi ve Getirdikleri.” Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi 5.5 (1996): 89-99.
Şener, Abdüllatif. Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İstanbul: İşaret, 1990.
Taştan, Yüksel. “Osmanlı Devlet’inde 1913 tarihli İdare-i Umumiye-i Vilayât Kanunu Muvakkat ile Vilâyet Yönetimin Yeniden Yapılandırılması.” Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2.2 (2016): 77-98.
Tunalı, Ayten Can. “Aydın Vilâyet Meclisinin 1909 Kararları.” Tarih Araştırmaları Dergisi XXVI.42 (2007): 127-140.
Torun, Sadık F. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Sancak Yönetimi 1840-1921. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
Umur-u Maliyeye Dair Nizamname. Düstur 1.Tertip, Cild-i Sani,1289. 4-25.
Velay, A. Du. Türkiye Mali Tarihi. Ankara: Maliye Bakanlığı,1978.
Vilâyet Mesârifât-ı Umumiyesi Hakkındaki Talimat, Düstur 1. Tertip, Cilt 2. 74-78.
Vilâyet Nizamnamesi (1864). Düstur, Defa-i Saniye, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1282. 517-554.
Vülât-ı İzam ve Mutasarrıfin-ı Kiram ile Kaimakamların ve Müdürlerin Vezaifini Şamil Talimât. Düstur, I.Tertip, Evâhir-i Şaban 1279. 52-365.