GAZNELİ MAHMÛD’UN SARAY ŞAİRLERİNDEN ASCEDÎ-Yİ MERVEZÎ

Birçok araştırmacının, Farsça şiir dönemleri üzerine yaptıkları tespitlerde, X. ve XI. yüzyılın ilk yarısında yani Sâmânîler ve sonrasında Gazneliler dönemine denk gelen zaman diliminde yazılan şiirlerin gerek konu gerekse dil açısından İran’ın millî ruhunu, düşüncesini, Farsçanın arı kullanımını yansıtan birer ayna oldukları belirtilir. Dönem şairlerinin şiirlerinde Arapça kelimelerden mümkün olduğunca uzak durarak sade dil kullanmaları, bilimsel-teknik kavramlardan kaçınmaları, doğal teşbihler-tasvirler oluşturmaları, basit, kullanılmamış mazmunlarla kısa vezinleri ve bahirleri tercih etmeleri, temalarını millî gurur, hamasî düşünce ve bağımsızlık üzerine temellendirmeleri dönemin baskın şiir özellikleri olarak kabul edilmektedir. Rûdekî, Dakîkî, Firdevsî, Ferruhî-yi Sistânî, Unsurî, Menûçehrî, Zeynebî, Mesʿud-i Râzî gibi İran’ın büyük şairleri eserlerini bu dönemde, bu özelliklere uygun biçimde yazmışlardır. Ebû Nazar Abdulaziz b. Mansûr Ascedî-yi Mervezî de (ö.1040?),  XI. yüzyılın önde gelen şairlerindendir. Gazneli Mahmûd ve oğullarının methiyecilerinden olan şairin divanı günümüze kadar ulaşmamış olsa da şiirleri dağınık olarak bazı mecmua, tezkire ve risalelerde bulunmaktadır. Özellikle, Gazneli Mahmûd’un Hindistan seferinde Sumenât’ı fethetmesi üzerine söylediği kasidesine birçok tezkirede yer verilmektedir. Fars şiirinin belirtilen dönemi üzerine yapılan araştırmalarda, Ascedî-yi Mervezî’nin önemli bir şair olduğu belirtilmesine karşın hayatı ve eserleri hakkında yeterli bilgi bulunmamasından bahsedilmektedir. Çalışmada mevcut kaynaklar derlenerek, şairin hayatı ve edebî üslubu hakkında bilgi verilecek, yapılacak değerlendirmeleri desteklemek amacıyla şiirlerinden örnekler sunulacaktır.

___

  • Browne, E. (Ed.). (1906). Muhammed ʿAvfî, Lubâbu’l-Elbâb. C.II. London: Leiden. Devletşah, S. (2011). Tezkiretü’ş-Şuarâ (Şair Tezkireleri). Lugal, N. (Çev.). İstanbul: Pinhan. Hidâyet, R. K. (1382). Mecmau’l-Fusehâ. Tahran: Emir-i Kebir. Kürkçüoğlu, K. E. (Ed.). (1994). Tahir’ül Mevlevî, Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun. Muʿîn, M. (1345). Ferheng-i Fârsî, C.5, (Eʿlâm). Tahran: İntişârât-i Emî Kebîr. Rypka, J. (1968). History of Iranian Literature. Hollanda: Reidel Publishing Company. Safâ, Z. (2002). İran Edebiyat Tarihi. C.I., Almaz, H. (Çev.). Ankara: Nüsha. ______. (2003). İran Edebiyatına Genel Bir Bakış. Almaz, H. (Çev.). Ankara: Nüsha. Şaʿbâniyân, A. R. (1395). Te’emmolî der Sahtârhâ-yi Lafzî o Manâyî-i Şʿir-i Ascedî-yi Mervezî. Dofaslnâme-i ʿUlûm-i Edebî. Yıl:6, Sayı:9, S.109-135. Bahâr/Tâbistân. Erişim: http://jls.qom.ac.ir/article_899.html ______. (Ed.). (1394). Dîvân-i Hakîm Ascedî-yi Mervezî (Şerh-i Ahvâl o Zindegî). Tahran: İntişârât-i Sûre-i Mihr. Şahâb T. (Ed.). (1334). Dîvân-i Ustâd Ebû Nazar Abdulaziz b. Mansûr Ascedî-yi Mervezî. Birinci Basım. Tahran: Ferdovsî. ______. (Ed.). (1348). Dîvân-i Ustâd Ascedî-yi Mervezî. İkinci Basım. Tahran: İbn-i Sînâ. Temîmdârî, A. (1379). Ketâb-i İrân, Tahran: İntişârât-i Beynelmilel-i Elhuda.