‘Görsel Sosyoloji’ Üzerinden Mevsimlik Tarım İşçiliğini Anlamak: Eskişehir Alpu Örneği

Öz Mevsimlik tarım işçiliği ‘geçici’ bir iş olarak görülmesine rağmen güvencesiz, örgütsüz ve ağır çalışma koşullarıyla kalıcı bir iş olarak tarımsal üretimde varlığını sürdürmektedir. Tarımda istihdam edilen toplam işgücünün ne kadarının mevsimlik işçi olduğu bilinmemekle birlikte tarımsal işgücünün yaklaşık yarısının mevsimlik tarım işçisi olduğu tahmin edilmektedir. Son yıllarda tarımda mevsimlik işçilik üzerine yapılan araştırmaların sayısı artmıştır. Bu çalışmalar tarım işçilerinin hukuki, ekonomik koşullarını, toplumsal konumlarını, çalışma ilişkilerini ve günlük yaşam pratiklerini; sosyal bilimlerin nicel ve nitel araştırma yöntemleri kapsamında istatistiksel bilgi, anket, mülakat, katılımcı gözlem gibi veri toplama teknikleriyle elde edilen veriler temelinde incelemişlerdir. Sosyal bilimlerde araştırma yapılır, veriler toplanır ve analiz edilir. Bu verileri ‘anlarız’, ‘söyleriz’, ‘iletiriz’ ancak öyle toplumsal gerçeklikler vardır ki deneyimlenir, sayısal, istatistiksel verilerin, imgelerin ötesinde yaşanır, hissedilir yani ‘görünür’. Bu kapsamda çalışmanın temel amacı mevsimlik tarım işçiliğini ‘görsel sosyoloji’ üzerinden anlamaya çalışmaktır. Diğer bir ifadeyle, mevsimlik tarım işçiliğinin yapısal dinamiklerini/unsurlarını ve mevsimlik tarım işçisi hanelerin yaşam mekânlarını; mülksüzleme, işçileşme ve yoksullaşma açısından görsel sosyoloji üzerinden eleştirel bir şekilde incelemektir. Bu inceleme mevsimlik tarım işçiliği yapan hanelerin yaşam deneyimlerini ortaya koyan fotoğraf, belgesel ve video görsellerine dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Mevsimlik Tarım İşçiliği, Görsel Sosyoloji, Mülksüzleşme

PDF

___

Akbıyık, N. (2011). Malatya’da Çalışan Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sosyal ve Ekonomik Sorunlarının İncelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Derneği, 36 (10), 132-154.
Altınpıçak, T. ve Gülçubuk, B. (2004). Ankara İli Polatlı İlçesinde Gezici Kadın Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşulları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 10 (1), 59-66.
Baker, U. (2002) Video Üstüne. www. korotonomedya. net Banks, M. (2001). Visual Methods in Social Research. London: Sage.
Benek, S., Ökten, Ş. (2011). Mevsimlik Tarım İççilerinin Yaşam Koşullarına İlişkin Bir Araştırma: Hilvan İlçesi (Şanlıurfa) Örneği. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 653 -676.
Chaplin, E. (1994). Sociology and Visual Representation. London: Routledge.
Çınar, S. (2012). Bağımlı Çalışma İlişkileri Kapsamında Mevsimlik Tarım İşçilerinin Malatya Örneği Üzerinden Analizi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Çınar, S. (2014). Türkiye’de mevsimlik tarım işçilerine dair kısa bir değerlendirme. http://tr.boell.org/ tr/2014/06/16/ (Erişim Tarihi:12.10.2015)
Çınar, S., Lordoğlu, K. (2010). Mevsimlik Tarım İşçiliğinde Tekil Bir Analiz: Karasu Fındık Toplama İş- çileri. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 38 (EkimKasım-Aralık) 23-33.
Çınar, S., Lordoğlu, K. (2011). Mevsimlik Tarım İşçileri: Marabadan Ücretli Fındık İşçilerine. III. Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 419-448.
Çolak, D. (Yönetmen). (2011). Mevsimlik İşçiler/Sen Olsaydın Ne Yapardın (Belgesel). https://www.youtube.com/watch?v=UVi8aCKR4Jw (Erişim Tarihi:10.05.2016)
Demir, M. (2015). Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sosyal Güvenlik Haklarına İlişkin Değerlendirmeler ve Öneriler. Çalışma ve Toplum, 1, 177-194.
Erkılıç, H., Bayraktar, U. (2015). Resimli ve Temsili Bir Triyalektik Mekân Okuması Olarak Ekümenopolis. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 23, 113-134.
Geçgin, E. (2009). Ankara-Polatlı Örneğinde Dışlanma Açısından Mevsimlik Tarım İşçiliği. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (1), 3-35.
Grimshaw, A., A. Ravetz, (Ed.) (2004). Visualizing Anthropology: Experimenting With Image-Based Ethnography. Bristol, TN: Intellect Books.
Gülçubuk, B., Karabıyık, B. E., Tanır, F. (2003). Tarım Kesiminde En Kötü Biçimde Çalışan Çocuk İşçiliği Temel Araştırması (Adana İli-Karataş İlçesinde Pamuk Hasadında Çalışan Çocuklar Örneği) Raporu, Ankara.
Günaydın, G. (2003). Küreselleşen Piyasa ve Yoksullaşan Köylü. Özgür Üniversite Forumu, Şubat, 128- 154.
Güneş, F. (2016). Mevsimlik İşçilikte Kadın Emeği. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, 16,16-19.
Hamilton, P. (Ed.) (2007). Visual Research Methods. London: Sage.
Harper, D. (1988). Visual Sociology: Expanding Sociological Vision. The American Sociologist. Spring, 54-70.
İHA (İhlas Haber Ajansı). (2013). Yaşıtları Okulda Onlar Tarlada. (Haber Video). https://www.youtube. com/watch?v=WOD5RcHKGBE. Erişim Tarihi (20.09.2016)
İzgicem, A. ve Yavuz, A.M. (Yönetmen/Senaryo). (2014). Mecbur (Belgesel). Anadolu Üniversitesi ve UNFPA. https://vimeo.com/154338697 (Erişim Tarihi:15.05.2016)
Karacan, A. R. (1991). Tarım Kesiminde Geçici Tarım işçilerinin Çalışma Koşulları, Ücret Sistemleri ve Çalışanların Sosyal Güvenlikleri Üzerine Bir Araş- tırma: Manisa Örneği. İstanbul: Friedrich Ebert Vakfı Yayınları.
Karadağ Sücüllü, Y., Onganar Pak F., Çiçekli, E., Alkan, B., Öztürk, Ş., Özbakır, Ş. (2011). Tarım İş- çilerinde Asemptomatik Karpal Tünel Sendromu. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 38, 34-37.
KA (Kalkınma Atölyesi) (2014). Fındık Hasadının Oyuncuları: Batı Karadeniz İllerinde Fındık Hasadında Yer Alan Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri, Çocuklar, Tarım Aracıları ve Bahçe Sahipleri Temel Araştırması. Kalkınma Atölyesi Bilim. Kültür, Eğitim, Araştırma, Uygulama, Üretim ve İşletme Kooperatifi. http://www.kalkinmaatolyesi.org/v2/ wpcontent/uploads/2014/10/findik_hasadinin_ oyunculari.pdf. (Erişim Tarihi:1.12.2015)
Karaman, K., Yılmaz, A.S. (2011). Mevsimlik Tarım İş- çileri ve Enformel İlişkiler Ağı: Giresun’da Çalışan Mevsimlik Tarım İşçileri Üzerine Bir Araştırma. ZfWT, (3)1, 211-226.
Kaleci, H. (2007). Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sosyolojik Analizi: Eskişehir Örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
Kaygusuz, H. (2013). Ekmekle Güller, Güllerle Ekmek (Roses with Bread, Bread with Roses (Belgesel). https://vimeo.com/69554077. (Erişim Tarihi:17.11.2016)
Keyder, Ç. (2017). Tarımda Küçük Meta Üretiminin Yerleşmesi: 1946-1950. www.ata.boun.edu.tr/.../ Keyder_Turk_Tariminda_Kucuk_Meta_Uretiminin_Yerlesm Erişim Tarihi:12.Mart.2017
Koruk, İ. (2010). İhmal Edilen Bir Grup: Göçebe Mevsimlik Tarım İşçileri. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 38 (Ekim-Kasım-Aralık), 17-22.
Kutlu, S. (2011). Erişkin Göçebe Mevsimlik Tarım İş- çilerinin Yaşam Kalitesi Düzeyi ve Etkileyen Faktörler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Harran Üniversitesi/Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Şanlıurfa.
La Rocca, F. (2012). Görsel Sosyoloji. Çev. Ezgi Bakçay. (Çev.). İFSAK Fotoğraf ve Sinema Dergisi,146, 68- 71.
LİNE TV (2010). Yenişehir Mevsimlik İşçiler. (Haber Video). https://www.youtube.com/watch?v=- 7kOhHwM_IA (Erişim Tarihi:09.10.2016)
Lordoğlu, K., Etiler, N. (2014). Batı Karadeniz Bölgesinde Mevsimlik Gezici Tarım İşçiliğinde Çalışan Çocuklar Üzerine Sınırlı Bir Araştırma. Çalışma ve Toplum, 2, 115-133.
(MİGA) Mevsimlik İşçi Göçü İletişim Ağ (2012). Tarımda Mevsimlik İşçi Göçü Türkiye Durum Özeti. http://www.fes tuerkei.org/media/pdf/ D%C3%BCnyadan/d%C3%BCnyadan_12%20(1). pdf. (Erişim tarihi: 29.11.2015)
Ocak, O. (Yönetmen). (2014). Bir Mevsimlik Sömürü (Belgesel niteliği taşıyan görsel). https://www.youtube.com/watch?v=Hs7MArH1VJ8 (Erişim Tarihi:11.10.2016)
Oral, N. (2006). Türkiye Tarımında Kapitalizm ve Sınıflar: IMF ve Dünya Bankası Programlarının Türkiye Tarımına Etkileri. Ankara: Kazan Ofset.
Özbekmezci, Ş., Sahil, S. (2004). Mevsimlik Tarım İş- çilerinin Sosyal, Ekonomik ve barınma Sorunları- nın Analizi, Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 19 (3), 261-274.
Özuğurlu, M. (2011). Küçük Köylülüğe Sermaye Kapanı. Türkiye’de Tarım Çalışmaları ve Köylülük Üzerine Gözlemler. Ankara: Nota Bene Yayınları.
Pelek, D. (2010). Seasonal Migrant Workers in Agriculture: The Cases of Ordu and Polatlı, (Yayımlanmamış Yüksel lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Pauwels, L. (2010). Visual sociology reframed: An analytical synthesis and discussion of visual methods in social and cultural research. Sociological Methods and Research 38(4), 545–581.
Papademas, D. (Ed.) (1993). Visual Sociology and Using Film/ Video in Sociology Courses (4 the Edition) . Washington, DC: American Sociological Association.
Selek Öz, C., Bulut, E. (2013). Mevsimlik Tarım İşçilerinin Türk Hukuk Sistemi İçerisindeki Yeri. ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi, 1(1), 94-111.
Semerci, U.P., Erdoğan, E., Kavak, S. (2014) Mevsimlik Tarım İşçiliği Araştırma Raporu 2014, Hayta Destek Derneği. http://hayatadestek.org/media/files/ raporHDD.pdf (Erişim tarihi: 30.11.2015)
Şimşek, Z., Koruk İ. (2008). Birleşmiş Milletler Kadınların ve Kız Çocuklarının İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesi Ortak Programı” Sabancı Vakfı Hibe Programı. Mevsimlik Tarım İşçisi Kadınların ve Çocuklarının Gezici Sağlık Hizmeti Yoluyla Sağlık Hakkının Korunması Projesi Raporu, Şanlıurfa.
Şimşek, Z. ve Koruk, İ. (2009). “Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimlerinden Biri: Mevsimlik Göçebe Tarım İşçiliği”, Çalışma Ortamı, 105, 7-9.
Sütoluk, Z., Tanır, F., Savaş, N., Demirhindi, H., Akbaba, M. (2004). Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sağlık Durumlarının Değerlendirilmesi. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 34-38.
Tekeli, İ. (1998). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Kentsel Gelişme ve Kent Planlaması. 75. Yılda Kent ve Mimarlık (içinde 1-25). İstanbul: Türkiye İş Bankası ve Tarih Vakfı Yayınları.
Toksay, G. (2016) Fotoğrafta Sosyolojik Göz: İstanbul’da Bekâr Odaları. http://www.sosyalbilimler.org/fotografta-sosyolojik-goz-istanbuldabekar-odalari/. (Erişim Tarihi. 01.07.2016)
Toy, M ve Kalaycı, A. (Genel Yönetmen ve Yönetmen). (2015). Bitmeyen Göç: Mevsimlik İşçilik (Belgesel) Şarküteri Produksiyon www.iztv.com.tr. https:// www.youtube.com/watch?v=fOSuTrpzg_4 (Erişim Tarihi:15.05.2016)
TÜİK (2016) İşgücü İstatistikleri. (15.Aralık.2016) www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21575 (Erişim Tarihi: 7.02.2017)
Türk, N. K. (2006). Kilis İli Elbeyli İlçesi Merkezindeki Kadın Tarım İşçilerinin Sosyal ve Ekonomik Yapı- ları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Uysal, H.T., Kesim, E. (2014). Mevsimlik İşçi Örgütlenmelerinde Örgüt İçi ve Örgüt Dışı Faktörlerin İşçi Performansına Etkisi: Fındık İşçilerine Yönelik Bir Araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 22, 152-173.
UNFPA (2012). Mevsimlik Tarım İşçilerinin ve Ailelerinin İhtiyaçlarının Belirlenmesi Araştırması 2011. http://www.mevsimliktarimiscileri.com/files/dosya/1_3_635375888071845188.pdf. (Erişim Tarihi: 29.11.2015)
Yıldırak, N., Gülçubuk, B., Gün, S., Olhan, E., Mehmet, K. (2009). Türkiye’de Gezici ve Geçici Kadın Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşulları ve Sorunları. http://arsiv.agri.ankara.edu.tr/ economy/1189_1205793629.pdf (Erişim Tarihi: 25.11.2015)
Yıldırım, D.U. (2015). Türkiye Tarımında Yapısal Dö- nüşüm ve Mevsimlik tarım İşçileri: Sakarya Örneği. İstanbul: SAV Sosyal Araştırmalar Vakfı Varlı Görk, R. (2016). Bir Yöntem, Yöntembilim ve/ veya Bir Sosyoloji Alanı Olarak Görsel Sosyoloji. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 16, 25-40.