SEVR ANTLAŞMASI’NIN ARDINDAN İZMİR’DE ORTAYA ÇIKAN BİR KRİZ: ABD İLE YUNANİSTAN ARASINDA VERGİ ANLAŞMAZLIĞI

15 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal eden Yunanistan uyguladığı politikalarla bu bölgede kontrolünü artırmaya çalışmıştır. Sevr Antlaşması’yla beraber İzmir’i artık Yunanistan’ın bir parçası olarak kabul eden Yunan yetkililer İzmir’de özellikle ekonomik alanda radikal kararlar almaya başlamışlardır. Bu durum İzmir’de ticari faaliyetleri olan ABD’yi rahatsız etmiş ve iki ülkeyi karşı karşıya getirmiştir. Bu çalışma Sevr Antlaşması’nın ardından Yunanistan’ın uyguladığı vergi politikalarına ABD tarafından gösterilen tepkileri arşiv belgeleri ışığında incelemektedir. Sevr Antlaşması’nın ardından Yunanistan’ın ilk yaptığı girişimlerden birisi İzmir’de kapitülasyonları kaldırmaya yönelik olmuştur. Ancak bu durum ABD tarafından kabul görmemiştir. ABD daha önceden kapitülasyonlar üzerinden belirlenen vergiler dışında hiçbir vergi ödemek istememiştir. Ancak Yunanistan başka isimler adı altında yeni vergiler getirmiştir. Özellikle Amerikan şirketi Standard Oil’in yeni vergi ödemeyi kabul etmemesi üzerine bu şirketin faaliyetleri Yunan yönetimi tarafından askıya alınmıştır. Bu durum iki ülke ilişkilerini germiş ve ABD Dışişleri Bakanı devreye girmiştir. Bunun dışında Yunan yönetimi İstanbul’da ithalat vergileri önceden ödenmiş mallar için İzmir’de yeniden ayrı bir vergi almaya başlamıştır. Bu durum da ABD’nin tepkisini çekmiştir. ABD’nin İzmir Konsolosu, sorunun çözümü için çeşitli görüşmeler gerçekleştirmiştir. Ancak ABD açısından istenilen sonuç elde edilememiştir. İzmir’in Yunan işgali altında bulunduğu süre boyunca vergi konusu iki ülke arasında sorun teşkil etmeye devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İzmir, ABD, Bristol, Horton, Standard Oil Company

A CRISIS IN İZMİR FOLLOWING THE TREATY OF SEVRES: TAX DISPUTE BETWEEN THE UNITED STATES AND GREECE

Greece invaded İzmir on May 15, 1919 and tried to increase its control in this region with its policies. Following the Treaty of Sevres, the Greek authorities started to consider İzmir as part of Greece and make radical decisions in İzmir, especially in the economic sphere. This situation disturbed the US, which had commercial activities in İzmir, and negatively affected the relations of the two countries. This study examines the response of the US to the tax policies imposed by Greece following the Treaty of Sevres in the light of the archival documents. Following the Treaty of Sevres, one of Greece’s first initiatives was to remove capitulations in İzmir. However, this was not accepted by the United States. The US did not want to pay any taxes other than the taxes previously determined through capitulations. However, Greece introduced new taxes under other names. Especially when the American company Standard Oil refused to pay the new tax the company’s activities were suspended by the Greek administration. This situation tensed the relations between the two countries and the US Secretary of State stepped in to solve the problem. Apart from that, the Greek administration started to receive a separate tax in İzmir for the pre-paid goods in İstanbul. The US reacted to this situation. The US Consul General at İzmir held several meetings for the solution of the problem. However, the desired result was not obtained for the US. During the Greek occupation of İzmir, the tax issue continued to be a problem between the two countries.

Keywords:

İzmir (Smyrna), USA, Bristol, Horton, Standard Oil Company,

PDF

___

I. Foreign Relations of the United States (FRUS), (ABD Dış İlişkileri)

Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, 1921, Volume II, “Attempt by the Greek authorities at Smyrna to levy taxes in derogation of American rights in Turkey”:

- “The High Commissioner at Constantinople (Bristol) to the Secretary of State”, Document: 135, 13 August 1920.

- “The Vice Consul at Smyrna (Russell) to the Secretary of State”, Document: 136, 3 September 1920.

- “The High Commissioner at Constantinople (Bristol) to the Acting Secretary of State”, Document: 137, 25 January 1921.

- “The Vice President of the Standard Oil Company of New York (L. I. Thomas) to the Secretary of State”, Document: 138, 28 January 1921.

- “The Secretary of State to the High Commissioner at Constantinople (Bristol)”, Document: 139, 19 February 1921.

- “The High Commissioner at Constantinople (Bristol), temporarily at Alexandria, to the Secretary of State”, Document: 140, 24 February 1921.

- “The Consul General at Smyrna (Horton) to the Secretary of State”, Document: 141, 2 March 1921.

- “The Consul General at Smyrna (Horton) to the Secretary of State”, Document: 142, 23 July 1921.

- “The Secretary of State to the Consul General at Smyrna (Horton)”, Document: 143, 29 July 1921.

- “The Consul General at Smyrna (Horton) to the Secretary of State”, Document: 144, 3 August 1921.

ERİM, Nihat, “Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri”, C. 1 (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmalan), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1953.

GÖNLÜBOL, Mehmet, vd., Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitabevi, Ankara, 2014.

ÖZKAN, Kenan, Mondros Mütarekesi’nden Lozan Barış Konferansı’na Milli Mücadele Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri 1918-1923, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2016.

TANSEL, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. I, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1977.

AKBIYIK, Yaşar, “Zaferin Tescili: Lozan (Lausanne) Antlaşması”, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2014, ss. 371-394.

ARI, Kemal, “Türk Kurtuluş Savaşı’nın Bitiminde İzmir’in Genel Ekonomik Durumu”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. I, S. 3, 1993, ss. 29-46.

ARI, Kemal, “15 Mayıs 1919 İzmir’in İşgali ve “Karagün”, Bütün Dünya, Yıl: 2016, S. 2, ss. 33-36.

ATALAY, Bülent, “İşgal Döneminde İzmir Metropoliti Hrisostomos (1919- 1922)”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 1, Haziran 2009, ss. 31-50.

BERBER, Engin, “Kurtuluştan Sonra İzmir’de Yunan İşgal Dönemine Tepkiler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 3, S. 8, Mart 1987, ss. 443-460.

COŞKUN, Yasin, “Mondros’tan Mudanya’ya Kadar Olan Dönemde Genel Hatlarıyla ABD’nin Türkiye Politikası ve Türk-Amerikan İlişkileri”, Yeni Türkiye Dergisi, Misak-ı Milli Özel Sayısı, Yıl: 23, S. 93, Ocak-Şubat 2017, ss. 514-524.

ÇELEBİ, Mevlüt, “Mondros Mütarekesi’nden Sonra Batı Anadolu’da İtalyan Faaliyetleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 13, S. 1, 1998, ss. 143-162.

ÇUKUROVA, Bülent, “15 Mayıs 1919 İzmir’de Yunan Mezalimi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 3, S. 8, Mart 1987, ss. 461-471.

DİLEK, Mehmet Sait, “Paris Barış Konferansı’nda Yunan Talepleri ve Büyük Güçlerin Tutumu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, S. 36, Kış 2013, ss. 31-42.

DURGUN, Bülent, “Kurtuluştan Sonraki İlk Günlerde İzmir’de Sosyo-Ekonomik Durum”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XI, S. 23, Güz 2011, ss. 3-33.

ELMACI, Mehmet Emin, “İzmir Halkının Yazdıklarıyla İzmir’de Yunan İşgali Ve Mezalimi”, Kuva-yı Milliye’nin 90. Yılında İzmir ve Batı Anadolu Uluslararası Sempozyumu (6-8 Eylül 2009) Bildirileri, İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir, 2010, ss. 72-93.

ERDAL, İbrahim, “Amerikan Arşiv Belgelerine göre İzmir’in Boşaltılması ve Rum Göçmenlere Yardım Konusu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 21, Bahar 2009, ss. 61-73.

ERDEM, Nilüfer, “Yunan Kaynaklarına Göre 1922 Yılında Batı Anadolu’da Otonom Devlet Kurmaya Yönelik Faaliyetler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XIV, S. 29, Güz 2014, ss. 97-140.

ERTAN, Temuçin Faik, “Sevr ve Lozan Antlaşmaları Hakkında Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 58, Bahar 2016, ss. 21-37.

GÜNGÖR, Hakan, A Critic of American Diplomat in İzmir: George Horton and His Observations”, History Studies, Volume: 10, Issue: 3, April 2018, ss. 65-78.

KARABULUT, Sezen, “Amerikan Basınında İzmir Şehrinin Yunanistan Tarafından İşgali”, Belgi, C. I, S. 11, Kış 2016, ss. 1-15.

KARATAŞER, Büşra, “Babıâli’nin Amerikan Petrol Şirketi Standard Oil’e Bakışı”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 13, S. 2, Aralık 2018, ss. 343-363.

KIRKPINAR, Kenan, “Milli Mücadele Döneminde İngiliz Basını ve Kamuoyunda Türk İmajı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. I, S. 3, 1993, ss. 159-174.

KÖSTÜKLÜ, Nuri, “Batı Anadolu’da Yunan İşgal Metodu Üzerine Analitik Bir Yaklaşım”, Kurtuluş ve Kurtuluşun Sembol Kenti İzmir Sempozyumu (26- 28 Eylül 2012) Bildirileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, ss. 141-148.

ŞAHİNGÖZ, Mehmet, “İzmir’in İşgaline Karşı Gösterilen Protesto ve Tepkiler”, Kurtuluş ve Kurtuluşun Sembol Kenti İzmir Sempozyumu (26-28 Eylül 2012) Bildirileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, ss. 25-35.

URAL, Selçuk, “Milli Mücadele’de Yunanlaştırma Hareketinin Siyasi Kolu: Yunan Fevkalade Yüksek Komiserliği”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.8, 2001, ss. 309-319.

UZUN, Hakan, “1919-1950 Yılları Arasında Türkiye-Yunanistan İlişkileri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 5 S. 2, 2004, ss. 35-50.

ÜÇÜNCÜ, Uğur - Sarısaman, Sadık, “Arşiv Belgelerine Göre Büyük Taarruz”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl: 9, S. XXV, Mart 2016, ss. 269-310.

ÜÇÜNCÜ, Uğur, “Türk Basınına Göre İzmir’in kurtuluşu”, The Journal of Academic Social Science Studies, S. 43, Bahar 2016, ss. 31-48.

YILDIRIM, Hatice, “Milli Mücadele Dönemi Türk Basınında Yunanistan’ın Mali İflası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 60, Bahar 2017, ss. 311-339.