İSTANBUL’UN İDARESİNİN TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ YÖNETİMİNE GEÇİŞİ SÜRECİNDE AZINLIKLAR

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkıp 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’ni imzalayarak savaştan çekilmesinden sonra İstanbul, İtilaf Devletleri tarafından 13 Kasım 1918’de fiilen, 16 Mart 1920’de de resmen işgal edilmiştir. İtilaf Devletlerinin İstanbul’daki işgalleri 2 Ekim 1923’e kadar devam etmiş ve bu işgaller şehirde yaşayan azınlıkların bazıları tarafından fırsat olarak değerlendirilmiştir. Bilhassa Rumlar, Ermeniler ve Museviler bu dönemde uzun süredir birlikte yaşadıkları Türklere karşı içlerinde sakladıkları düşmanlıkları açığa çıkarmışlar, çeşitli taşkınlıklarda bulunmuşlar ve hatta İtilaf Devletlerinin yaptıkları haksızlıklara aracılık etmişlerdir. Azınlıkların sınır tanımayan bu tutum ve davranışları Büyük Taarruz Harekâtı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi orduları tarafından kazanılması ve Mudanya Mütarekesi’nin imzalanmasına kadar sürmüştür. Hem Büyük Taarruz’un kazanılması hem de Mudanya Mütarekesi’nin imzalanması onları tedirgin etmiştir. Arkasından da İstanbul’un yönetiminin Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’ne geçmesi endişelerini iyiden iyiye arttırmıştır. Bu tarihten sonra azınlıklar arasında Türklerin kendilerine karşı olumsuz tavır takınacakları ve geçmişte yaşanılanların intikamını alacakları düşüncesi ortaya çıkmıştır. Bundan dolayı, İstanbul’da kendilerini korumak maksadıyla farklı şekillerde hareket etmişlerdir. Bazıları İstanbul’dan firar etmiş, bazıları Türklere karşı teşkilatlanma düşüncesi içerisine girmiş, bazıları da İtilaf Devletleri birliklerine asker olarak kaydolmuşlardır. Bir kısmı ise İstanbul’un idaresini üzerine alan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’ne bağlılıklarını bildirme yolunu seçmişlerdir. Bu tarihlerde Türkler azınlıklara karşı herhangi bir olumsuz tavır göstermedikleri halde onlar geçmişte yapmış oldukları fenalıklardan dolayı endişelenip korkuya kapılmışlardır. Bu da onları kendileri açısından farklı şekillerde davranmaya itmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul, İşgal, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk, Azınlık

MINORITIES IN THE PROCESS OF İSTANBUL’S ADMINISTRATION TRANSITION TO TURKISH GRAND NATIONAL ASSEMBLY MANAGEMENT

After the Ottoman Empire was defeated in the First World War and retreated from war by signing the Moudros Armistice on 30th October 1918, İstanbul was occupied by Entente States actually on 13th November 1918 and officially on 16th March 1920. Invasion process of Entente States lasted until 2nd October 1923 and some minorities in the city took advantage of these invasion. Especially Greeks, Armenians and Jews revealed thier sense of hostilities against Turks who lived together for a long time during that period and they created some uproars. Also they mediated injustices of Entente States. These wrong attitudes of minorites lasted until the winning of The Great Offensive by the Turkish Grand National Assembly armies and signing of Mudanya Armistice. These gains of Turks enchafed the minorities. After that along with Turkish Grand National Assembly’s take over the administration of İstanbul increased their apprehension completely. After this date, minorities had the idea that Turks would cop an attitude against them and take revenge. Thus, they acted in different ways in İstanbul in order to protect themselves. Some of them escaped from İstanbul, some had the thought of organizing againist the Turks and some of them were registered as soldiers to the Entente States. Also some of them declared their loyalties to Turkish Grand National Assembly. Although Turks did not show a negative attitude towards minorities at this time, they were worried about the evils they had done in the past and this led them behave in a different way.

Keywords:

İstanbul, Invasion, Turkish Grand National Assembly, Turk, Minority,

PDF

___

Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Cumhurbaşkanlığı Arşivi
Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: I, Cilt: 24, İçtima Senesi: 3.
Akşam
Hâkimiyet-i Milliye
İkdâm
Renin - Tanîn
Tevhîd-i Efkâr
AKIN, Veysi, Trakya’nın Türklere Devir Teslimi, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1996.
ATA, Feridun, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2011.
ATNUR, İbrahim Ethem, Türkiye’de Ermeni Kadınları ve Çocukları Meselesi, Babil Yayıncılık, Ankara, 2005.
AYDIN, Mahir, İstanbul Kurtulurken İstanbul’un Kurtuluş Bayramı, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2011.
BAKAR, Bülent, Beyaz Ruslar Esir Şehrin Misafirleri, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2015.
BİLSEL, M. Cemil, Lozan, Birinci – İkinci Cilt, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1998.
BOZKURT, Abdurrahman, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2014.
CRISS, Bilge, İşgal Altında İstanbul 1918-1923, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.
DEMİRCİ, Sevtap, Belgelerle Lozan Taktik-Stratejik-Diplomatik Mücadele 1922-1923, Çeviren: Mehmet Moralı, Alfa Yayınları, İstanbul, 2011.
ERTÜRK, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1996.
EYYUPOĞLU, İsmail, Mudanya Mütarekesi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2002.
GÖZTEPE, Tarık Mümtaz, Osmanoğullarının Son Padişahı Vahideddin Mütareke Gayyasında, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1994.
HİMMETOĞLU, Hüsnü, Kurtuluş Savaşında İstanbul ve Yardımları, I, Ülkü Matbaası, İstanbul, 1975.
KARACAN, Ali Naci, Lozan, Hazırlayan: Hulûsi TURGUT, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
KARAKAYA, Ali, İşgal Altında İstanbul, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2016.
KARDEŞ, Salâhaddin, “Tehcir” ve Emval-i Metrûke Mevzuatı, T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ankara, 2008.
KAYA, Halit, Refet Bele Askeri ve Siyasi Hayatı 1881-1963, Bengi Yayınları, İstanbul, 2010.
KILIÇ, Selami, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyete Türk Devrimi ve Fikir Temelleri, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
MERAY, Seha L., Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler, Cilt: 1-2-3-4-5-6-7-8, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
MUTLU, Cengiz, Mütareke Döneminde Rum Nüfus Hareketleri (1918-1922), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2014.
SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1993.
SONYEL, Salâhi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, I, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1995.
SOYSAL, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2000.
TEMEL, Mehmet, İşgal Yıllarında İstanbul’un Sosyal Durumu, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
TEMİZGÜNEY, Firdes, Emval-i Metruke Meselesi Ermenilerden Kalan Mallar 1915-1923, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2017.
TOKER, Hülya, Mütareke Döneminde İstanbul Rumları, Genelkurmay Atase ve Denetleme Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
Türk İstiklal Harbi II nci Cilt Batı Cephesi 6 ncı Kısım III ncü Kitap Büyük Taarruzda Takip Harekâtı (31 Ağustos 18 Eylül 1922), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1969.
Türk İstiklal Harbi, I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Gnkur. Bşk. Harb Tarihi Dairesi Resmi Yayınları, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1962.
TÜRKGELDİ, Âli, Moudros ve Mudanya Mütarekelerinin Tarihi, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik T.A.O, Ankara, 1948.
UZEL, Nezih, İngiliz İstihbarat Subayı Yüzbaşı Bennett Anlatıyor Atatürk’e Nasıl Vize Verdim, Selis Kitaplar, İstanbul, 2008.
ÜÇÜNCÜ, Uğur, Büyük Taarruz, Altınpost Yayınları, Ankara, 2012.
WALDER, David, Savaştan Sonra Çanakkale Olayı (1922), Çeviren: M. Ali Kayabal, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2004.
ATA, Feridun, “Mütareke Döneminde İtilâf Devletlerinin Hapishanelere Müdahaleleri ve Gayrimüslim Mahkûmları Tahliye Etmeleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XX/60 (2004), SS. 727-743.
BAKAR, Bülent, “Esaretten Kurtuluş: İtilaf Devletlerinin İstanbul’u tahliyesi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Güz 2009, Sayı: 23, SS. 13-58.
DUMAN, Önder, “Mütareke İstanbul’unda Ermeni Faaliyetleri”, Ermeni Araştırmaları Üç Aylık Tarih, Politika ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, Avrasya Bir Vakfı Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Ermeni Araştırmaları Enstitüsü, Ankara, Kış 2004 - İlkbahar 2005, Sayı: 16-17, SS. 151-172.
TEMİZGÜNEY, Firdes, “Bayburt Kaymakamı Nusret Bey ve Faaliyetleri (19141915)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 (1), Mart 2018, SS. 147-164.
TEMİZGÜNEY, Firdes, “Lozan Sonrası Ermeni Emval-i Metrukesine Yönelik Düzenleme ve Uygulamalar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 62, Bahar 2018, SS. 301-334.
OKUR, Mehmet, “İtilâf Devletlerinin İstanbul’daki Faaliyetleri, Osmanlı Hükûmetleri Üzerindeki Baskıları ve Hükûmetlerin Tutumu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XIX/57, Kasım 2003, SS. 1133-1156.
TOSUN, Hüseyin, “İtilaf Devletleri Son Birliklerinin 2 Ekim 1923 Tarihinde Türk Bayrağını Selamlayarak İstanbul’dan Ayrılışları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, IX/27, Ankara, 1993, SS. 627-650.
ASLAN, Betül, Refet Paşa ve İşgalden Kurtulacak İstanbul’un İdaresi Meselesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum, 1991.
SAYLAN, Gürkan Fırat, 1918-1923 Yıllarında İtilaf Devletlerinin İstanbul ve Çevresindeki Faaliyetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum, 2010.
ÖZDEMİR, Mehmet, Refet Bele, Ankara Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1992.