TÜRKÇEDE KONUŞMA ANINDA KENDİNİ DÜZELTME

Dil üretiminde insanlar, oluşturulan metinlerde zaman zaman çeşitli nedenlerle düzeltmeler yapma ihtiyacı duyarlar. Bu düzeltmeler bir başkasının ürettiği metinlerde olabileceği gibi dil üreticisinin kendi oluşturduğu metinlerde de olabilir. Yapılan düzeltmelere, yazılı veya sözlü metinlerde karşılaşılabilir. Sözlü metinlerde doğal olarak bu yöndeki düzeltmelere daha sık rastlanır ve konuşurların da sıklıkla kendi konuşmalarında düzeltmeler yaptıkları görülür. Batı alan yazınında konuşma hataları (speech errors), konuşmada kendini onarma (self-repair in speech) vb. adlarla yapılan çeşitli araştırmalar bulunsa da Türkçe için bu konuda bir eksiklik göze çarpmaktadır. Konunun, dilin bütün yönleriyle tasvir edilmesi amacıyla, edim bilimi ve psiko-dil bilimi bulguları çerçevesinde ele alınması Türkçe açısından önem arz etmektedir. Konuşma anında da konuşur, konuşmasında hata yaptığını düşünme, dil sürçmesi, kekeleme, hatırlamaya çalışma, hatırlayamama, yanlış hatırlama, söylediğinden emin olamama, söylediğini bir benzeri ile karıştırma, kullandığı ağız özelliğini ölçünlü dildeki şekil ile değiştirme ihtiyacı duyma vb. nedenlerle düzeltmeler yapar. Bu düzeltmeler hatanın tespiti (konuşmanın kesilmesi), duraksama veya düzeltme sözü kullanımı ve düzeltme aşamalarından geçerek gerçekleşir. Bu çalışmada sözlü dil verisi barındıran ve daha önceden yazıya geçirilmiş olan Eskişehir ili ağızlarından hareketle konuşma anında kendini düzeltme örnekleri; düzeltmenin nedenleri, hatanın tespiti, kullanılan düzeltme sözleri ve gerçekleşen düzeltmeler göz önünde bulundurularak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Türkçe, kendini düzeltme, konuşma hataları, anlık konuşma

SELF-REPAIR IN SPONTANEOUS SPEECH IN TURKISH

In the language production process, people sometimes need repairs for various reasons. These repairs may be in the texts produced by the person himself or in the texts produced by someone else. Repairs can be found in written or spoken texts. Naturally, repairs are more common in spoken texts, and it is seen that speakers often make repairs in their own speeches. Even though there are various researches entitled such as speech errors, self-repair in speech etc. in the Western literature, the inadequency in this field in Turkish language draws attention. With the aim of describing the subject with all aspects of the language, it has importance for Turkish language to consider the subject within the light of the findings of pragmatics and psycholinguistics. In the course of speech, the speaker makes repairs for various reasons such as realizing a speech error, slip of tongue, stuttering, trying to remember, failing to remember or misremembering, hesitation in a statement, using a similar word, needing to change a dialectal feature to standard language feature etc. These repairs are implemented through phases of monitoring (detecting the trouble and intercepting of the speech); hesitation, pausing and using an editing term; making the repair correctly. In this study, the examples of self-repairs in the course of speech based on the dialects of Eskişehir, which contains the spoken language data and which have been written previously, will be examined by considering the reasons of repairs, detecting of the trouble in the speech, the editing terms which are used in the texts and the proper repairs.

Keywords:

Turkish, self-repair, speech errors, spontaneous speech,

PDF

___

Altıparmak, A. (2015). Türkçe konuşmada akıcısızlık: psikodilbilimsel bir inceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Altıparmak, A. ve Kuruoğlu, G. (2017). Anadili Türkçe olan 4-8 yaş grubu çocuklarda konuşma akıcısızlığının incelenmesi. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 34(1), 39-47.
Ang, J., Dhillon, R., Krupski, A., Shriberg, E., ve Stolcke, A. (2002). Prosody-based automatic detection of annoyance and frustration in human-computer dialog. In Seventh International Conference on Spoken Language Processing ICSLP-2002, 2037-2040.
Anshori, S. (2014). A study of self-repair in speech errors made by the host and guest of Talk Asia Program in CNN TV. Undergraduate Thesis, Malang: Maulana Malik İbrahim State Islamic University of Malang, Faculty of Humanities.
Bear, J., Dowding, J., Shriberg, E. ve Price, P. (1993). A system for labeling self-repairs in speech. Technical Note 522. SRI International, 1-9.
Benedi, J. M., Lleida, E., Varona, A., Castro, M. J., Galiano, I., Justo, R. ve Miguel, A. (2006). Design and acquisition of a telephone spontaneous speech dialogue corpus in Spanish: DIHANA. Fifth International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC), 1636-1639.
Carroll, D. W. (2004). Psychology of Language (Fourth Edition). Wadsworth/ Thomson Learning, Belmont, CA.
Clark, H. H. ve Wasow, T. (1998). Repeating words in spontaneous speech. Cognitive Psychology, 37, 201-242.
Doğançay-Aktuna S. ve Kamışlı S. (1996). Türkçe’de düzeltmeler: toplumdilbilimsel çözümleme ve kültürlerarası karşılaştırma. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, C. 7, 262-283.
Doğru, F. (2017). Eskişehir ili Manav ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Duran, E. ve Sezgin B. (2012). Yankılayıcı okuma yönteminin akıcı okumaya etkisi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 145-164.
Eklund, R. (2004). Disfluency in Swedish Human-human and human-machine travel booking dialogues. Linköping: Department of Computer and Information Science, Linköping Studies in Science and Technology, Unitryck.
Erdem, M. D. (2017). Hazırlıklı ve Hazırlıksız konuşma durumlarında akıcısızlık üretimi: psikodilbilimsel bir inceleme. 1.Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (USOS 2017) Özetler Kitabı. Ankara: 3 N Yayınları, 244.
Godfrey, J. J., Holliman, E. C. ve McDaniel, J. (1992). SWITCHBOARD: Telephone speech corpus for research and development. Acoustics, Speech, and Signal Processing, ICASSP-92., 1992, C.1, 517-520.
Grønnum, N. (2006). DanPASS-a Danish phonetically annotated spontaneous speech corpus. Proceedings of the 5th LREC, 1578-1583.
Harley, T. (2006). Speech errors: psycholinguistic approach. (Invited entry in The Encyclopaedia of Language and Linguistics, 11, 739-744). Oxford: Elsevier.
İlbaş, S. (2015). Eskişehir ili Balkan muhacir ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kansu-Yetkiner, N., Oktar, L., Yavuz, Y. ve Özgen M. (2015). Yazılı metinden sözlü çeviride akıcısızlık ve duraklar: Öğrenci odaklı bütünce temelli bir yaklaşım. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 32(2), 103-118.
Levelt, W. J. M. (1983). Monitoring and self-repair in speech. Cognition, 14, 41-104.
Levelt, W. J. M. (1989). Speaking: from intention to articulation. Cambridge, MA: MIT Press/Bradford.
Maclay, H. ve Osgood, C. E. (1959). Hesitation phenomena in spontaneous English speech. Word, 15(1), 19-44.
Maekawa, K., Koiso, H., Furui, S. ve Isahara, H. (2000). Spontaneous speech corpus of Japanese. LREC.
Markee, N. (2000). Conversation analysis. Mahwah, New Jersey, Londra: Lawrence Erlbaum Associates.
Muthusamy, Y. K., Cole, R. A. ve Oshika, B. T. (1992). The OGI multi-language telephone speech corpus. Second International Conference on Spoken Language Processing, 895-898.
Ortega-Garcia, J., Gonzalez-Rodriguez, J., ve Marrero-Aguiar, V. (2000). AHUMADA: A large speech corpus in Spanish for speaker characterization and identification. Speech communication, 31(2-3), 255-264.
Schegloff, E. A., Jefferson, G. ve Sacks, H. (1977). The preference for self-correction in the organization of repair in conversation. Language, 53(2), 361-382.
Sert, G. (2015). Eskişehir ili Yörük ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sert, O., Balaman, U., Daşkın, N. C., Büyükgüzel, S. ve Ergül, H. (2015). Konuşma çözümlemesi yöntemi. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, MEUDED, 12(2), 1-43.
Shriberg, E. E., Bear, J. ve Dowding, J. (1992). Automatic detection and correction of repairs in human-computer dialog. Proceedings of the DARPA Speech and Natural Language Workshop, February 23-26, Harriman, New York, 419-424.
Shirberg, E. E. (2005). Spontaneous speech: how people really talk, and why engineers should care. Proceedings of Eurospeech, Ninth European Conference on Speech Communication and Technology, Lisbon, 1781-1784.
Sidnell, J. (2010). Conversation analysis: an introduction. Chichester: Wiley-Blackwell. Sözlü Türkçe Derlem (STC), std.metu.edu.tr, Erişim tarihi: 01.10.2018.
Stolcke, A., Ries, K., Coccaro, N., Shriberg, E., Bates, R., Jurafsky, D., Taylor, P., Martin, R., Ess-Dykema, C. V. ve Meteer, M. (2000). Dialogue act modeling for automatic tagging and recognition of conversational speech. Computational linguistics, 26(3), 339-373.
Taussig, K. ve Bernstein, J. (1994). Macrophone: an American English telephone speech corpus. Proceedings of the workshop on Human Language Technology, Association for Computational Linguistics, 27-30.
Türkçe Ulusal Derlem (TNC), tnc.org.tr, Erişim tarihi: 01.10.2018.
Vural, E. (2008). Disfluency in second language: a quantitative study on Turkish learners of English. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Enformatik Enstitüsü, Bilişsel Bilim Anabilim Dalı.
Ward, W. (1989). Understanding spontaneous speech. Proceedings of the workshop on Speech and Natural Language, Association for Computational Linguistics, 137-141.
Yıkmış, S. (2015). Ağız atlasları hazırlama yöntemleri ve Eskişehir ili Türkmen ağızları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.