İki El Yazma Nüsha Esasında İbrâhim Gülşenî’nin Arapça Dîvanı

Şark medeniyetinin ayrılmaz bir parçası olan tasavvuf, Divan edebiyatının zenginleşmesinde önemli rol oynamıştır. Birçok temsilcisi arasında binlerce yazar, şair ve düşünürün doğduğu bu akımın 16. yüzyılda Türk kültürüne kazandırdığı şahsiyetlerden biri Halvetilik tasavvufi mektebinin Gülşenî lik kolunun müessisi İbrahim Gülşenî ’dir. Kaynaklar İbrahim Gülşenî ’nin, Diyarbakır (Amid) veya Azerbaycan’ın Berdâ ilçesinde doğduğunu, hayatının bir kısmını Akkoyunlular döneminde Tebriz’de, son 30 yılını ise Mısır’ın Kahire şehrinde tamamladığını belirtmektedir. Bazıları ondan el-Âmidi, bazıları da el-Berdâi olarak bahseder. Edibin Türkçe, Farsça ve Arapça divanları ve 10’dan fazla eseri bulunmaktadır. Sınırların değil kültürün söz sahibi olduğu Doğu’da, her üç dile hakim olan yazarlar genellikle felsefi risalelerini Arapça yazmayı tercih ederlerdi, şiir ve lirik temalı eserler ise Farsça veya Türkçe yazılırdı. Ancak Arapça divan sahibi Türk edebiyatı temsilcileri de yok değildir. Müellifin tespit edilmiş eserleri arasında, iki el yazma nüshasına ulaştığımız ve karşılaştırmalı tetkike çalıştığımız Arapça bir divanı bulunmaktadır. Kaynaklarda on bin beyitlik olarak zikredilen Divan, iki kaside, 56 gazel ve 171 rubaiden oluşmaktadır. Makalemizde divanı mazmun, kompozisyon ve üslup açılarından incelemeğe çalıştık.

Anahtar Kelimeler:

divan, Klasik Türk Edebiyatı, 16.Yüzyıl, Gülşeni, Arapça şiirler, Classical Turkish Literature, 16th Century, Arabic poems

THE ARABİC DİWAN OF IBRAHİM GULSHANI ON THE BASIS OF TWO MANUSCRIPT COPIES

Sufism, which is an inseparable part of the Eastern civilization, played an important role in the enrichment of Diwan literature. One of the personalities of this ideology in the 16th century from which thousands of writers, poets and thinkers were born, is Ibrahim Gulshani who was the founder of the Gulshaniyyah branch of the Khalwati Sufi school. According to the historical resources Ibrahim Gulshani was born in Diyarbakır (Amid) or in the town of Berda in Azerbaijan, and lived part of his life in Tabriz during the Akkoyunlu period, and completed the last 30 years in Cairo, Egypt. Some refer to him as al-Âmidi, others as al-Bardai. He has Turkish, Persian and Arabic divans and more than 10 works. In the East, where culture is significant, not borders, writers who were aware of all three languages generally preferred to write their philosophical treatises in Arabic, while works with poetry and lyric themes were written in Persian or Turkish. However, there are also representatives of Turkish literature who have an Arabic divan. Among the identified works of the author, there is an Arabic divan, which we tried to comparative study on the basis of two manuscript copies. The Diwan, which is mentioned in the sources with ten thousand couplets, consists of two qasidahs, 56 ghazals and 171 rubais. In our article, we tried to examine the divan in terms of content, composition and style.

Keywords:

Gulshani, diwan, Classical Turkish Literature, 16th Century, Arabic poems,

PDF

___

Ağabali, F. (2015). Huma-yı arş (nşr. Mehmet, Rıhtım). Nurlar Yayınları.
Aliyeva, F. (2013). Gülşenî Berdeiʾnin erebce dîvanının yeni elde olunmuş Ankara nüshasından bezi açıklamalar. Orta Asır yazmaları ve Azerbaycan medeniyeti tarihi problemleri XIII Respublika Elmi konferansı (s.191-193). Elm ve Tahsil Yayınları.
Aliyeva, F. (2016). Elyazmalardaki rubaileri esasında İbrahim Gülşenî nin erebce yaradıcılığının tedkiki. AMEA Yazmalar Enstitüsü Elmi eserler dergisi, (1), 88-101.
Ankaravi, İ. (2018). Osmanlı tasavvuf düşüncesi. Vefa Yayınları.
Bertels, E. (1965). Sufizm i sufiyskaya literatura. Nauka Yayınları.
Bilgin, A. (2007). Osmanlı şiirinde ölmeden önce ölme temi. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 142 (36/2), 42-53.
Cami, M. (2011). Nefehatü’l-üns min hadarati´l-kuds. (Ali, Çavuşoğlu Çev.). Huzur Yayınları.
Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Anka Yayınları.
Çelik, F. (2022). Yazma eserlerde varaklara numara atama ve varak-sayfa eşleştirmesi. USAD, (16), 145-162. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2593564.
El-Hakim, S. (2004). İbnü’l-Arabi sözlüğü. (Ekrem, Demirli Çev.). Kabalcı Yayınları.
Gülşenî , İ. (1289). Şerh-i Ma'nevî´yi-Şerîf. (Lalî, Fenâî şrh). Darü't-Tıbaatü'l-Âmire.
Gülşenî , İ, Dîvân-ı Hazret-i Şeyh İbrâhim Gülşenî, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih, Coğrafya fakultesi, No: A421.
Gülşenî , İ. Dîvân, AMİA Elyazmalar Enstitüsü, No: B-778/I.
Gülşenî, M. (1982). Menakıb-ı-İbrahim Gülşenî. (Yazıcı, Tahsin Ed.). TTK Yayınları.
Gülşenî, M. (2014). Menâkıb-ı İbrâhim Gülşenî. (Koç, Mustafa ve Tanrıverdi, Eyyüp Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Haksever, C. (2004). Varoluşsal kendinden geçme ve yansımaları: İmam-ı Rabbani’nin şathiyye anlayışı örneği. Çorum İlahiyat fak.dergisi 3 (5), 103-126.
Hocazade, A. (1322). İbrahim Gülşenî. Kütübhane-i Cihan.
Hucviri, A. (1996). Keşfü’l-Mahcub. (Uludağ, Süleyman haz.). Dergah Yayınları.
İpekten, H. (2013). Eski Türk edebiyatı nazım şekilleri ve aruz. Dergah Yayınları.
İpekten, H. (1996), "Gazel", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 13, s. 440-442, TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/gazel--edebiyat (21.12.2022).
İzmirli, B. (2013). Şair bir sufi ya da aşıkların sultanı İbnü’l-Fariz. Sufi Araştırmaları, 7, 20-34.
Kara, M. (2005). Dervişin hayatı, sufinin kelamı. Dergah yayınları.
Kaşani, A. (2015). Tasavvuf sözlüğü. (Demirli, Ekrem Çev.). İz Yayınları.
Kızılcık, A. (2006). Dîvan-u İbrahim Gülşenî . Dar-ü Tebe Yayınları.
Konur, H. (2000). İbrahim Gülşenî . Hayatı, eserleri, tarikatı. İnsan Yayınları.
Kurnaz, C., Tatcı M. (2001). Türk edebiyatında şathiyye, Akçağ Yayınları.
Musabeyli, A. (2002). Elyazma kitabı ve XV-XVI asırlar Azerbaycan edebiyatı: problemler, araşdırmalar (tekstoloji-filoloji tetkikat). Nurlan Yayınevi.
Musabeyli, A. (2015). Şeyh İbrahim Gülşenî Berdai ve türkce Dîvanı. İlim ve Tahsil Yayınları.
Öztekin, A. (2011). İbn Arabi’nin “Ayan-ı Sabite”si ile Jungun “arketipleri” üzerine bir değerlendirme. Ankara Ü.İlahiyat fakültesi dergisi, 52 (1), 293-303.
Öztürk, M. (2008). “Rubai”. DİA, C.35, s.176-177, TDV Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/rubai#1 (21.12.2022).
Rıhtım, M. (2010). Seyid Yahya Bakuvi ve onun Şifa el-Esrar adlı eseri. Elm Yayınevi.
Schimmel, A. (1975). Mystical dimensions of Islam. The University of North Carolina Press.
Seyyid, M. (2008). Istılahat-ı insan-ı kamil. (Kara, İhsan Haz.). İnsan Yayınları.
Sühreverdi, Ş. (2010). Avarifü’l-mearif. (Öztürk, Abdülvehhab Haz.). Saadet Yayınları.
Şârâni, A. Et-Tabakatüʾl-kübra. http://www.al-mostafa.com/
Yekta, S. (2003). Tasavvuf edebiyatına ait temel bir metin ve Türk edebiyatına yansımaları, İ.Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXX, 445-468.