DEDE KORKUT’TAKİ BAYINDIR HAN ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Türk tarihinde, Türk kültüründe ve Türk halk edebiyatında destanlar önemli bir yere sahip olup, Türk destan geleneğinin kökleri tarihin erken devirlerine kadar uzanmaktadır. Dede Korkut Destanları; Türk destanları içerisinde önemli bir yere sahiptir; eski Türk yaşamının bir yansımasıdır; Türk tarihi, coğrafyası, dili, edebiyatı, kültürü, sanatı ve daha birçok konu hakkında önemli bilgiler içermektedir. Dede Korkut’ta birçok kişi adı geçmektedir. Bunlardan biri Bayındır Han’dır. Bayındır Han’ın adı Dede Korkut Kitabı’nda dokuz boyda geçmektedir. Dede Korkut Kitabı’nda çoğunlukla Bayındır Han’ın tarihi ve sembolik kişiliği baskın olup, efsanevi-mitolojik kökleri zayıftır. Oğuz Han’ın hükümdarlık hatıraları da kısmen Dede Korkut’ta Bayındır Han tipine yansımıştır. Dede Korkut’ta önemli bir yere sahip olan, destandaki en üst yönetici olan Bayındır Han tipinde birçok tarihi-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Dede Korkut’taki Bayındır Han tipinin önemli bir tarihi tabakası 2. (Doğu) Gök-Türk Devleti hükümdarı Bilge Kağan (716-734) ile ilgilidir. Akkoyunlu etkisinden uzak, Salur boylarının önemli bir yer tuttuğu Türkmenistan varyantında Bayındır Han’ın aktif bir rol üstlendiği görülmektedir. Bu durum Bayındır Han’ın tıpkı Salur Kazan gibi, Dede Korkut’ta eskiden beri mevcut olduğunu göstermektedir. Dede Korkut’taki bazı destanlarda Bayındır Han ile Salur Kazan’ın şahsiyetlerinin karıştırıldığı da görülmektedir. Bu makalede, Dede Korkut’taki Bayındır Han; adı, ailesi, tarihteki, Dede Korkut’taki ve destanlardaki yeri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Dede Korkut, Bayındır Han, Kara Budak, Burla Hatun, Salur Kazan

An Evaluation on Bayindir Han in Dede Korkut

Epics have an important place in Turkish history, Turkish culture and Turkish folk literature, and the roots of the Turkish epic tradition go back to the early periods of history. Dede Korkut Epics; it has an important place in Turkic epics; it is a reflection of ancient Turkic life; it contains important information about Turkic history, geography, language, literature, culture, art and many more. Many people are mentioned in Dede Korkut. One of them is Bayindir Han. The name of Bayindir Han is mentioned in nine epics in The Book of Dede Korkut. In the Book of Dede Korkut, mostly the historical and symbolical personality of Bayindir Han is dominant and its legendary-mythological roots are weak. The memories of Oguz Han’s reign are partially reflected in the Bayindir Han type in Dede Korkut. There are many historical-epic-legendary-mythological layers in the type of Bayindir Han, who has an important place in Dede Korkut and is the highest ruler in the epic. An important historical layer of the Bayindir Han type in Dede Korkut is related to Bilge Kagan (716-734), the ruler of the 2nd (Eastern) Gok-Turk State. It is seen that Bayindir Han took and active role in the Turkmenistan variant, in which the Salur tribes had an important place, away from the Akkoyunlu influence. This shows that Bayindir Han, just like Salur Kazan, has exiested in Dede Korkut for a long time. It is also seen that the personalities of Bayindir Han and Salur Kazan ara mixed in some epics in Dede Korkut. In this article, Bayindir Han in Dede Korkut; his name, family, place in history, Dede Korkut and epics were examined.

Keywords:

Dede Korkut, Bayindir Han, Kara Budak, Burla Hatun, Salur Kazan,

PDF

___

Abdulla, Kamal (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Ahincanov, Sercan M. (2009). Kıpçaklar - Türk Halklarının Katalizör Boyu. İstanbul: Selenge Yayınları.
Aktaş, Şerif (2000). “Dede Korkut Hikâyelerinin Edebî Değeri ve Çağdaş Yorumu Üzerine”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 31-34.
Aliyev, Kamran (2018). Açık Kitap: Dede Korkut. Akt. Rabia Işık. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Altunbay, Müzeyyen (2016). “Temel Bir Değer Olarak Dede Korkut’ta Misafirperverlik ve İzzeti İkram”, Akademik Bakış Dergisi, S. 56, s. 359-371.
Bakır, Abdullah (2008). "Tevârih-i Âl-i Selçuk Oğuz-nâme'si", Turkish Studies, Volume 3/7 (Fall 2008), s. 163-199.
Boratav, Pertev Naili (1958). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Tarihi Olaylar ve Kitabın Telif Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. XIII, S. 48, s. 31-62.
Budagov, B. E. (1994). Türk Uluslarının Yer Yaddaşı. Bakü: Elm.
Divitçioğlu, Sencer (2015). Sekiz Türk Boyu Üzerine Bazı Gözlemler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Dursun, Aysun ve Torun, Damla (2017). “Begil Oğlu Emren Anlatısında “Kahramanın Sonsuz Yolculuğu”, Söylem Filoloji Dergisi, 2 (2), s. 250-266.
Duymaz, Ali (1996). “Kıpçak Sahası Türk Destanlarında Bir Oğuz Alpı: Salur Kazan”, Millî Folklor, S. 31-32, s. 49-59.
Duymaz, Ali (1997). Bir Destan Kahramanı Salur Kazan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Ebülgazi Bahadır Han (1974). Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakime). Haz. Muharrem Ergin. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi.
Ekici, Metin (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Eliuz, Ülkü (2001). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Şahıs Kadrosunun Karakter Yapıları Bakımından İncelenmesi”, Bilig, S. 18 (Yaz 2001), s. 63-86.
Ercilasun, Ahmet Bican (1994). “Dede Korkut Kitabı ile Oğuz Destanı Arasındaki Münasebetler”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, 1994, s. 69-89.
Ercilasun, Ahmet Bican (2000). “Dede Korkut’taki Olayların Zamanı”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 157-160.
Ercilasun, Ahmet Bican (2002). “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, S. 56, s. 22-33.
Ercilasun, Ahmet Bican (2004). “Zikredilen Şahıslara Dayanılarak Dede Korkut Boylarının Kronolojik Sıralanması”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 61-69.
Ercilasun, Ahmet Bican (2004b). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Erdem, Melek (1998). Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Erdem, Melek (2005). “Dede Korkut Destanlarının Türkmenistan Varyantının Yazma Nüshalarla İlişkisi Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 4 (Aralık 2005), s. 158-188.
Ergin, Muharrem (1964). Dede Korkut Kitabı / Metin - Sözlük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
Ergin, Muharrem (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Eyüboğlu, Dursun Can (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
Gökyay, Orhan Şaik (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları.
Gumilev, Lev Nikolayeviç (2002). Hunlar. İstanbul: Selenge Yayınları.
Gültepe, Necati (2013). Türk Mitolojisi - Yeni Araştırmalar Işığında. İstanbul: Resse Yayınları.
İbrayev, Şâkir (2000). “Ebedî Miras”, akt. Nurettin Aksu, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 15-43.
Kafesoğlu, İbrahim (2012). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Kemaloğlu, Muammer (2019). Dede Korkut (Destan İçre Tarih). Ankara: Raf Kitabevi.
Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1963). “<> Arsaklıklar Devleti Oğuzları’nın Destanlarıdır”, Türk Dili, S. 139, s. 363-369.
Kocasavaş, Yıldız (2014). “Korkut Ata’yla İlgili Bazı Kayıtların Düşündürdükleri”. İlmi Araştırmalar S. 0 (8): s. 139-144.
Konıratbayev, Avelbek (2000). “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 147-182.
Ögel, Bahaeddin (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 1. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Ögel, Bahaeddin (1971b). Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 2. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Özarslan, Bahadır Bumin (2012). “Dede Korkut Hikâyelerinde Egemenlik Kavramına Ait Unsurlar”, Karadeniz Araştırmaları, S. 35, s. 101-109.
Pehlivan, Gürol (2014). “Dede Korkut Kitabı’nda Oturma Düzeni Üzerine Yeni Bir Bakış”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/2, s. 205-220.
Salman, Hüseyin (2002). “Türgişler”, Türkler, edit. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, C. 2. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. s. 412-420.
Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
Sümer, Faruk (1992). “Bayındır”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 5, s. 245-246.
Şişman, Bekir (1998). “Kazakistan’da “Korkut Ata” İle İlgili Söylenceler”, Millî Folklor, S. 37, s. 51-53.
Tekin, Talat (1998). Orhon Yazıtları / Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınevi.
Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Togan, Zeki Velidi (1982). Oğuz Destanı. Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları.
Uç, Himmet (2003). “Dirse Han Oğlu Buğaç Han Hikâyesi”, Milli Folklor, S. 60, s. 47-56.
Uydu Yücel, Mualla (2015). “Karadeniz’in Kuzeyinde Oğuz-Guz-Uzlar”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Oğuzlar / Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu (Ankara, 21-23 Mayıs 2014) Bildirileri, edit. Tufan Gündüz ve Mikail Cengiz. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. s. 385-404.