TÜRKİYE’NİN 1970’Lİ YILLARI VE MİLLİYETÇİ CEPHE HÜKÜMETLERİ

Türkiye’nin 1970'li yılları, Cumhuriyet dönemi siyasî tarihinin en buhranlı yıllarından birisi olma özelliği taşır. “Ara Rejim” şeklinde bir askeri vesayetin yaşandığı dönemin ilk yıllarında ortaya çıkan partiler üstü hükümet modeli ülkenin temel sorunlarını çözemediği gibi bunların daha da kronik bir durum kazanmasına sebep oldu. Ara Rejim dönemini bitiren 1973 seçimleri Bülent Ecevit liderliğindeki Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) zaferiyle sonuçlandı. Uzun uğraşılar sonunda CHP – MSP koalisyon hükümeti tarihi yanılgıyı ortadan kaldırma iddiasıyla kuruldu. Bu hükümetin dış politikadaki en önemli çıkışı Kıbrıs Barış Harekâtı (1974) oldu. CHP lideri Ecevit’in Kıbrıs zaferini sandıktan tek başına iktidar olma yolunda kullanarak koalisyonu bozması ülkeyi yeni bir sürece soktu. Türkiye güçlü bir hükümetin olmadığı bu süreçte bir yandan ABD’nin askeri ve ekonomik ambargosu gibi dış kaynaklı problemlerle boğuşurken, bir yandan da yüksek enflasyon, anarşi, yolsuzluk ve yoksulluk gibi iç problemlerle karşı karşıya kaldı. Siyasî cepheleşmenin/kutuplaşmanın sık sık gündeme geldiği 1970’li yılların ikinci yarısındaki en önemli gelişmelerden birisi de Milliyetçi Cephe adıyla tanınan koalisyon hükümetleri oldu. Bu dönemde merkez solu temsil eden CHP’ye karşı siyasi yelpazenin sağında yer alan milliyetçi-muhafazakâr partilerin güç birliği şeklinde ifade edilen Milliyetçi Cephe Hükümetleri iki kez kuruldu. Bu hükümetlerin ilki Mart 1975 – Haziran 1977 tarihleri arasında, ikincisi ise Temmuz 1977 – Ocak 1978 tarihleri arasında Türkiye'yi yönetti. Birinci Milliyetçi Cephe Hükümeti; Adalet Partisi (AP), Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP), Milliyetçi Hareket Partisi (MHP), ve Mili Selamet Partisi (MSP)'den oluşurken, İkinci Milliyetçi Cephe Hükümeti ise AP, MHP ve MSP üçlüsünün bir araya gelmesiyle oluştu. Dönemde AP’nin Kasım 1979 – 12 Eylül 1980 tarihleri arasında tek başına iktidar olduğu MHP ve MSP tarafından desteklenen hükümet kerhen/örtülü Milliyetçi Cephe Hükümeti olarak nitelendi. Demirel 12 Mart 1971’de iktidardan uzaklaştırılmasına rağmen 1970’li yıllarda açık ya da örtülü şekilde oluşturduğu Milliyetçi Cephe Hükümetleri ile dönemin en uzun süreli koalisyonunu kurarak ülkeyi yönetti. Bununla birlikte Milliyetçi Cephe Hükümetlerini oluşturan partilerin önceliklerinin farklılığı dönemde iç politikada ekonomik, siyasi ve sosyal sorunların çözülememesine neden oldu. Dış Politikanın konuları ise Kıbrıs Meselesi ve bunun çevresinde oluşan ABD’nin silah ambargosu, Ege Sorunu, Türkiye-AET ilişkilerinin yeniden düzenlenmesi oldu. Makalede Milliyetçi Cephe Hükümetleri ve uygulamaları döneme ait basın örnekleri ve araştırma inceleme eserlerden faydalanılarak analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Ara Rejim Dönemi, CHP, Kıbrıs Meselesi, Milliyetçi Cephe Hükümetleri, Süleyman Demirel.

PDF

___

1.Araştırma - İnceleme Eserler AHMAD Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çev. Yavuz Alogan, Sarmal Yayınevi, İstanbul, 1995
AHMAD Feroz, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.
AKAR ATİLLA, Türkiye Komplolar ve Provokasyonlar Tarihi, Profil Yayıncılık, İstanbul, 2012.
ALTAN Semih, Üçüncü Adam, Birlik Yayınları, İstanbul, 1974.
ALTUĞ Kurtul, Umudun Tükenişi, Kervan Yayınları, İstanbul, 1979.
ARCAYÜREK Cüneyt, Demokrasinin Sonbaharı 1977 – 1978, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1985.
ARSLAN Murat, Süleyman Demirel, İletişim Yayınları, İstanbul, 2019.
ARSLAN Esat, “Siyasal İstikrarsızlık, Anarşi ve Terörün Tırmanışı 12 Eylül Askeri Müdahalesine Giden Yol (1977-1980), Cumhuriyet Dönemi Demokratikleşme Faaliyetleri, ATAM Yayınları, Ankara, 2010, ss. 111-212.
ATAAY Faruk, 12 Mart’tan 12 Eylül’e Kriz Kıskacındaki Türk Siyaseti ve 1978-1979 CHP Hükümeti, De Ki Basım Yayım, Ankara, 2007.
AYDIN Suavi – TAŞKIN Yüksel, 1960’tan Günümüze Türkiye, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
ARZIK Nimet, Demirel’in İçi - Dışı, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1985.
BALCI Ali, Türk Dış Politikası, Alfa Yayınları, İstanbul, 2017.
BAŞBUĞ İlker, Türkiye Cumhuriyeti’nde (1961 – 1980) Güç Odaklarının Mücadelesi, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2021.
BATUR Muhsin, Anılar ve Görüşler “Üç Dönemin Perde Arkası”, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1985.
BEKTAŞ Arsev, Demokratikleşme Sürecinde Liderler Oligarşisi, CHP ve AP (1961-1980), Bağlam Yayınları, İstanbul, 1993.
BİLA Hikmet, CHP Tarihi 1919 – 1979, Doruk Matbaası, Ankara, 1979.
BİLGİÇ Sadettin, Dr. Saadettin Bilgiç’in Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1998.
BİRAND Mehmet Ali, Diyet, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1985.
BİRAND Mehmet Ali vd. , 12 Eylül Türkiye’nin Miladı, Doğan Kitap, İstanbul, 1999.
BİRGİT Orhan, Kalbur Saman İçinde, Doğan Kitap, İstanbul, 2012.
BOZBEYLİ Ferruh, Yalnız Demokrat, (Haz. İhsan Dağı-Fatih Uğur), Timaş Yayınları, İstanbul, 2009.
BOZKIR Gürcan, “Cumhuriyetçi Güven Partisi”, İttihat ve Terakki’den Günümüze Siyasal Partiler, Ed. Doç. Dr. Turgay Uzun, Orion Kitabevi, Ankara, 2010, ss. 281-309.
BULDANLI Ahmet, Bir Liderin Anatomisi, Ankara, 1987.
BULUT Hayrettin, Demirel’in Hikâyesi 32 Kısım Tekmili Birden, Yalçın Yayınları, İstanbul, 1991.
CEM İsmail, Siyaset Yazıları (1975-1980), Cem Yayınevi, İstanbul, 1980.
ÇEVİKÇE Erol, Hala İyimserim, Bilfem Yayınları, İstanbul, 2018.
ÇOLAK Mustafa, Karaoğlan Bülent Ecevit, İletişim Yayıanları, İstanbul, 2016.
ÇÖLAŞAN Emin, 24 Ocak Bir Dönemin Perde Arkası, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1984.
DEMİREL Hüseyin, 12 Mart’ın İçyüzü, Yeni Asya Yayınları, İstanbul, 1977.
DEMİREL Tanel, Adalet Partisi İdeoloji ve Politika, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
DOSTER Barış, “Soğuk Savaş Döneminde Türkiye – ABD İlişkileri”, Türkiye’nin Soğuk Savaş Düzeni, Der: Behlül Özkan – Tolga Gürakar, Tekin Yayınevi, İstanbul, 2020, ss. 287-334.
ECEVİT Bülent, Bu Düzen Değişmelidir, Ulusal Yayınları, Ankara, 1968.
ERGİN Mehmet, Asrın Lideri Erbakan, Ravza Yayınları, İstanbul, 2014.
GERGER Haluk, Türk Dış Politikasının Ekonomi Politiği “Soğuk Savaş’tan Yeni Dünya Düzenine”, Yordam Kitap, İstanbul, 2012.
GEVGİLİ Ali, Yükseliş ve Düşüş, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1987.
GÖKDEMİR Orhan, Faili Meçhul Cinayetler Tarihi, Destek Yayınları, İstanbul, 2011.
GÖNLÜBOL Mehmet – SAR Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1990), Siyasal Kitabevi, Ankara, 1993.
GÜLER Filiz Demirci, Türkiye’nin Yakın Siyasetinde Bir Örnek Olay Adalet Partisi, TODAİE Yayınları, Ankara, 2003.
GÜMÜŞTEKİN Uğur, Ufuk ve Çizgi Olaylar/Seçimler/Buhranlar, Gümüştekin Yayınları, İstanbul, 1976.
GÜNAY Ertuğrul – TUNA Altan, Muhtıradan Darbeye Türkiye’de Siyasetin Açıklamalı Kronolojisi (1971 – 1982), Literatür Yayınları, İstanbul, 2021.
GÜVEN Turgut Yılmaz, Demirel’li Yıllar 1964 – 11 Eylül 1980, Emel Matbaacılık, Ankara, 1997.
HALE William, 1789’dan Günümüze Türkiye’de Ordu ve Siyaset, Çev. Ahmet Fethi, Hil Yayınlar, İstanbul, 1996.
HRİSTİDİS Şengün Kılıç – ERGÜZ, Ersel, İsmail Hakkı Birler’in Anılarında CHP’li Yıllar 1946 – 1992, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
KARA Muzaffer Ayhan, Türk Siyasal Yaşamında 1961 Sonrası Bir Olgu Demokrasi ve Uzlaşma Kültürü Açısından Koalisyonlar, Otopsi Yayınları, İstanbul, 2004.
KARATAŞ Murat, “Türkiye’de Asker-Sivil İlişkileri Bağlamında 12 Mart Muhtırası ve Partiler Üstü Hükümet Modeli Üzerine Bir Değerlendirme”, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 3, Tekirdağ, 2019, ss. 69-110.
KARATAŞ Murat, “27 Mayıs 1960 Sonrası Merkez Sağda Bir Siyasal Aktör Olarak Ferruh Bozbeyli ve Demokratik Sağ Düşüncesi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Yıl: 42, Cilt: 126, Sayı: 248, İstanbul, 2020, ss. 211-230.
KARATAŞ Murat, “Türkiye’de Asker – Sivil İlişkilerinde Bir Dönüm Noktası: 1973 Cumhurbaşkanlığı Seçimi”, Antik Çağdan Günümüze Tarih Yazıları II, Ed. Doç. Dr. Metin Kopar, İksad Yayınevi, Ankara, 2021, ss. 203-243.
KARATEPE Şükrü, Darbeler, Anayasalar ve Modernleşme, İz Yayıncılık, İstanbul, 1993.
KAYRA Cahit, ’38 Kuşağı Anılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2002.
KAYHAN Himmet, Gün Sazak Bir Şehidin Yolculuğu, Yarkın Yayınları, Ankara, 2015.
KILIÇ Ecevit, Özel Harp Dairesi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010.
KİLİ Suna, 1960 – 1975 Döneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelişmeler, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1976.
KÖSEBALAN Hasan, Türk Dış Politikası, Çev. Hüsamettin İnaç, Big Bang Yayınları, Ankara, 2014.
MÜCEK Ahmet Akif, 12 Eylül Askeri Darbesinin Ekonomi Politiği, Gökkuşağı Yayınları, İstanbul, 2009.
MÜTERCİMLER Erol, Komplo Teorileri 4: İsyanlar, İhtilaller, Darbeler Herkesin Bildiği Sır, Asi Kitap, İstanbul, 2016.
NEBATİ Nurettin, Milli Görüşten Muhafazakâr Demokrasiye, Alfa Yayınları, İstanbul, 2014.
ÖLÇEN Ali Nejat, Ecevit Çemberinde Politika, Ümit Yay. , Ankara, 1995.
ÖZDEMİR Hikmet, “Siyasal Tarih 1960 – 1980”, Türkiye Tarihi – 4 Çağdaş Türkiye 1908 – 1980, Yay. Yön. Sina Akşin, Cem Yayınevi, İstanbul, 1989, ss. 191-261.
ÖZDEMİR Hikmet, Atatürk’ten Günümüze Cumhurbaşkanı Seçimleri, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2007.
ÖZTAN Güven Gürkan, “I. Milliyetçi Cephe İktidarında Devletin Zor ve İdeolojik Aygıtlarının Yapılandırılması (1975 – 1977), Türkiye’nin 1970’li Yılları, Haz. Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2020, ss. 415-440.
SANLI Ferit Saim, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi’nden Milliyetçi Hareket Partisi’ne (1960-1969), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2019.
SARIBAY Ali Yaşar, Türkiye’de Modernleşme Din ve Parti Politikası “MSP Örnek Olayı”, Alan Yayıncılık, İstanbul, 1985.
SCHİCK Irvin Cemil – TONAK, Ertuğrul Ahmet, “Uluslararası Boyut: Ticaret, Yardım ve Borçlanma”, Geçiş Sürecinde Türkiye, Der: Irvın C. Schick - E. Ahmet Tonak, Belge Yayınları, İstanbul, 2013, ss. 537-584
SOYSAL Mümtaz, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınları, İstanbul, 1979.
TEKEREK Meltem, 12 Eylül ve Ekonomi Politikaları, Berikan Yayınevi, Ankara, 2013.
TEKİL Füruzan, Türk Demokrasisi İçinde Süleyman Demirel, Göktürk Yayınları, İstanbul, 1978.
TEKİN Uğur, Ecevit’in Günah Galerisi, Umur Kitapçılık, İstanbul, 1975.
TEKİN Uğur, Erbakan’ın Günah Galerisi, Orkun Yayınevi, İstanbul, 1977.
TOKER Metin, Not Defterinden (1973 Seçimlerinden 12 Eylül’e), Milliyet Yayınları, İstanbul, 1981.
TOKER Metin, İsmet Paşa’nın Son Yılları 1965 – 1973, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1993.
TOPUZ Ali, Değişimi Yaşamak (1932 – 1972), Söyleşi: Hikmet Bila, Doğan Kitap, İstanbul, 2011.
UÇAR Fuat, Türk Siyasal Hayatında Milliyetçi Cephe Hükümetleri, Berikan Yayınevi, Ankara, 2021.
UYAR Hakkı, İki Darbe Arasında CHP 1960 – 1971, Doğan Kitap, İstanbul, 2017.
ÜNSAL Artun, Umuttan Yalnızlığa Türkiye İşçi Partisi (1961 – 1971), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2002.
YALANSIZ, Nedim, Türkiye’de Koalisyon Hükümetleri (1961-2002), Büke Kitapları, İstanbul, 2006.
YALÇIN, Soner, Erbakan Eziyet Edilerek Yalnızlığa Yükseltilen Bir Siyasal Liderin Portresi, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2020.
YALÇIN, Abdullah Kutalmış, “Alparslan Türkeş Liderliğindeki CKMP’nin MHP’ye Dönüşümü”, Türk Demokrasi Tarihi (1945-1980) Liderler, Partiler ve Seçimler, Ed. Dr. Murat Karataş, Efe Akademi Yayınları, İstanbul, 2021, ss. 201-220.
YAŞLI, Fatih, Antikomünizm, Ülkücü Hareket, Türkeş Türkiye ve Soğuk Savaş, Yordam Kitap, İstanbul, 2019.
YAŞLI, Fatih, “Halkçı Ecevit” Ecevit, Ortanın Solu, CHP (1960-1980), Yordam Kitap, İstanbul, 2020.
YORGANCIOĞLU, Mehmet, Politikanın İbret Dolu Seyir Defteri, Dönence Yayınları, İstanbul, 2000.