URARTU KRALLIĞI’NIN DOĞU POLİTİKASI: NEDENLER VE SONUÇLAR
Urartu Krallığı, M.Ö. 1.binde Doğu Anadolu, Kuzeybatı İran veKafkaslar’da hüküm süren Yakındoğu toplumlarından biridir. Urartu, bucoğrafyada yaklaşık iki yüzyıla yakın varlık göstermiştir. Krallığın bubaşarısındaki etkenlerden biri, yayılmacı bir siyaset izlemesidir. Bu siyasianlayış doğrultusunda, Doğu bölgeleri, Urartu’nun hedefindeki bölgelerarasında yer almıştır.Urartu’ya dair çalışmalarda referans niteliği taşıyan yazılı belgeler,Doğu politikasında da başvuru kaynağı niteliği taşımaktadır. Bu belgelerdenelde edilen veriler, Urartu Kralları’nın M.Ö. 9.-7. yüzyıllar arasında doğubölgelerine askeri seferler düzenlediklerini ortaya koymaktadır. Başlangıçtadini niteliği bulunan bu seferlerin daha sonrasında askeri amaçla düzenlendiğigörülmektedir. İšpuini ve Minua’nın (M.Ö.830-810) ortak iktidarlıkdöneminde başlayan seferler, Minua’nın (M.Ö. 810-785/780) devleti tekbaşına yönettiği dönemde de devam etmiştir. Arkasından I. Argişti(M.Ö.785/780-764), II. Sarduri (M.Ö. 755-730), I. Rusa (M.Ö. 730-714/713),II. Argişti (M.Ö.713) dönemine kadar aşamalı olarak süren bu siyasi anlayış,II. Rusa (M.Ö.675) döneminde de son bulmuştur.Bu makalede yazılı belgeler ve arkeolojik verilerden yola çıkarak UrartuKrallığı’nın Doğu bölgelerine uyguladığı politik yaptırımlar ortaya konulmayaçalışılacaktır. Bu doğrultuda Krallığın bölgeye yönelmesindeki etkenler ve busürecin sonuçları üzerinde durulacaktır.
___
- Balkan, K.(1960). Ein urartaischer Tempel auf Urarta Anzavurtepe bei
Patnos und hier entdeckte Inschriften. Anatolia-5, 99-158.
Bashash, K. R. Biscione, A. R. Hejebri-Nobari, M. Salvini (2001).
Haldi’s Garrison –Haldi’s Protection. The Newly Found Rock
Inscription Of Argišti II In Shisheh, Near Ahar (Azarbaijan,
Iran). SMEA-XLIII/1, 26-31.
Benedict, W. C.(1965). Urartian Inscriptions from Azerbaijan. Journal
of Cuneiform Studies. -19, 35-37.
Benedict, W. C. (1961). The Urartian-Assyrian Inscription of Kelishin.
Journal of the American Oriental Society-81\4, 359-385.
Boehmar, R. M. (1965). Zur Lage von Paršua im 9.Jahrhundert vor
Christus. Berliner Jahrbuch fiir Vorund Frühgeschichte 5,
Berlin, 197.
Boemher, R.M. (1979). Zur Stele von Topzawa. Bagdader
Mitteulingen-10, 50-52.
Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı.İzmir: Yaşar
Eğitim ve Kültür Vakfı.
Çilingiroğlu, A. (1994). Urartu Tarihi. Bornova: Ege Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 77.
Dalley, S. (1985). Foreign Chariotry And Cavalry In The Armies of
Tiglat-Pileser III And Sargon II. Iraq-47,42-47.
Dandamaev M. A.-Lukonin V. G. ( 1989). The Culture and Social
Instutions of Ancient Iran.
Diakonoff , I.M. - S.M Kashkai (1981). Geographical Names
According to Urartian Texts.
Heidari, R. (2010). Hidden Aspects Of The Mannean Rule In
Northwestern Iran. American Journal of Near Eastern Studies
(ARAMAZD), V/2, 147-151.
Kleiss, W. (1968). Urartäisch Plätze in Iranisch-Azerbaidjan.
Istanbuler Mitteilungen -18, 1-44.
Kleiss, W. –H. Hauptmann, (1976). Topographische Karte von Urartu.
Archäologische Mitteilungen aus Iran Ergänzungsband 3,
Berlin, no. 57.
Kleiss W. (1970a). Ausgrabungen in der Urartäischen Festung Bastam
(Rusahinili)1969. Archaologische Mitteilungen aus Iran -3,7-
65.
Kleiss W. ( 1970b). Bericht ber Zwei Erkundungsfahrten in NorthWest-
Iran im Jahre. Archaologische Mitteilungen aus Iran-3, 107-
132.
Kleiss W. (1972). Ausgrabungen in der Urartäischen Festung Bastam
(Rusahinili) 1970, Archaologische Mitteilungen aus Iran -5, 7-
68;
Kleiss, W. (1979). Bastam I: Ausgrabungen in den urartaischen
Anlagen 1972-1975, (= “Teheraner Forschungen” IV), Berlin,
11-98.
Kleiss, W. (1980). Bastam, an Urartian Citadel Complex of the Seventh
Century B. C. American Journal of Archaeology-84/3, 299-
304.
Kleiss, W. (1988). Bastam II: Ausgrabungen in den urartaischen
Anlagen 1977-1978, (= “Teheraner Forschungen” IV), Berlin,
13-73.
Kleiss, W. –S. Kroll, (1980). Die Burgen von Libliuni (Seqindel).
Archaologische Mitteilungen aus Iran 13, 21.
Konakçı, E. (2006). Urartu Krallığı’nda Toplu Nüfus Aktarımları ve Bu
Uygulamaların Urartu Kültürüne Etkileri. Ege Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi.
Kroll S. (1979a). Keramik Urartäischer Festungen in Iran, Ein Beitrag
zur Expansion Urartus in Iranish-Azarbaidjan. AMI
Ergänzungsband/2, 1-184; Stephan Kroll, Die urartäische
Keramik aus Bastam”, Bastam I: Ausgrabungen in dm
urartäischen Anlagen, 1972-1975; Berlin, , 203-220.
Kroll, S. (2010). Urartu and Hasanlu. Urartu and its Neighbors,
Festschrift in Honor of Nicolay Harutyunyan in Occasıon of
his 90th birthday (22-24 September, 2009, Yerevan), Aramazd,
Armenian Journal Of Near Eastern Studies-V/2, , 21-36.
Kroll, S. (2011). İran’daki Urartu Şehirleri. Urartu Doğu’da Değişim:
Transformation in the East, 154-169.
Lanfranchi, G. B. –S. Parpola, (1990). The Correspondence of Sargon
II part II; Letters from the Northern and Northeastern
Provinces, State Archives of Assyria V, Helsinki.
LAR I: Luckenbill, D.D. Ancient Records of Asssyria and Babylonia-
I, Chicago, 1926.
Levine L.D. (1974). Geographical Studies in the Neo-Assyrian Zagros
II, Iran-XII, 9-124.
Levine L.D. (1969). Contribution to the Historical Geography of Zagros
in The Neo-Assyrian Period.
Momenzadeh M. (2004). Metallic Mineral Resources of Iran, Mined in
Ancient Times: A Brief Review. in Thomas Stöllner, Rainer
Slotta, and Abdolrasool Vatandoust, eds., Persiens antike
Pracht: Bergbau, Handwerk, Archäologie: Katalog der
Ausstellung des Deutschen Bergbau-Museums Bochum vom, ,
8-21.
Muscarella, O. W. (1971). Qalatgah: An Urartian Site in Northwestern
Iran. Expedition-XIII/3-4, 44-49.
Muscarella, O. W., (1986). The Location of Ulhu and Uise in Sargon
II’s Eighth Campaign, 714 B.C. Journal of Field Archaeology-
13\4, 465-475.
Nezafati N. – Pernicka E. - Momenzadeh M. Iranian Ore Deposist and
their Role in the Devolopment of the Ancient Cultures”
Anatolian metal IV, Der Anschnitt 21, Bochum: Deutsches
Bergbau Museum, 2008, 77-90.
Nobari, A. H., -K. Mollazadeh (2004). Comprahensive Wiev of
History and Historical Geography of Mannea. Journal
Humanities-11/1, 81-92.
Oudbashi O.-Hessari M. Iron Age tin bronze metallurgy at Marlik,
Northern Iran: an analytical investigation. Archaeological and
Anthropological Sciences-12, 2015, 1-17.
Payne, M., (2006), Urartu Çivi Yazılı Belgeler Kataloğu.
Pecorella, P.E.- M. Salvini, (1982). Researchs In The Region Between
The Zagros Mountaıns And Urmia Lake. Persica, X, 3-6.
Pecorella, P.E.- M. Salvini (1984). Tra lo Zagros el Urmia. Ricerche
Storiche ed Archeologiche nell’Azerbaigian İraniano, Editors
by. Paolo Emilio Pecorella and Mirjo Salvini, Rome.
Reade, J. (1978). Kassites and Assyrians in Iran. Iran/XVI, 137-143.
Reade, J. (1979). Hasanlu, Gilzanu, and Related Considerations.
Archäologische Mitteilungen aus Iran, 12, 175-181.
Salvini- W. K. (1977). Bastam/Rusa-i-URU.TUR, Beschreibung der
urartäischen und mittelalterlichen Ruinen, Führer zu
archäologischen Plätzen in Iran, Band l, Berlin,14-42.
Salvini (2006). Puluadi. RIA-111/2,112.
Salvini, B. A. - M. Salvini, (2002). Bilingual Stela of Rusa I from
Movana (West Azerbaijan). Studi Micenei Ed Egeo- Anatolici-
XLIV\1, 5-66.
Salvini, B. A. –M. Salvini, (1999). The Urartian RockInscriptions of
Razlıq and Nasteban (East Azarbaijan Iran). Studi Micenei Ed
Egeo- Anatolici - XLI, 17-32.
Salvini, Beatrice A. -Mirjo Salvini. The Urartian RockInscriptions of
Razlıq and Nasteban (East Azarbaıjan). Studi Micenei Ed
Egeo- Anatolici- XLI, 1999, 17-32.
Salvini, M. (1977). Eine neue urartaische Inschrift aus Mahmud Abad
( West-Azerbaidjan). Archaologische Mitteilungen aus Iran-
10, 125-136.
Salvini, M. (1982). Die Felsinschrift Sarduris II. in Seqendel (Libliuni).
Archaologische Mitteilungen aus Iran-15, 97-100.
Salvini, M. (2006), Urartu Tarihi ve Kültürü.
Salvini, M. (2009). The Eastern Provinces of Urartu and the Beginning
of History in Iranian Azerbeijan. Altan Çilingiroğlu’na
Armağan:Yukarı Denizin Kıyısında Urartu Krallığı’na
Adanmış Bir Hayat, İstanbul.
Seidl U. (1979). Die Siegelbilder. Bastam I, Ausgrabungen in den
Urartäischen Anlagen 1972-1975, (ed. W. Kleiss), Berlin 137-
150.
Seidl U. (1988). Die Siegelbilder. Bastam II: Ausrabungen in den
UrartäischenAnlagen 1977- 1978, (ed. W. Kleiss), Berlin, 145-
154.
Schuler, E.V. (1970). Urartäische Inschriften aus Bastam.
Archaologische Mitteilungen aus Iran-3, 93-105.
Schuler, E.V. (1972). Urartäische Inschriften aus Bastam II.
Archaologische Mitteilungen aus Iran-5,117-134.
Van Loon M. (1975). The Inscription of Ishpuini and Meinua at
Qalatgah, Iran. Journal of Near Eastern Studies-34/3, 201-
207.
Young T. C. (1965). A Comparative Ceramic Chronology for Western
Iran, 1500-500 B.C. Iran-III, 53-85.
Zimansky, P. (1985). Ecology and Empire: The Structure of the
Urartian State, Studies in Ancient Oriental Civilization 41,
Chicago, 20.