199202

KALKINMA SORUNSALI BAĞLAMINDA CUMHURİYET’İN KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE’NİN ENERJİ VE ÇEVRE POLİTİKALARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Türkiye’nin kalkınma süreci Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar oldukça dinamik bir evrim geçirmiştir. Bu sürecin önemli bir bileşenini de enerji ve çevre politikaları oluşturmaktadır. Enerji, modern toplumların temel ihtiyaçlarından birini karşılarken, çevre politikaları ise doğal kaynakların sürdürülebilir şekilde kullanılmasını ve çevrenin korunmasını hedeflemektedir. Türkiye, kalkınma hedefleri ile enerji arzı ve çevrenin korunması arasında hassas bir denge kurmaya çalışırken, bu dengeyi sağlamak adına çeşitli süreçlerden geçmiştir. Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren Türkiye, sanayileşme ve modernleşme süreçlerini hızlandırmak amacıyla enerji kaynaklarına olan talebini arttırmıştır. Enerji arzının artan talebi karşılayamaması sonucu dışa bağımlılık artmış, ülkede özellikle fosil enerji kaynaklarının ithalatına dayalı bir yapı meydana gelmiştir. Bu çalışmada öncelikle geleneksel ve modern kalkınma teorileri ortaya konularak, enerji ve çevre politikalarında geleneksel kalkınma anlayışından modern kalkınma anlayışına dönüşüm süreci açıklanmaya çalışılmış, daha sonra bu süreçler kapsamında son yüzyılda Türkiye’nin kalkınma sorunsalı ve bu sorunsal bağlamında ülkenin enerji ve çevre politikaları literatür taraması yöntemi yoluyla incelenmiştir. Bu çalışma, Cumhuriyet’in yüzüncü yılında Türkiye’nin geçmişten günümüze enerji ve çevre politikalarındaki değişimi anlamak ve gelecekteki stratejileri şekillendirmek adına önemli bir perspektif sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

kalkınma, sürdürülebilir kalkınma, enerji politikaları, çevre politikaları, Türkiye

AN ASSESSMENT OF TÜRKİYE’S ENERGY AND ENVIRONMENTAL POLICIES SINCE THE FOUNDATION OF THE REPUBLIC IN THE CONTEXT OF THE DEVELOPMENT ISSUE

Türkiye’s developmental trajectory has undergone a highly dynamic evolution from the proclamation of the Republic. One significant component of this process is constituted by energy and environmental policies. While energy caters a fundamental need of modern societies, environmental policies aspire to ensure the sustainable utilization of natural resources and the preservation of the environment. Striving to strike a delicate balance between development goals, energy supply and environmental conservation, Türkiye has traversed diverse phases in its pursuit of equilibrium. Since the inception of the Republic, Türkiye has escalated its demand for energy resources with the intention of expediting industrialization and modernization. The escalating demand for energy supply, unable to meet the requirements, resulted in an increased dependence on external sources giving rise to a structure reliant on the import of energy resources, particularly fossil fuels. In this study, traditional and modern developmental theories are initially presented, elucidating the transformation from a conventional developmental approach to a contemporary one in energy and environmental policies. Subsequently, within the context of these processes, Türkiye’s developmental predicament in the past century and the country’s energy and environmental policies within the ambit of this predicament are investigated through the literature review methodology. This study provides a vital perspective to comprehend Türkiye’s transition in energy and environmental policies from the past to the present, thereby shaping prospective strategies, as the centenary of the Republic approaches.

Keywords:

development, sustainable development, energy policies, environmental policies, Türkiye,

PDF

___

Acar, Y. (2002). İktisadi Büyüme ve Büyüme Modelleri. Bursa: Vipaş Yayınları.
Adaçay, F. R. & İslatince, H. (2009). İktisadi Düşünceler Tarihi. Bursa: Ekin Yayınevi
Alier, J.M. (2009). Socially Sustainable Economic De-growth. Development and Change. 40(6), 1099-1119. https://doi.org/10.1111/j.1467-7660.2009.01618.x
Baker, S., Kousis, M., Richardson, S. & Young, S. (1997). The Politics of Sustainable Development: Theory, Policy and Practice within the European Union. London and New York: Routledge.
Braillard, P. (1982). New Political Values for a World in Crisis: The Approach of the Club of Rome. International Political Science Review, 3(2), 238-245.
Dryzek, J.S. (1997). The Politics of the Earth: Environmental Discourses. Oxford Univesity Press.
Ertürk, H. (2009). Çevre Bilimleri. Bursa: Ekin Yayınevi.
Hardaway, R.M. (1997). Environmental Malthusianism: Integrating Population and Environmental Policy, Environmental Law. 27. 1209- 1242. 28 Ağustos 2023 tarihinde https://digitalcommons.du.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1250&context=law_facpub adresinden edinilmiştir.
İnan, A. (1972). Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı 1933. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İşgüden, T. Erkan H., Pirili, M., Türkay, M., Ceylan, T. & Ercan, F. (1995). Gelişme İktisadı. İstanbul: Beta Yayınları,
Jevons, W.S. (1909a). Investigations in Currency and Finance; Macmillan: London, UK’in içinde: Chapter VII Commercial Crises and Sunspots Part I (1878). 221–234.
Jevons, W.S. (1909b). Investigations in Currency and Finance; Macmillan: London, UK’in içinde: Chapter VII Commercial Crises and Sunspots Part II (1879). 235–243.
Karabıçak, M. & Özdemir, M.B. (2015). Sürdürülebilir Kalkınmanın Kavramsal Temelleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi. 6(13). 44-49.
Kepenek, Y. & Yentürk N. (2005). Türkiye Ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi
Malthus, T. (1798). An Essay on the Principle of Population, Londra. 28 Ağustos 2023 tarihinde http://www.esp.org/books/malthus/population/malthus.pdf, adresinden edinilmiştir.
Meadows, D., Meadows, D., Randers, J. & Behrens, W. (1990). Ekonomik Büyümenin Sınırları. (Çev. Kemal ve diğerleri), İstanbul: İşletme İktisadı Enstitüsü Yayını.
Meadows, D., Randers, J. & Meadows, D. (2005). A Synopsis: Limits to Growth: The 30 Year Update, Chelsea Green Publishing.
Mol, Arthur P.J. & Sonnenfeld, David A. (2000). Ecological Modernisation Around The World: An Introduction. Environmental Politics. 9(1). 3-16
Parasız, İ. (2005). Kalkınma Ekonomisi. Bursa: Ezgi Kitabevi.
Pepper, D. (1999). Ecological Modernisation or the Ideal Model of Sustainable Development? Questions Prompted at Europe’s Periphery. Environmental Politics. 8(4). 1-2
Prieve, J. (2022). Growth in the ecological transition: green, zero or de-growth?. European Journal of Economics and Economic Policies: Intervention. 19(1). 19-40.
Ricardo, D. (1810-1823). Letters of David Ricardo to Thomas Robert Malthus, ed. James Bonar, Oxford (1887). 30 Ağustos 2023 tarihinde https://www.gutenberg.org/cache/epub/36345/pg36345-images.html adresinden edinilmiştir.
Rostow, W.W. (1959). The Stages of Economic Growth. The Economic History Review. 12(1). 1-16.
Singer, H.W. (1970). Dualism revisited: A new approach to the Problems of Dual Societies in Developing Countries. Journal of Development Studies. 7(1). 60-75.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (1968). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1968-1972. Ankara. 30 Ağustos 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani-1968-1972.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (1985). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1985-1989. Yayın No DPT: 1974, Ankara. 31 Ağustos 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/08/Besinci-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani-1985-1989.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (1990). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı 1990-1994. Yayın No DPT: 2174, Ankara. 31 Ağustos 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/07/Altinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1990-1994.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (DPT). (1996). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1996-2000. Ankara. 31 Ağustos 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/07/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-1996-2000.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (DPT). (1963). Kalkınma Planı (Birinci Beş Yıl) 1963-1967. Ankara. 31 Ağustos 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, (DPT). (1973). Yeni Strateji ve Kalkınma Planı Üçüncü Beş Yıl 1973-1977. Yayın No DPT: 1272, Ankara. 31 Ağustos 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (DPT). (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1979-1983, Yayın No DPT: 1664, Ankara. 31 Ağustos 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dorduncu-Bes-Yillik-Kalkinma-Plani_1979_1983.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (DPT). (2001). Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005. Ankara. 1 Eylül 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (SBB). (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013. 1 Eylül 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007-2013.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (SBB). (2019). On birinci Kalkınma Planı 2019-2023. 1 Eylül 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019- 2023.pdf adresinden edinilmiştir.
T.C. Dışişleri Bakanlığı, (2023). Türkiye’nin Uluslararası Enerji Stratejisi. 1 Eylül 2023 tarihinde https://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-stratejisi.tr.mfa#:~:text=D%C3%BCnyadaki%20ispatlanm%C4%B1%C5%9F%20petrol%20ve%20do%C4%9Fal,yakla%C5%9F%C4%B1k%20%74%20oran%C4%B1nda%20d%C4%B1%C5%9Fa%20ba%C4%9F%C4%B1ml%C4%B1d%C4%B1r. adresinden edinilmiştir.
T.C. Kalkınma Bakanlığı. (TCKB). (2013). Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018, Ankara. 1 Eylül 2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf adresinden edinilmiştir.
The World Commission on Environment and Development. (WCED). (1987). Our Common Future. Oxford University Press.
Todaro, M., Smith, S.C. (2009). Economic Development. Tenth Edition. Pearson Education Ltd.
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD). (1998). 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’nin Enerji Stratejisinin Değerlendirilmesi. TÜSİAD Yayınları. Yayın No: TÜSİAD-T/98-12/239.
Uğurlu, Ö. (2009). Çevresel Güvenlik ve Türkiye’de Enerji Politikaları. İstanbul: Örgün Yayınevi.
United Nations Development Programme (UNDP). (2002). Energy for Sustainable Development: A Policy Agenda. Edited by Thomas B. Johansson and Jose Golderberg. New York.
World Conservation Strategy (WCS), (1980). Living Resource Conservation for Sustainable Development. IUCN, UNEP, WWF.