Hicrî VIII. Yüzyıla Kadar Yapılan İ‘Râbu’l-Kur’ân Çalışmaları ve Es-Semîn El-Halebî’nin Ed-Durru’l-Masûn’u

Kur’ân ile ilgili filolojik izahlar henüz Hz. Peygamber (s.a.v) ve sahabe döneminde yapılmaya başlanmıştır. Sonraki dönemlerde Kur’ân’ı tamamen filolojik açıdan tefsir eden eserler telif edilmiştir. Bu eserlerden bazıları, ayetleri tek tek sarf ve nahiv ilmine göre açıklayan ve İ‘râbu’l-Kur’ân olarak bilinen eserlerdir. Hicrî VIII. asır âlimlerinden es-Semîn el-Halebî (ö. 756/1355)’nin ed-Durru’l-masûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn adlı eseri de bu tarz eserlerin en hacimli örneklerinden biridir. Bu çalışmada başlangıçtan ed-Durru’l-masûn’un telif edildiği asra kadar yapılan İ‘râbu’l-Kur’ân çalışmaları ele alındıktan sonra söz konusu eserin ayrıntılı incelenmesi yapılmıştır.

The Studies of I‘Râbu’l-Qur’ân until Hijri the 8th Century and Ed-Durru’l-Masûn of As-Samîn Al-Halabî

Philological explanations about Qur’an started to be done in the time of Prophet and sahabah. The works which explained Qu’ran completely in terms of physiology were written in later periods. Some of these works have explained the verses of Qu’ran one by one in terms of syntax and morphology which is named as I‘râbu’l-Qur’an. The work of as-Samin al-Halabî named ad-Durru’l-masûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-maknûn is one of the most voluminous examples of such works. In this study I'râbu'l-Qur'an studies were discussed from the beginning to the time when ed-Durru'l-masûn was copyrighted. Finally, a detailed examination of ad-Durru’l-masûn was made.

PDF

___

Zübeydî, Ebû Bekr Muhammed (ty.). Tabakâtu’n-nahviyyîn ve’l-luğaviyyîn. (thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim), Kahire: Dâru’l-Maârif.
Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd (2002). el-Aʻlâm. Dâru’l-ʻilm li’l-melâyîn.
Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, (1407). el-Keşşâf ʻan Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ʻUyûni'l-Ekâvîl fî Vücûhi't-Te’vîl. nşr. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiyye.
Yusûf, Ğ.Y. (2009). Menhecu’s-Semîn el-Halebî fi’-red ‘alâ şeyhihi Ebî Hayyân min hilâli tefsîreyhimâ. Mecelletü’t-terbiyeti ve’l-‘ilm, 16(1).
Ülgen, E. (2015). Kur’ân’ın Yorumlanmasında İ‘râbın Rolü (İ‘râbu’l-Kur’ân). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
Uzunoğlu, V. (2006). el-Bahru’l-muhît’in Filolojik Açıdan İncelenmesi. Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
Ulyân, B.R. (2012). Menhecu’s-Semîn el-Halebî fî tevcîhi’l-kıraati fî tefsîrihi ed-Durru’l-masûn fî ʻulûmi’l-Kitâbi’l- meknûn. Mecelletu’l-Câmiʻati’l-İslâmiyyeti li’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 20(2).
Tural, H. (1999). İbn Hâleviyeh. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Tenbektî, Ahmed Bâbâ (1989). Neylu’l-ibtihâc bî tatrîzi’d-dibâc. Trablus.
Suyûtî, C. (1974). el-İtkân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Mısır: el-Hey’etu’l- Mısriyyeti’l-ʻâmme li’l-kitâb.
Suyûtî, C. (1396). Tabakâtu’l-müfessirîne’l-‘işrîn. (thk. Ali Muhammed Ömer). Kahire: Mektebetu Vehbe.
Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek b. Abdullah (2000). el- Vâfî bi’l-vefeyât. (thk. ahmed el-Arnâut-Türkî Mustafa), Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâs.
Rufeyde, İ.A. (1990). en-Nahv ve kutubu’t-tefsîr. Bingazi: Dâru’l-kutubi’l-vataniyye.
Öztürk, M., & Mertoğlu, M.S. (2013). Zemahşerî. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay
Maşalı, M.E. (2009). Sarâkustî, İsmâil b. Halef. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Kâtib Çelebi, Mustafâ b. Abdullâh (ty.). Keşfu’z-zunun ʻan esâmi’l-kutubi ve’l-fünun. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî.
Kafes, M. (1994). Ebû Hayyân el-Endelüsî. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
İşler, E. (2013). Zeccâc. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
İşbîlî, Muhammed b. Hayr (1998). Fehresetu İbn Hayr el-İşbîlî. (thk. Muhammed Fuad Mansûr), Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
İbnu’n-Nedîm, Ebü'l-Ferec Muhammed b. İshâk (1997). el-Fihrist. (thk. İbrahim Ramazan), Beyrut: Dâru’l-ma‘rife.
İbnu’l-Kıftî, Ali b. Yusuf b. İbrâhim (1424). İnbâhu'r-Ruvât ala Enbâhi'n-Nuhât. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Unsûriyye.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali (1414). Lisân’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır.
İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib (1422). el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. (thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed), Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
Hatif, A. (2009). Semîn el-Halebî. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Eroğlu, M. (2006). Nehhâs. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Ergin, M.C. (2002). el-‘Ukberî ve el-Lubâb fî ‘ileli’l-binâi ve’l-i‘râb’ı. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Endelüsî, Ebû Hayyân (1420). el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. (thk. Sıdkı Muhammed Cemîl), Beyrut: Dâru’l-fikr.
Enbârî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillah, (1985). Nüzhetu’l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ. (thk. İbrahim es-Samirâî), Zarkâ: Mektebetu’l-menâr.
Enbârî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillah, (1980). el-Beyân fi ğarîbi i‘râbi’l-Kur’ân. (thk. Taha Abdülhamid Taha), Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti'l-‘âmme li’l-kitâb.
el-Hûrî, H. (1433). Rudûdu’s-Semîn el-Halebî ʻalâ İbn ʻAtiyye el-Endelüsî fi’d-Durri’l-masûn. Yüksek Lisans Tezi. Ummu’l-Kurâ Üniversitesi.
el-Hemedânî, Müntecebüddîn b. Ebi’l-‘İzz, (2006). el-Ferîd fî i‘râbi’l-Kur’âni’l-mecîd. (thk. Muhammed Nizâmüddin el-Füteyyih), Medine: Dâru’z-zamân.
el-Hatîb, M.F. (2011). Beyne’s-sınâʻati’n-nahviyye ve’l-maʻnâ ʻinde’s-Semîn el-Halebî fî kitâbihi ed-Durru’l-masûn fî ʻulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. Kahire: Dâru’l-basâir.
el-Hamevî, Yâkut b. Abdillâh (1993). Mu‘cemu’l-udebâ, (thk. İhsân Abbâs), Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslamî.
el-Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Muhammed b. Mesud (2011). ed-Durru’l-masûn fî ‘ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn. (thk. Ahmed Muhammed el-Harrat), Dımaşk: Dâru’l-kalem.
el-Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Muhammed b. Mesud (1994). ed-Durru’l-masûn fî ‘ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn. (thk. Ali Muhammed Mu‘avvad vd.), Beyrut Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
el-Ezherî, Halid b. Abdillah (2000). Şerhu’t-Tasrîh ʻala’t-Tavdîh. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ʻilmiyye.
Çollak, F., & Akpınar C. (1996). Gazzî, Bedreddin. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Bulut, A. (2001). KurÂn Filolojisiyle İlgili Üç İlim Dalı (Garîbü’l-Kur’ân, Meânî’l-Kur’ân, İ’râbu’l-Kur’ân) ve Bu Dallarda Eser Veren Müellifler (Hicrî İlk Üç Asır). Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(12-13), 391-408.
Birışık, A. (2000). İ’râbu’l-Kur’ân. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Birışık, A. (1999). İbn Atıyye el-Endelüsî. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Bakırcı, S. (2012). Ukberî. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Aydın, İ. (2011). Kur’ân’la İlgili İlk Filolojik Çalışmaların Tefsir İlmi Açısından Değerlendirilmesi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 11(3), 37-63.
Atalay, O. (2002), İbn Hâleveyh ve İ‘râbu Selâsîne Sûre Mine’l-Kur’ân. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17, 47-60.
Altıkulaç, T. (2009). Sefâkusî. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Altıkulaç, T. (1999). İbn Eşte, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Altıkulaç, T. (2003). Mekkî b. Ebû Tâlib, Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
Abacı, H. (2015). Kur’ân’ın Anlam Farklılaşmasına İ‘râbın Ekisi –Âlûsî Tefsiri Örneği-. Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.