İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA, TÜRKİYE’YE GELEN İNGİLİZ HEYETLERİ İLE YAPILAN GÖRÜŞMELER VE İNGİLTERE’DEN ALINAN ASKERÎ YARDIMLARIN SONUÇLARI
İkinci Dünya Savaşı yıllarında, Türkiye stratejik öneminden dolayı müttefik ve mihver
devletlerin siyasi ve askerî baskılarına maruz kalmış ve her iki grup Türkiye’yi kendi
yanında savaşa sokmak istemiştir. Türkiye ise yapılan tüm baskılara rağmen savaşın dışında
kalmayı başarmış ve bu yönde politika izlemiştir. Ancak bu süreçte özellikle İngiltere,
Türkiye üzerinde etkin bir politika izleyerek askerî alandaki ilişkilere hız vermiş ve askerî
yardımlarla Türkiye’yi kendi yanına çekmeye çalışmıştır. Bu maksatla savaşın
başlangıcından itibaren birçok İngiliz heyeti Türkiye’ye gelmiş, stratejik ve askerî
konularda görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler sonucunda Türkiye’ye yapılacak askerî
yardımların niteliği ve niceliği tespit edilmiştir. Adana görüşmeleri sonunda, askerî yardım
konusu daha da netleşmiş ve İngiltere’nin Orta Şark’taki askerî malzemeleri Türkiye’ye
nakledilmeye başlanmıştır. Bu makale, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire
Başkanlığı arşivinde yer alan İkinci Dünya Savaşı’na ait belgelerin tasnif edilmesi ve
belgelerin araştırmacıların çalışmalarına açılması neticesinde ele alınmış ve hazırlanmıştır.
Anahtar Kelimeler:
İkinci Dünya Savaşı, Adana görüşmesi, askerî yardım, İngiliz heyeti, Nakliye
In years of World War Two, Turkey caused to the dispute of allied and axis powers due to its strategic importance and both group made effort to get Turkey involved in the war along with them. Despite all pressures made, Turkey also achieved to stay out of the war and followed policy in this direction. However in this process, especially Britain pursued an efficient policy on Turkey and speeded up military relations and tried to attract Turkey to its own rank. With this purpose, many British delegations came to Turkey from start of the war; discussions were made about strategic and military issues. As a result of these discussions, the quality and quantity of the aids to be made to Turkey were determined. Following Adana conference, military aid matter became clearer and the military materials of Britain in Middle East were began to transport to Turkey. This paper is handled and prepared in consequence of the classification of the documents related to World War Two in the archive of General Staff, Department of Military History and Strategic Survey and the opening to studies of researchers of the documents is abolished.
Keywords:
World: War Two, Adana conference, military aid, British delegation, Transport.,
___
Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi, İkinci Dünya Harbi Katalogu (İDH), İDH, Kutu 1, Gömlek 134, Belge1. İDH., K.3, G.022, B.1. İDH., K.1, G.128, B.3. İDH., K.2, G.013, B.9. İDH., K.1, G.108, B. 2. İDH., K.1, G.108, B.4. İDH., K.5, G.025, B.3. İDH., K.3, G.040, B.2. İDH., K.3, G.040, B.3. İDH., K.3, G.040, B.4. İDH., K.3, G.040, B.7. İDH., K.3, G.040, B.8. İDH., K.5, G.021, B.1. İDH., K.5, G.021, B.2. İDH., K.1, G.155, B.1. İDH., K.1, G.155, B.2. İDH., K.1, G.155, B.3. İDH., K.6, G.105, B.1. İDH., K.6, G.108, B.1. İDH., K.6, G.108, B.5. İDH., K.6, G.108, B.5. İDH., K.6, G.110, B.1. İDH., K.6, G.115, B.1. İDH., K.6, G.115, B.2. İDH., K.6, G.105, B.3. İDH., K.6, G.117, B.2. İDH., K.6, G.120, B.1. İDH., K.6, G.123, B.1. İDH., K.6, G.127, B.2. İDH., K.6, G.127, B.5. İDH., K.6, G.138, B.1. İDH., K.6, G.139, B.2. İDH., K.6, G.038, B.2. İDH., K.6, G.047,B.1. İDH., K.6, G.052, B.1. İDH., K.6, G.052, B.2. İDH., K.6, G.057, B.1. İDH., K.6, G.057, B.2. İDH., K.1,G.150, B.1. İDH., K.3, G.026, B.10. İDH., K.1, G.076, B.1. İDH., K.2, G.045, B.5. İDH., K.2, G.043, B.1. İDH., K.2, G.043, B.2. İDH., K.3, G.3, B. 3-109. İDH., K.2, G.2, B. 2-84. İDH., K.2, G.2, B. 2-52. İDH., K.2, G.2, B. 2-34. İDH., K.3, G.3, B. 3-4. İDH., K.3, G.3, B. 3-48. İDH., K.2, G.2, B. 2-45. İDH., K.2, G.2, B. 2-93. İDH., K.2, G.2, B. 2-86. İDH., K.2, G.2, B. 2-315. İDH., K.3, G.3, B. 3-30. İDH., K.6, G.6, B. 6-214. İDH., K.3, G.3, B. 3-43. İDH., K.10, G.10, B. 10-364. İDH., K.2, G.2, B. 2-14. İDH., K.3, G.3, B. 3-11. İDH., K.3, G.3, B. 3-4. İDH., K.3, G.3, B. 3-11. İDH., K.3, G.3, B. 3-12. b- Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi: BCA, 030.10 /52-345-26 /46-234. BCA, 030.10 /52-345-17 /46-226. BCA, 030.10 / 52-345-27 /46-235.Cumhuriyet, 25 Ocak 1957. Cumhuriyet, 6 Mart 1958. Cumhuriyet, 2 Şubat 1957. 3- KİTAPLAR
AYBARS Ergün, Ulusal, Lâik, Sosyal Hukuk Devleti, Atatürkçülük ve Modernleşme, İzmir, 2000.
AYDEMİR Şevket Süreyya, İkinci Adam, İstanbul, 1985.
ARMAOĞLU Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt 1-2, İstanbul, 2004.
BARKAY Gül İnanç, Amerikan Diplomasisinde Türkiye, İstanbul, 2001. DERİNGİL Selim, Denge Oyunu, İkinci Dünya Savaşında Türkiye’nin Dış Politikası, İstanbul, 1994.
FİŞEK Kurthan-SANDER Oral, Türk-Amerika Birleşik Devletleri Silah Ticaretinin İlk Yüzyılı, İstanbul, 1977.
İkinci Dünya Savaşı Yılları, Dış İşleri Bakanlığı Yayını, Ankara, 1973.
KARAKUŞ, Erdoğan; İngiliz Belgelerinde İkinci Dünya Savaşı Öncesi Türk İ ngiliz İlişkileri, 1938-1939, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayını, Ankara, 200
KURAT Yuluğ Tekin, “İkinci Dünya Savaşında Türk Alman Ticareti”, Belleten, Cilt XXV, No.97–100. ŞİMŞEK Muammer, Silah Üretebilme Süreci İçinde Üçüncü Dünya Ülkelerinde ve Türkiye’de Savunma Sanayi, SAGEB Yayını, Ankara, 1989.
TBMM TD, Dönem 6, Cilt 1, İçtima 1, 1Kasım 1941.
TBMM TD, Dönem 9, Cilt 20, İctima 44, 16 Şubat 1953.
Türk Subaylarının İkinci Dünya Harbi Hatıraları, Genelkurmay ATESE Başkanlığı Yayını, Ankara, 1999.
ULUBELEN Erol, İngiliz Belgelerinde Türkiye, Aytaç Kitabevi, İstanbul, 1967.
WALLACH L. Jehuda, Bir Askerî Yardımın Anatomisi, Çev. Fahri Çeliker, Genelkurmay Başkanlığı Yayını, Ankara, 1985.
WEİSBAND Edward, İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye, Çev: M.Ali KayabalÖrgen Uğurlu, İstanbul, 2002.
WEİSBAND Edward, İkinci Dünya Savaşı’nda İnönü’nün Dış Politikası, Çev. M.Ali Kayabal, İstanbul, 1974.
AKKOR Feridun, “Amerikan Askerî Yardımı ve Türkiye”, Cumhuriyet, 04 Ekim 196
ÖZLÜ Hüsnü, “İkinci Dünya Savaşı’nda Adana Görüşmeleri Sonrası, İngiltere’den Sağlanan Askerî Yardımların, Türkiye’de Sevkiyat ve Lojistik Yapılanması”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, C.13, S.50. Ankara, 2012.
ÖZLÜ Hüsnü, “Arşiv Belgelerine Göre, İkinci Dünya Savaşı’nda İzmir ve Trakya’nın Savunmasına Yönelik Türk-İngiliz Heyetlerinin Görüşmeleri ve Alınan Önlemler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, C.12, S.24, İzmir, 2012.
TEKELİ Esat, “Dış Yardım Bahsinde Amerika İle Rusya Arasında Bir Mukayese”, Cumhuriyet, 7 Şubat 1958.
TEKELİ Esat, “Amerikan Yardımının Son Şekilleri”, Cumhuriyet, 24 Temmuz 195
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: AVES Yayıncılık