Osmanlı’da bir fırlatma silahı: Lobut

Osmanlı’da spor, doğal olarak savaş becerilerinin kazanılmasına yönelik sistemli bir faaliyet olarak gelişmiştir. Yay, topuz, kılıç gibi silahları kullanmak için gerekli olan fiziksel güç ve nöro-müsküler koordinasyonun geliştirmesi için değişik idmanlar yapılmış ve bu silahlarla sergilenen mahâret çeşitli yollarla kayıt altına alınmıştır. Sıra dışı kabul edilen performanslar, taş dikme geleneği doğrultusunda, üzerinde kitâbe yazılı bir anıtsal taşla tescil edilmiştir. En yaygın örneklerini ok menzil taşlarının teşkil ettiği bu gelenek kapsamında, tüfek, top ve –bilinen tek örneğiyle– topuz atışları da bu şekilde kayıt altına alınmıştır. Araştırmamızda, Türkçe literatürde ayrıntılı biçimde incelenmemiş bir silah olan lobut’un, at üzerinden uzak mesafeye fırlatılmasıyla gösterilen bir sportif/askerî becerinin bilinen tek örneği mercek altına alınmıştır. Elde tutularak vurmak veya fırlatmak suretiyle hedefte hasar yapmayı amaçlayan kısa ve kalın bir sopa olan lobut, değişik kültürlerde kullanılmıştır. Makalemizde, Sultan IV. Murad’ın üst üste yaptığı bir lobut ve cirit atışı anısına yazılmış ve bugün Topkapı Sarayı’nın en içteki dördüncü avlusunda bulunan kitâbe üzerinden; bir silah olan lobutun gelişimi, kullanımı ve morfolojik özellikleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Lobut, cirit, spor tarihi, kitâbe, Sultan IV. Murad, Osmanlı’da spor, fırlatma silahları

An Ottoman throwing weapon: The Cludgel (Lobut)

Sports in the Ottoman Empire have evolved as a systematic activity to make the practitioners acquire mililtary skills needed for warfare. The aim of training was to acquire and maintain the physical strength, power and neuro-muscular coordination that were necessary for using weapons like bow, mace and sword. Remarkable performances in using these weapons have been appreciated, and some of them were meticulously documented. Based on the tradition of ‘erecting a stone’ (taş dikme) most of these singular performances have been recorded and commemorated by erecting a monumental column bearing a carved inscription. The stone columns indicating the range of the arrow (ok menzil taşları) are the most common examples of this tradition. There were other recorded performances of rifle and cannon shooting and –with a single known example– of a mace throw. The present study discusses another weapon with which there is only one known/documented performance of similar kind: a “lobut” (cludgel) throw from horseback. Short, thick, hand-held clubs like lobut have been used in many cultures with many variations by striking or throwing to cause damage on the target. In this article we focused on the development, use and morphology of this primitive weapon with a related sportive performance mentioned in an inscription. This inscription is carved on a marble tablette to memorize a jereed and a lobut thrown by Sultan Murad IV, and is still being displayed in the fourth inner courtyard of Topkapı Palace, Istanbul.

Keywords:

Lobut, cludgel throwing stick, throwing club, jereed, sport history, sports in the Ottoman Empire, Sultan Murad IV, throwing weapons,

PDF

___

Murat Özveri Arşivi: Lil-lil ve Rabbit Stick fotoğrafları ve Askerî Müze (Harbiye, İstanbul) koleksiyonundaki lobutların ve bir topuzun fotoğrafları.
Şinasi Acar Arşivi: Topkapı Sarayı’nda Hekimbaşı Odası’nın kuzeydoğu duvarında yer alan, Sultan IV. Murad’a ait koltuk ve Sultanın lobut atışı anısına yazılmış kitabenin fotoğrafları.
Acar, Şinasi. İstanbul’un Son Nişan Taşları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006.
Anafarta, Nigar. Hünername Minyatürleri ve Sanatçıları. İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları ve Doğan Matbaacılık, 1969.
Ayhan, Ahmet. Topkapı Sarayı Müzesi Silah Kataloğu. T.C. Kültür Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2011.
Ayverdi, İlhan. Misâlli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2011.
Eralp, T. Nejat. Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1993.
“Hand Thrown Projectiles -Things that Fly, Part 1.” In Primitive Technologies: A Book of Earth Skills, edited by David Wescott, 211. Salt Lake City: Gibbs-Smith Publisher, 1999.
Kahraman, Âtıf. Osmanlı Devleti’nde Spor. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1995.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1993.
Redhouse, James William. A Turkish and English Lexicon Shewing in English the Significations of the Turkish Terms. Beirut: Librairie du Liban, 1987.
Reeves, Nicholas. The Complete Tutankhamun the King, the Tomb, the Royal Treasure. Cairo: The American University in Cairo Press, 1990. Tezcan, Hülya. Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi. İstanbul: Turing Yayını, 1989.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, 3. baskı. Ankara, 1988.
Young, Richard W. “Evolution of the Human Hand: The Role of Cubbing and Throwing.” Journal of Anatomy 202 (2003): 165-174.
Meşenin özgül ağırlığı için bkz. http://www.reade.com/Particle_Briefings/spec_gra2.html; http://www.technologystudent.com/rmflsh1/oak2.html.
Çomak ile mesafe atışı yapan Massailer. http://www.youtube.com/watch?v=YOAYDKIoziU
Türk Dil Kurumu Kişi Adları Sözlüğü. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_kisiadlari&arama= anlami&uid=2047&guid=TDK.GTS.50d5ee8ab57f83.03941106