Osmanlı Ağaç Kültüründe Yeni ve Egzotik Bir Tür: Okaliptüs

Avustralya kökenli okaliptüs ağacı Osmanlı devletine XIX. yüzyılın son yarısında girdi. Okaliptüs ağacının Osmanlı coğrafyasına girdiği kesin tarih bilinmemektedir fakat tarihi verilere göre söz konusu ağaç Yemen bölgesinde 1880 yılında görülmektedir. Osmanlılardaki okaliptüs ağaçlarının dikilme hikâyesi onların sosyal ve ekonomik yararlarıyla yakından ilgilidir. Bu ağaçlar ormanlaştırma, süs bitkisi (yol kenarlarına dikilmesi gibi), bataklıkları kurutmak, toplum sağlığıyla ilgili olarak sıtmayla mücadele gibi nedenlerle dikilmiş ve ayrıca halk hekimliğinde ve diğer endüstri alanlarında kullanılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Okaliptüs, Osmanlılar, Ormanlaştırma, Süs Bitkisi, Bataklık, Sıtma, Tıp, Endüstri

A New and Exotic Species in the Ottoman Tree Culture: Eucalyptus

The eucalyptus tree which is Australian origin was introduced into the Ottoman State in the last half of XIX. century. The precise date of entry of eucalyptus tree into the Ottoman geography is unknown but according to historical data, eucalyptus tree was first observed in 1880 in Yemen district. The story of the cultivation of the eucalyptus trees in the Ottomans was related to their economic and social benefits. These trees were cultivated for afforestation, ornament (for example wayside trees), the drying of swaps, struggle against the malaria with regard to protect public health and also they were used folk medicine and other industry fields

Keywords:

Eucalyptus, Ottomans, Afforestation, Ornament, Swaps, Malaria, Medicine And Industry.,

PDF

___

I. Arşiv Kaynakları
ÇTTAD, XIII/26, (2013/Bahar)
KAYNAKÇA
B.O.A., Y.PRK.UM. 1/ 86, 23 RA 1297, 5 Mart 1880.
B.O.A., Y. A. HUS., 290/ 21, 5 Ş 1311, 11. 02. 1894.
B.O.A., İ.OM., 3/ 1313-Ş-3, 17 Ş 1313, 1 Ocak 1896.
B.O.A., İ. OM., 3/ 1313-Ş-3, 17 Ş 1313, 1 Şubat 1896 ekli dosya.
B.O.A., DH. MKKT., 2646/ 20, 8 L 1326, 3 Aralık 1908.
B.O.A., DH. MKT., 2664/ 42, 24 L 1326, 20 Aralık 1908, ek. 22/ 1.
B.O.A., DH. MUİ., 36-1/ 48, 4 Za 1327, 18 Aralık 1909.
B.O.A., DH. MKT. 2801/ 55, 13 R 1327, 4 Mayıs 1909.
B.O.A., DH. İD., 44-2/ 1, 22 CA 1329, 16 Şubat 1911.
B.O.A., DH. İD., 44-2/ 1, 22 CA 1329, 27 Şubat 1911.
B.O.A., DH. İD., 44-2/ 1, 22 CA 1329, 2 Mart 1911.
B.O.A., DH. İD., 44-2/ 1, 22 CA 1329, 27 Mart 1911- 415 umumi- 28 hususi 38107/31.
B.O.A., DH. İD., 46/ 93, 11 ZA 1332, 2 Ekim 1914.
B.O.A.,DH. ŞFR., 54/ A- 274, 23 N 1333, 5 Ağustos 1915.
II. Gazeteler
Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi.
III. Resmi Raporlar
Okaliptüs Ağacı, Ticaret ve Ziraat Nezareti Kütüphanesi- Yay. No. 3, Serviçen matb., İstanbul, 1914.
Okaliptüs Raporu, Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Vekâleti Neşriyatı, Ankara, t.y. III. Kitaplar
AYATA, Ümit, Okaliptüs (Eucalyptus Camaldulensıs ve Eucalyptus Grandıs)’ün Odun Özellikleri ve Kağıt Endüstrisinde Kullanımının Araştırılması, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş, 2008.
ALGAN, Özgür, XIX. Yüzyılda Batılılaşma Etkisiyle Osmanlı Sarayına Giren Mobilyanın Gelişimi: Dolmabahçe Sarayı Örneği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniv. Sos. Bil. Enst., 2006.
Ali Rıza Bey, Menteşe Sancağı’nın Ahval-i Ziraiye ve Araziyesi, İstanbul, Matbaa-yı Amire, 1915.
ALTINER, Fikriye Pınar, II. Abdülhamit Döneminde İstanbul Bahçeleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.
BATMAZ, Şakir, II. Abdülhamit Devri Osmanlı Donanması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri, 2002.
DAŞDEMİR, İsmet, Orman Mühendisliğine Giriş, Bartın, 2011. Dr. Esad, Türkiye’nin Sıhhi İçtimai Coğrafyası- (Muğla) Menteşe Sancağı 1922, Cüz. 7, Ankara, (1339) 1923.
KELEŞ, Adem, XIX. Yüzyılda Osmanlı Tarımının Modernleşmesi ve Tarımı Geliştirmek için Uygulanan Teşvik Politikaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
OĞUZ, Mustafa, II. Abdülhamid’e Sunulan Layihalar, Ankara Üniversitesi Sos. Bil. Enst., Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007.
ÖZGÜN, Cihan, İzmir ve Art Alanında Tarımsal Üretim ve Ticareti (1844- 1914), E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir, 2011.
PENFOLD A. R.- WILLIS J. L., The Eucalypts, Interscience Publishers, New York, 1961.
QUARTERT, Donald, Ottoman Reform and Agriculture in Anatolia (1876- 1908), Universıty of California, Los Angeles, Ph. D., 1973.
SAATÇİOĞLU, Fikret- PAMAY, Besalet, Tarsus- Karabucak Mıntıkasında Okaliptüs Tesis Çalışmalarının Yirmi Yıllık Neticeleri Üzerine Silvikültürel Araştırmalar, Kutulmuş Matb., İstanbul, 1968.
ÜNALAN, Ata, Sıtma, Titaş Bas., Ankara, 1943.
IV. Makaleler
ADALI, Fuat, “Sağlık Ağacı- Bizde Okaliptüs”, İktisadi Yürüyüş, 6/6, 1945, s.s.94-96.
ALMA, M. Hakkı - ERTAŞ, Murat - ÇAKMAK, M. Yasin, “Dörtyol Yöresinde Yetişen İki Farklı Okaliptüs Türüne Ait Yaprakların Eterik Yağ Analizi”, I. Ulusal Okaliptüs Sempozyumu, Adana, 2008, s.s.88-93.
ALMOND, Ia, “Buda Masalları, Arabistan Rüyaları: Joyce ve Doğu Tasvirleri”, Çev. Bilal Genç, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 2003/ 2, s.s.249-260.
AVCIOĞLU, Ergün, “Türkiye Şartlarına Uyum Sağlayabilen Okaliptüs Türlerinin Doğal Yetişme Muhitlerindeki İstekleri ve Özellikleri”, Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları- Araştırma Enstitüsü Dergisi, İzmit, 1985, s.s.46-63.
AY, Nurgül - TOPALOĞLU, Elif - TAN, Hüseyin, “Okaliptüs Odununun Bazı Fiziksel, Mekanik Özellikleri ve Kullanım Alanları”, I. Ulusal Okaliptüs Sempozyumu, I. Ulusal Okaliptüs Sempozyumu, Adana, 2008, s.s.78-83.
GÖKÇE, Nilüfer - KARLIKAYA, Esin, “Okaliptüs (Eucalyptus Globulus): Sıtma Ağacı”, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 19 (3-4), 2002, s.s.189-194.
GÜLOĞLU, Yavuz, “Orman Mülkiyeti’nin Doğuşu ve Osmanlı Devletinde Tanzimat Dönemine Kadar Ormanlarla İlgili Yapılan Yasal Düzenlemeler”, Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 10/2, 2010, s.s.180-194.
GÜNGÖR, Fatma, “Tarsus Karabucak’ta Eucalyptus Camaldulensis’in Yetiştirilmesinde Silvikültürel Esaslar, Gelişme ve Dikim aralıklarının Belirlenmesi Üzerine İncelemeler”, I. Ulusal Okaliptüs Sempozyumu, Adana, 2008, s.s.46-49.
IŞIKOĞLU, Nükhet, “Raylara Kavuşamayan Gar”, Demiryolu Taşımacılığı Derneği, 19 Mart 2013.
KANDEMİR, A. S. - ORHAN, V., “Sıtmada Koruyucu Hekimlik ve Halk Sağlığı Hizmetleri” Sıtma Bilimi- 1. Ulusal Parazitoloji Kongresi, İzmir, 1979, s.s.167-186.
KESKİN, Özkan, “Osmanlı Ormancılığında Kanunlaştırma Hareketleri ve Yabancı Uzmanların Bu Alandaki Etkileri”, Journal of the Faculty of Forestry, İstanbul Üniversitesi, 60/1, 2010, s.s.5-13.
KIRIŞ, Rüstem - YILMAZ, Salih - ÜN, Cemil - AKKOYUNLU, Ziyaeddin, “Amenajman Planlarında Okaliptüs İşletme sınıfları”, I. Ulusal Okaliptüs Sempozyumu, Adana, 2008, s.s.220-229
KIRIMER, Neşe - KÖSEOĞLU, Çiğdem - İŞCAN, Gökalp - KÜRKÇÜOĞLU, Mine - BAŞER, K. Hüsnü Can, “Bazı Yağ Altı Sularının Uçucu Bileşikleri ve Mikrobiyal Kontrolleri”, Marmara Pharmaceutical Journal, 16, 2012, s.s.23-28.
KOÇ, Bekir, “Tanzimat Sonrası Hukuk Metinlerinde Çevre Bilincinin Arka Planı Olarak Av Yasak ve Sınırlılıkları Üzerine Bazı Düşünceler, OTAM, 19, 2006, s.s.271-281.
ÖKÇÜN, Gündüz, “Memalik-i Osmaniye’nin Zirai Programı”, Reşat Aktan Armağanı, Ankara, 1982, s.s.29-42.
ÖZCEL, M. Ali, “Sıtmanın Önemi, Korunma ve Sıtma Savaşı”, Sıtma- Malaria, Ed. M. Ali Özcel, Türkiye Parazitoloji Derneği Yay., İzmir, 1999.
ÖZGÜN, Cihan, “Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Politikası Üzerine Bir Tetkik: Bataklıkların Islahı Sorunu”, Prof. Dr. Necmi Ülker Armağanı, İzmir, 2008, s.s.421-440.
TÜRK, Fahri, “Yahudi Devleti’nin Demografik Temelleri: Birinci Dünya Savaşı’na Kadar Osmanlı Devleti’nin Filistin Siyaseti”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/ 2, 2007, s.s.69-104.
TUĞLUOĞLU, Fatih, “Türkiye’de Sıtma Mücadelesi 1924- 1950”, Türkiye Parazitoloji Dergisi, 32/ 4, s.s.351- 359.
TEKİNER, Halil, “Osmanlı Eczacılığında Bir Kilometre Taşı: İngiliz Eczanesi, İstanbul”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XI/ 2, 2010, s.s.259-272.
TAZEBAY, İlkden - AKPINAR, Nevin, “Türk Kültüründe Bahçe”, Bilig, 54, 2010, s.s.243-253.
UNAT, Ekrem Kadri, “Sıtmanın Tarihi”, Sıtma Bilimi- 1. Ulusal Parazitoloji Kongresi, İzmir, 1979, s.s.1- 9.
UNAT, Ekrem Kadri,, Ekrem Kadri, “Sıtmanın Tarihi”, Sıtma- Malaria, Ed. M. Ali Özcel, İzmir, 1999, s.s.1-11.