Səfəvilər Dövründə Məktəblər

Məqalə Səfəvilər dövründə ibtidai təhsil verən məktəblərlə bağlı məsələlərin araşdırılmasına həsr edilmişdir. Tarixi mənbələr Səfəvilər dövründə şəhərlərdə və kəndlərdə məktəblərin geniş şəbəkəsinin olduğu haqqında məlumat verir. Səfəvilərin zamanında məktəblərin ən geniş yayılmış forması məhəllə məktəbləri idi. Bu məktəblər əsasən məhəllədə yerləşən məscidlərin nəzdində fəaliyyət göstərirdi. Kitabxanalar və kitab dükanları, alimlərin evləri, saraylar (divan məktəbləri) və s. kimi məkanlarda da təhsil verilirdi. Yetim uşaqların təhsili üçün ayrıca “beyt ət-təlim” adlanan mək¬təblər var idi. Məktəblərdə şagirdlərə başlıca olaraq Quran və dinlə bağlı biliklər öyrədilirdi. Bu proses başa çatdıqdan sonra şagirdlər oxuma və yazma kimi vərdişlərə də yiyələnə bilirdilər. Təhsildə başlıca üsul əzbərçilik idi. Məhəllə məktəblərində dərs deyən müəllimlərin əksəriyyəti də mədrəsə təhsili görmüş və məscidlərdə çalışanlardan (axund, müəzzin, molla və s.) ibarət idi. Səfəvilər dönəmində məktəbə uşaqlar əsasən 4-10 yaşları arasına gedirdilər. Lakin bu istəyi erkən yaşlarında gerçəkləşdirə bilməyənlər,istədikləri yaşda ibtidai təhsillərini davam etdirmək üçün məktəblərə müraciət edə bilərdilər. Məktəblərə şagirdlərin qəbulu il boyu davam etdirilirdi. Məktəb təhsili pilləsindəşagirdlərin rəğbətləndirilməsi və cəzalandırılması kimi hallar da geniş yayılmışdı.

Anahtar Kelimeler:

Səfəvilər, Məktəb, Mollaxana, Şagird, Əzbərləmə, Fələqqə

Schools During the Safavids Period

The article investigates the issues related to schools providing of the primary education during the Safavids period. According to historical resources, a vast network of schools in cities and villages existed in the Safavids period.Community schools were the most widespread form of education in those days.These schools were mainly active under the mosques located in the neighborhoods.Education was also given in such places as libraries, bookstores, houses of scholars, palaces (divan’s schools), etc. There were special schools called “beyt et-telim” for educating orphans. The pupils primarily learned Quran and religious knowledge in schools. After the process was completed, students were able to acquire skills such as reading and writing. The pirmary method in education was cramming. Many teachers who taught in community schools were educated in madrasas and worked in mosques (akhund, muezzin, molla, etc.). Children went to school mainly between the ages of 4 and 10 during the Safavids period.However, those who could not fulfill this wish at an early age could apply to schools to continue their primary education at any other age.School enrollment continued throughout the year.There were widespread cases of encouragement and punishment of students during school education.

Keywords:

Safavids, Schools, Mollaxana, Pupil, Cramming, Fallagga,

PDF

___

AZƏRBAYCAN TARİXİ [Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər]. Prof. S.S.Əliyarlının redaktəsi ilə, Bakı: Çıraq, 2009, 872 s.
AZƏRBAYCAN TARİXİ. Yeddi cilddə. III cild (XIII-XVIII əsrlər), Bakı. "Elm", 2007. 592 səh.
BERNAL, J.D. “Modern Çağ Öncesi Fizik”, çeviren: Deniz Yurtören; TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 1995, Ankara. XIX+343 s.
BÜNYADOVA Ş.T. Münasibətlər müstəvisi. Bakı: Mütərcim, 2018. – 152 səh.
GELIŞLİ Y. “Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü)”, Türkler, XV, 2002. s. 35-43.
CHAMBERLAİN M. Ortaçağ’da Bilgi ve Sosyal Pratik, Şam, 1190-1350, çev. Büşra Kaya, İstanbul, Klasik Yayınları, 2014. 248 s.
DOGAN R. “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXVII . Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1998, s. 407-442.
ERALP E. Safevi Devleti’nde Harem. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl. 2, Sayı. 1, Bahar 2017. s. 25-47.
ƏHMƏD Ə. “XII-XV əsrlərdə Аzərbaycanın mənəvi mədəniyyəti”. Bakı, “Elm” nəşriyyatı, 2012. 372 səh.
ƏNSARİ M.R. Dəstur ül-müluk. Bakı, Mütərcim, 2015. 132 s.
FÜZULİ M. Əsərləri. Altı cilddə. II cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2005. 336 səh.
GUNUMUZ TURKCESİYLE EVLİYA CELEBİ SEYAHATNAMESİ: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Krım-Girit (2. Cilt, 2. Kitap), haz.: Y. Dağlı - S. A. Kahraman İstanbul, YKY, 2005. 675s.
GUNUMUZ TURKCESİYLE EVLİYA CELEBİ SEYAHATNAMESİ: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-Krım-Girit (2. Cilt, 1. Kitap), haz.: Y. Dağlı - S. A. Kahraman İstanbul, YKY, 2005. 327 s.
HODGSON M. G. S. İslâm’ın Serüveni: Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih, çev.: Komisyon, cilt: III, İstanbul, İz Yayınları, 1993. 503 s.
HIZLI M. Osmanlı Sıbyan Mektepleri”, Osmanlı, V, Edt. Güler Eren, Yeni Türkiye Yay., Ankara 1999. s. 207-217.
ХАЛИЛОВЪ Р. Мектебы и медресе гор. Мешгеда. Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа (СМОМПК), Выпуск двадцать седьмой, Отдел I. Тифлисъ: Издание Управления Кавказского Учебного Округа, 1900. c. 102-119.
İBNİ HALDUN. Mukaddime I. Çeviren Zakir Kadiri Ugan. Istanbul, Millî Eğitim Basimevi, 1997. s. XXIII + 655
İBNİ HALDUN. Mukaddime III. Çeviren Zakir Kadiri Ugan. Istanbul, Millî Eğitim Basimevi, 1996. 440 s.
İSGƏNDƏR BƏY MÜNŞİ TÜRKMAN. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi (Tarixe-aləmaraye-Abbasi). Fars dilindən çevirən: Şahin Fərzəliyev. Bakı, "Şərq-Qərb Nəşriyyat evi, 2010, 1144 səh.
İSGƏNDƏR BƏY MÜNŞİ TÜRKMAN. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi (Tarixe-aləmaraye-Abbasi), II kitab (İkinci cildin ikinci yarısı). Fars dilindən çevirən: Ş. Fərzəliyev. Bakı, “Şərq-Qərb” Nəşriyyat evi, 2014. 1400 s.
ИСМАИЛОВ Э. Очерки по истории Азербайджана. Москва, Флинта, 2010. 417 s.
KEMPFER E. Sefername-i Kempfer, Tr. Keykavus Cihandari, Tahran 1363. 312 s.
QASIMOV X.S. Orta əsrlərdə Azərbaycan mədəniyyəti. Bakı, Aspoliqraf, 2008. 448 s.
MAKDİSİ G. İslam`ın Klasik Çağında ve Hıristiyan Batı`da Beşeri Bilimler, Tercümə Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Klasik Yayınları, 2007. 389 s.
MƏMMƏDOV S. Azərbaycan XV-XVIII əsrin I yarısında, Bakı, V.İ. Lenin adına APİ-nin nəşri, 1981, 104 s.
MƏMMƏDOVA Ş.K. “Xülasət ət təvarix” Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi. Bakı, Elm, 1991. 120 s.
NƏCƏF Ə. Orta əsrlər Azərbaycanında təhsil anlayışı, strukturu, metodologiyası və tədris vasitələri (X-XVI əsrlər). «Azərbaycan məktəbi». № 2 [683], 2018. səh. 107–123.
ОЛЕАРИЙ А. Подробное описание путешествия Голштинского посольства в Москвию и Персию в 1633, 1636 и 1639 годах. Пер. с немец. П.Барсова, Москва: Университетская типография, 1870, 1033 с.
ONULLAHİ S.M. XVI –XVII əsrlərdə Təbrizdə maarif sisteminin bəzi məsələlərinə dair // Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının xəbərləri. TFH seriyası, 1974, №4. səh. 22-28.
PARMAKSIZLOĞLU İ. Türkiye'de Din Eğitimi, Ankara, Milli Eğitim Basımevi, 1966. 82 s.
PİRİYEV V. Azərbaycan XIII-XIV əsrlərdə. Bakı, “Nurlan”, 2003. 458 s.
RÜSTƏMOV F. Şərqdə pedaqogika tarixi (qədim və orta əsrlər). Bakı, Nasir, 2002. 222 s.
SANSON, Sefername-i sSnson, tr. taki tefzali, Tahran 1346. 237s
ŞARDEN J. Səyahətname-ye Şarden. Tərcome-ye Məhəmməd Abbasi. II c. // Ente-şarate Əmir Kəbir. Tehran, h. 1335, 510 s
SÜHREVERDİ Ş. Avarifül- Mearif (Gerçek tasavvüf). İstambul. Umran Yayımları, 1995. 798 s.
TAVERNİER J. Tavernıer Seyahatnamesi. Ceviren: Teoman Tunçdogan, İstanbul, KitapYayln Evi, 2006. 346 s.