Problem Durumu: Rekabete dayalı ve değişen iş pazarı dinamiklerinin ön plana çıktığı modern çağda, yeni ve yaratıcı insan yönetimi uygulamalarının ortaya çıkmasıyla birlikte örgüt ve çalışan arasındaki ilişkiyi açıklamada yeni bakış açıları ortaya çıkarmıştır. Örgüt ve çalışan arasındaki ilişkiyi çift taraflı bir alış-veriş ilişkisi yerine, çalışanın bireysel öznelliğine odaklanarak açıklamak için analitik bir araç olarak öne sürülen psikolojik sözleşmenin çalışanlar için önemli bir motivasyon aracı olduğu, örgütsel güven iş doyumu ve örgütsel bağlılık gibi pek çok anahtar etken ile ilişkili olduğu alanyazındaki ampirik araştırmalarla ortaya konulmuştur. Psikolojik sözleşme kavramını öğretmenlerin perspektifinden anlamaya çalışmak, öğretmenlerin iş tutumu ve davranışlarını açıklamada önemli bir araç olarak görünmektedir. Çünkü modern yönetim anlayışı insan kaynağının yönetilmesinde örgütün formel yönü kadar informel yönünün de yönetilmesini önemsemekte, ekonomik sözleşmeler kadar psikolojik sözleşme olgusunu da işe koşmaktadır. Olumlu bir psikolojik sözleşme geliştirebilen ve iş çevresiyle üst düzeyde bir uyum yakalayabilen öğretmenlerin işlerinden ve iş çevrelerinden memnun olması beklenebilir. Buradan hareketle bu araştırmanın problemi, öğretmenlerin okulları ile geliştirdikleri psikoojik sözleşme türlerinin neler oduğu ve bu psikolojik sözleşmelerinin iş çevresni uyum düzeylerinin bir yordayıcısı olup olmadığının belirlenmesidir. Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı, Ankara ili merkez ilçeleri kamu ve özel ilköğretim öğretmenlerinin psikolojik sözleşme algıları ve iş çevresine uyum düzeylerinin; okul türü, kıdem ve öğrenim durumu değişkenlerine göre belirlenmesidir. Araştırmanın Yöntemi: Bu araştırma, tarama modellerinden tekil tarama ve ilişkisel tarama modelleri ile desenlenmiştir. Araştırma iki alt evrenden oluşmaktadır. Birinci alt evren, dokuz merkez ilçede 546 kamu okulunda görevli 10273 sınıf öğretmeninden; ikinci alt evren ise bu ilçelerdeki 58 özel okulda görevli 868 sınıf öğretmeninden oluşmaktadır. Kamu okulu öğretmenlerinin oluşturduğu 10273 kişilik evreni, %95 güven düzeyinde 375 katılımcı, 868 kişilik özel okul öğretmenlerinden oluşan evreni 234 katılmıcı temsil edebilecektir. Araştırmanın kapsamında 375 kamu ve 201 özel okul öğretmenine anket uygulanmıştır. Öğretmenlerin psikolojik sözleşme durumlarını belirlemek amacıyla Rousseau (2000) tarafından geliştirilmiş olan Psikolojik Sözleşme Envanteri (PSE), araştırmacı tarafından Türkçe’ye uyarlanmıştır. İş çevresine uyum düzeyleri ise araştırmacı tarafından geliştirilen ölçekle incelenmiştir. PSE’de sözleşme türleri hem “Çalışanın Yükümlülükleri” ve hem de “İşvenin Yükümlülükleri” boyutlarında işlemsel sözleşme (8 madde), ilişkisel sözleşme (8 madde) ve dengeli sözleşme (12 madde) türlerinden oluşan alt ölçekler bulunmaktadır. Geçişsel Sözleşme, 12 maddeden oluşmaktadır. PSE’de 64 madde yer almıştır. Ön denemede ölçek taslakları, 70 özel ve 70 kamu okulunda görevli 140 sınıf öğretmenine uygulanmıştır. Veri toplama araçlarının geçerlik analizlerinde açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizlerinden yararlanılmıştır. Güvenirlik analizlerinde ise iç tutarlılık katsayısı ve madde toplam korelasyonları (.30 kesim noktası alınarak) hesaplanmıştır. Psikolojik sözleşme ve iş çevresine uyum düzeylerinin eğitim durumu ve okul türü değişkenlerine göre test edilmesinde Kruskal Wallis-H testi, okul türü değişkenine göre test edilmesinde ise bağımsız örneklemler için t-testi kullanılmıştır. Öğretmenlerin psikolojik sözleşme algılarının iş çevresine uyu türleri tarafından yordanıp yordanmadığının belirlenmesinde ise çoklu regresyon analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın Bulguları: Kamu (M(öğretmenin yükümlülüğü) =3.62; M(okulun yükümlülüğü)=3.66) ve özel (M(öğretmenin yükümlülüğü)=3.81;M(okulun yükümlülüğü)=3.40) okul öğretmenlerinde en baskın olan psikolojik sözleşme algısı, ilişkisel sözleşmedir. Katılımcılar ile okul arasında oluşturulan psikolojik sözleşme türlerinden ilişkisel sözleşmeyi, ikinci sırada dengeli sözleşme izlemektedir. Bu sözleşme türünde özel okul öğretmenleri (M(öğretmenin yükümlülüğü) =3.70; M(okulun yükümlülüğü)=3.05), kamu okulu (M(öğretmenin yükümlülüğü) =3.38; M(okulun yükümlülüğü)=2.96) öğretmenlerine göre daha olumlu bir algıya sahiptir. Bu araştırmada, öğretmenlerin işlemsel sözleşme algılarının, psikolojik sözleşme türleri arasında en düşük katılım gösterdikleri sözleşme türü olduğu saptanmıştır. İşlemsel sözleşme türündeki bulgular göstermiştir ki öğretmenler hem kendi yükümlülüklerini hem de okulun yükümlülüklerini kısa dönemli ve salt ekonomik şartların yerine getirilmesine dayanan bir alışveriş ilişkisi biçiminde değerlendirmemektedir. Geçişsel sözleşme algısını oluşturan “güvensizlik, belirsizlik ve aşınma” alt boyutlarının toplamından elde edilen puanlar, hem kamu (M =2.15) hem de özel (M=2.34) okul öğretmenlerinin düşük bir geçişsel sözleşme algısına sahip olduğunu göstermektedir. Öğretmenlerin iş çevrelerine uyumlarına ilişkin görüşleri bütüncül değerlendirildiğinde, kamu ve özel okul öğretmenlerinin en yüksek uyum gösterdiği boyutlar sırasıyla; iş (M(kamu)=3.86; M(özel)=4.20), meslektaş (M(kamu)=3.81; M(özel)=3.89), yönetici (M(kamu)=3.58; M(özel)=3.72) ve okul (M(kamu)=3.37; M=3.57(özel)) boyutlarıdır. Başka bir ifade ile kamu ve özel okul öğretmenleri birinci sırada “işi” ile, ikinci sırada “meslektaşları” ile, üçüncü sırada “yöneticileri” ile ve son sırada “okulları” ile uyum içerisinde olduğunu düşünmektedir. Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Kamu ve özel okul öğretmenleri ve okul yönetimi arasındaki işlemsel sözleşme zayıf, psikolojik sözleşme ise güçlüdür. İşlemsel sözleşme türünde okul türü, kıdem ve öğrenim durumu değişkenleri fark yaratan değişkenlerdir. Öğretmenler, okulları ile ağırlıklı olarak ilişkisel sözleşme geliştirmişlerdir. Katılımcıların ilişkisel sözleşmeye ilişkin görüşlerinde okul türü, kıdem ve öğrenim durumu değişkenleri fark yaratan değişkenlerdir. Öğretmenlerinin ikinci olarak en yüksek algıya sahip olduğu sözleşme türü, dengeli sözleşmedir. Özel okul öğretmenleri, okulun öğretmenlere sunduğu performans desteğini kamu okulu öğretmenlerine göre daha tatminkar bulmaktadır. Dengeli sözleşmeye ilişkin öğretmen görüşlerinde öğrenim durumu değişkenine göre anlamlı farklılık bulunmazken, okul türü ve kıdem değişkenlerinde anlamlı farklılık bulunmaktadır. Öğretmenler, düşük düzeyde bir geçişsel sözleşme algısına sahiptir. Öğrenim durumu değişkeni, öğretmenlerin geçişsel sözleşme algısında fark yaratan değişkenler değilken okul türü değişkenine göre öğretmen görüşleri anlamlı biçimde farklılaşmaktadır. Kamu ve özel okul öğretmenleri en çok “iş”leri ile; ikinci olarak “meslektaş”ları ile; üçüncü sırada “yönetici”leri ve son sırada “okul”ları ile uyum göstermektedir. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak geliştirilen öneriler şöyledir. 1. İşlemsel sözleşme algısının mesleğe yeni başlayan ve mesleki kıdemi en fazla olan öğretmenlerde en yüksek olduğu hatırlanırsa, bunun ilişkisel sözleşme algısına dönüştürülebilmesi için, yöneticilerin bu grupta yer alan çalışanların gereksinimlerini ve beklentilerini karşılamak noktasında daha özenli davranması gerekmektedir. Ayrıca yöneticilerin, öğretmenlerin yeterliklerine uygun görevler vermesi, işlerine uyum sağlamalarını kolaylaştırabilir. 2. Araştırma sonuçlarına göre öğretmenler, okuldan sağladıkları yarar oranda okula katkı sunmaktadırlar. Okul yönetimlerinin, özellikle mesleğe ya da okulda yeni göreve başlayan öğretmenler ile beklentilerini açıkça paylaşması psikolojik sözleşme algısını olumlu yönde etkileyecektir. 3. Psikolojik sözleşme kavramının karşılıklılık algısına dayandığı hatırlanırsa, bu çalışmanın çalışanın öznel algısını sınırlı bir perspektiften yansıttığı ileri sürülebilir. Psikolojik sözleşme kavramının anlaşılmasında çalışanın algısını merkeze alan araştırmalar çoğunlukta olsa da, alanyazında karşılıklı tarafların algısının araştırılması da önerilmektedir. Bu önermeden hareketle, araştırmacılara okul yönetiminin ve çalışanların karşılıklı psikolojik sözleşme algısını kapsayan bir bakış açısını bir araya getirerek bu yapıyı çift yönlü analiz etmeleri önerilebilir.

Problem Statement: Modern management approaches attach great importance to both the informal and the economic aspects of the organizations. Identifying teachers’ psychological contract types and fit levels of a work environment in terms of variables such as seniority, educational degree, and school type will lead to discovery of the motivational factors of the employment relationship in school organizations. Purpose of Study: This research was aimed at determining the psychological contract perceptions and person-environment fit levels of public and private elementary school teachers. Methodology: This study was designed with single and correlational survey models. Public school teachers were represented by 375 participants, and private school teachers were represented by 201 participants in the sampling. While determining teachers’ psychological contract perceptions, the “Psychological Contract Inventory” developed by Rousseau (2000) was adapted to Turkish teachers. Teachers’ “Person-Environment Fit” scale was developed by the researcher. Findings and Results: The most dominant psychological contract type was the relational contract, followed by balanced, transitional, and transactional contracts. The highest level of person-environment fit was teacher-job fit, followed by teacher-group fit, teacher-supervisor fit, and teacher-school fit. Both public and private school teachers were fitted with their “jobs” mostly. Teachers thought that they fit with their work environment highly in terms of its components. Conclusions and Recommendations: Teachers had dominantly developed a relational psychological contract. School type, seniority, and educational degree were variables that made significant differences in transactional and relational contracts. Private school teachers’ scores were higher than the public school teachers in regard to relational contract type. Balanced contract perception was the highest type after the relational contracts. Private school teachers’ fit levels with “their jobs” are higher than public school teachers’, and they were also more positive than the public school teachers in balanced type. It was concluded that public and private school teachers in Ankara province developed a positive psychological contract and high level of person-environment fit. Public school teachers with associate degrees had higher levels of school fit than those with undergraduate and graduate degrees. In general, as the seniority increases, teacher-school fit increases as well. If shared expectancies will be negotiated between teachers and administrators, positive psychological contracts will be more common. A well-designed orientation process for new coming teachers will make the compliance process easier.