Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türk Siyasi Hayatında Yeminler

Çalışmamız, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet rejimine Türk siyasi hayatında yeminin kullanım alanlarını ve gelişimini ele almaktadır. Yeminlerde kullanılan ifade, sembol ve formüllerin ve yeminlerin dönemin siyasi konjonktürü içinde temsil ettiği değerlerin ve taşıdığı gayelerin belirlenmesini amaçlamaktadır. Bu süreçte sahneye çıkan yeni siyasi aktörlerin, yemine nasıl bir yaklaşım sergiledikleri; siyasi teşkilatlanmalarında hangi aşamada yer verdikleri ve onu nasıl etkinleştirdikleri irdelenmiştir. Esasında sosyal ve kültürel bir kavram olan yemin, Padişah Abdülmecit zamanında siyasi bir niteliğe kavuşmuş; Kanun-i Esasi hükümlerinde yer alarak anayasal, Jön Türk örgütlenmeleri içinde ise kurumsal bir araç haline gelmiş; son olarak Milli Mücadele Dönemi’nde ise tüm nitelikleriyle kullanılmıştır. Kişiden kuruma, kurumdan rejime, imparatorluktan ulus-devlete evrilmelerin yaşandığı bu süreçte yemin, siyasi aktörlerin değer ve olgularıyla şekillenirken, onların ideallerine de yön vermiştir. Osmanlı-Türk siyasi düşüncenin gelişim ve değişimiyle paralellik izleyen yemine hemen her siyasi aktör tarafından başvurulması, onun siyasî bir kurum ve araç olarak önemini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Yemin, Osmanlı-Türk Siyasi Hayatı, Meşrutiyet, Cumhuriyet, Semboller, Ritüeller, Sadakat

Oaths in Turkish Political Life from the Constitutional Monarchy to the Republic

This paper investigates the use and development of oaths in the Ottoman-Turkish political life from the constitutional monarchy to the republican era. It aims to determine the wording, symbols, and formulas used in the oaths, together with the values and the purposes represented by them in the political conjunctures of the period. Questions like “How did the new political actors who appeared on the stage in this process take their oaths?,” “At what stage did they use the oath in their political organizations?,” and “How did they activate the oath?” are addressed. Oath, a social and cultural concept, attained a political character during the reign of Sultan Abdülmecit, and by occurring in the provisions of the Kanun-i Esasi, it became a constitutional instrument. Oaths were used as an institutional instrument within the Young Turk organizations and subsequently during the National Struggle period. While oaths were shaped by the values and facts of the political actors, they gave direction to their ideals in the evolution process of the rule from person to institution, institution to regime, and empire to nation state. Used by almost every political actor and following a parallel path with the development and change of the Ottoman-Turkish political life, oaths had been an important political instrument.

Keywords:

Oath, Ottoman-Turkish Political Life, Constitutionalism, Republic, Symbols, Rituals, Loyalty,

PDF

___

Abadan, Yavuz: “Tanzimat Fermanının Tahlili”, Tanzimat I, Ankara, Maarif Vekâleti, 1940. s. 31-58.
Ahmad, Feroz: İttihat ve Terakki 1908-1914, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2019.
Akandere, Osman: “11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekâyi’de Kuva-yı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 24, Kasım 1999-2003 s. 417-467.
Akşin, Sina: “Birinci Meşrutiyet Meclis-i Mebusanı I”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C. 25, S.01, 1970, s. 19-39.
Akşin, Sina: Jön Türkler Ve İttihat Ve Terakki, İstanbul, İmge Kitabevi, 2014. Akşin, Sina: Şeriatçı Bir Ayaklanma- 31 Mart Olayı, Ankara, İmge Kitabevi, 1994.
Alptekin, Ali Berat: “Osmaniye Örneğinden Hareketle Batı Türkleri (Azerbaycan- Türkiye) Destan ve Hikâyelerinde Ant (Yemin)lar”, Milli Folklor, C. 11, S. 84, 2009, s. 23-33.
Arvas, Abdulselam: “Türk Destanlarında “Ant İçme” Ritüeli Üzerine Bazı Tespitler”, Folklor/Edebiyat, C. 25, S. 100, 2019/4, s. 997-1009. A
tatürk Ansiklopedisi, Türkiye Cumhuriyeti Siyasi Tarihi, C. 6, Yay. Haz. Kemal Zeki Gencosman, İstanbul, May Yayınları, 1981.
Atatürk’ün Bütün Eserleri, C. VI, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2003.
Atatürk’ün Bütün Eserleri, C. VII, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2002.
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2006.
Ateş, Toktamış: Türk Devrim Tarihi, İstanbul, Der Yayınları, 1993.
Avşar, B. Zakir: “Biat’tan Yemin’e… Kamusal Sorumluluk Üstlenenlerin Ve Temsilcilerinin And İçmesi”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S.10, Yıl: 2012, s. 15-61. Aydemir, Şevket Süreyya: Tek Adam, C.I, 1881-1919, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1999.
Aysal, Necdet: “Örgütlenmeden Eyleme Geçiş: 31 Mart Olayı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 37-38, Mayıs-Kasım 2006, s. 15-53.
Boynukalın, Ertuğrul: “Yemin”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul, 2013, s. 417-420. Candan, Abdurrahman: “İslam Hukukunda Yemin ve Ahlaklılık”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 15, 2010, s. 431-452.
Çakmak, Aydın: Sürgünde Bir Hakan, II. Abdülhamid’in Selanik ve Beylerbeyi Günleri, İstanbul, Ötüken Yayınları, 2014.
Danişmend, İsmail Hami: 31 Mart Vak’ası, 3. bs., İstanbul, İstanbul Kitabevi, 1986.
Devereux, Robert, The First Ottoman Constitutional Period, The Johns Hopkins Press, Baltimore, 1963. Durmuş, İlhami: “Türk Kültür Çevresinde Ant”, Milli Folklor, C.11, S. 84, 2009, s. 97-106.
Ekinci, Kutbettin: “Kur’an’da Allah’ın Zatı Dışında Kullanılan Yeminleri Sözün Maksadı Açısından Anlamak”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 57, S. 1, 2016, s. 85-102.
Eraslan, Cezmi: “II. Abdülhamid’in İlk Yıllarında Meclis ve Meşrutiyet Kavramları Üzerine Bazı Tespitler”, Belgeler ve Fotoğraflarla Meclis-i Mebusan (1877-1920), İstanbul, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları, 2010, s. 11-20.
ERDEM, Tarhan: Anayasalar Ve Belgeler 1876-2012, İstanbul, Doğan Kitap, 2012.
Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara, Kaynak Yayınları, 2015. Giritli, İsmail: “Sivas Kongresi’nin Millî Mücadeledeki Yeri ve Önemi”, Sivas Kongresi I. Uluslararası Sempozyumu, 2-4 Eylül 2002 Sivas, Sivas İli Sanat, Kültür ve Araştırma Vakfı Yayınları, 2002, s. 20-38.
Goloğlu, Mahmut: Milli Mücadele Tarihi I, Erzurum Kongresi, Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2008.
Goloğlu, Mahmut: Milli Mücadele Tarihi II, Sivas Kongresi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
Goloğlu, Mahmut: Milli Mücadele Tarihi III, 1920, Üçüncü Meşrutiyet, Birinci Büyük Millet Meclisi, Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2010.
Güneş, İhsan: “Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nden Halk Fırkası’na Geçiş”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. III, S. 8, Mart 1987, s. 427- 442.
Güneş, İhsan: Atatürk Dönemi Türkiye’sinde Milletvekili Genel Seçimleri, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2017.
Güneş, İhsan: Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları, 1997.
Güneş, İhsan: Türk Parlamento Tarihi, Meşrutiyet’e Geçiş Süreci I. ve II. Meşrutiyet, C.I, Ankara, TBMM Vakfı Yayınları, 1997.
Halıcı, Şaduman: “İstanbul Hükümeti’nin Milli Mücadeleye Karşı Yeni Bir Taktiği: Sadâkatnâmeler”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 40, Kasım 2007, s. 629-630.
Hanioğlu, M. Şükrü: “İttihat ve Terakkî Cemiyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul, 2001, s. 476-484.
Hatt-ı Hümâyûn ve Kānûn-ı Esâsî, İstanbul, Matbaa-i Amire, 1293. Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Yay. Haz. Uluğ İğdemir, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı, Ankara, Panama Yayınları, II. Meşrutiyet’in İlk Yılı 23 Temmuz 1908-23 Temmuz 1909, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2018.
İğdemir, Uluğ: Sivas Kongresi Tutanakları, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi 1986. İkinci Meşrutiyetin İlanı ve Otuzbir Mart Hâdisesi, II. Abdülhamid’in Son Mabeyn Başkâtibi Ali Cevat Bey’in Fezleke’si, Yay. Haz. Faik Reşit Unat, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
İnan, Abdülkadir: “Eski Türklerde ve Folklarda ‘Ant’”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.VI, S. 4, 1948, s. 279-290. İnan, Afet: “Mukaddes Silah”, Belleten, C. I, S. 3-4, Temmuz-İlkteşrin 1937, s. 605-610.
İpşirli, Mehmet: “Sultan II. Abdülhamid’i Tahta Çıkaran ve Tahttan İndiren Fetvalar”, Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi, Sultanbeyli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları Nr. 12, 2012, s. 39-48. Karabekir, Kazım: İttihat ve Terakki Cemiyeti, Yapı Kredi Yayınları, s. 102-110.
Karal, Enver Ziya: “Gülhane Hatt-ı Hümayununda Batının Etkisi”, Belleten, C. XXVIII, S. 112, Yıl: 1964, s. 581-601. Karal, Enver Ziya: Osmanlı Tarihi, C. VIII, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2007.
Kaya, Erol: “İttihat Ve Terakki Liderlerinin Yurtdışına Kaçışları ve Bunun İstanbul Basınındaki Yankıları”, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 1, 2008, s. 181-201.
Kaymaz, Nejat: “TBMM’de Misak-ı Milli’ye Bağlılık Andı İçilmesi Konusu 2”, Tarih ve Toplum, S. 20, Ağustos 1985, s. 50-54.
Kaymaz, Nejat: “TBMM’de Misak-ı Milli’ye Bağlılık Andı İçilmesi Konusu 2**”, Tarih ve Toplum, S.22, Ekim 1985, s. 59-64.
Kaymaz, Nejat: “TBMM’de Misak-ı Milli’ye Bağlılık Andı İçilmesi Konusu 2***”, Tarih ve Toplum, S.23, Kasım 1985, s. 50-55.
Kaymaz, Nejat: “TBMM’de Misak-ı Milli’ye Bağlılık Andı İçilmesi Konusu II”, Tarih ve Toplum, S. 21, Eylül 1985, s. 33-41.
Kaymaz, Nejat: “TBMM’de Misak-ı Milli’ye Bağlılık Andı İçilmesi Konusu I”, Tarih ve Toplum, S. 19, Temmuz 1985, s. 47-51.
Kendi Mektuplarında Enver Paşa, Yay. Haz. M. Şükrü Hanioğlu, İstanbul, Der Yayınları, 1989.
Kızıldoğan, Hüsrev Sami: “Vatan ve Hürriyet: İttihat ve Terakki”, Belleten, C. I, S. 3-4, Temmuz-İlkteşrin 1937, s. 619-655.
KİLİ, Suna-A. Şeref Gözübüyük: Türk Anayasa Metinleri, Ankara, Türkiye İş Bankası Yayınları, 1985.
Kuran, Ahmet Bedevi: İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2000.
Küçük, Cevdet: “Mîsâk-ı Millî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 30, İstanbul, 2005, s.173-175.
Marttin, Volkan: “Misak-ı Millî’nin Kabulü ve İstanbul’un İşgali Sürecinde 1920 Sultanahmet Protesto Mitingi’nin Önemi ve Etkisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. XVIII, Özel Sayı, 2018, s. 257-295.
Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Âyan Tutanak Terimleri Sözlüğü, Ankara, TBMM Basımevi, 2015. Milli Egemenlik Belgeleri, Ankara, TBMM Basımevi, 2015.
Nazlı, Kadri: Türkçe Yemin İfadeleri Üzerine Toplumdilbilimsel Bir İnceleme, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır, 2013.
Oğuz, Ahmet: Birinci Meşrutiyet, Kanuni Esasi ve Meclis-i Mebusan, Ankara, Grafiker Yayınları, 2010.
Olgun, Kenan: “1908 Meclis-i Mebûsân Seçimleri ve Mebusların Meclisteki Temsili”, Belgelerle ve Fotoğraflarla Meclis-i Mebusan (1877-1920), İstanbul, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları, 2010, s. 33-51.
Oral, Mustafa: “Birinci TBMM’de Hilafet ve Saltanat Meselesine Üzerine Bazı Notlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XIX, S. 57, Kasım 2003, s. 1171-1190.
Ölmez, Adem: “Osmanlı Devletinin Son Asrında İslam ve “Usul-ü Meşveret” Tartışmaları”, Devlet ve İktidar, S. 58, Bahar 1997, s. 96-105.
Öztelli, Cahit: “Türklerde And-Yemin”, Türk Folklor Araştırmaları, C. 5, Nr. 120, Temmuz 1959, Yıl 10, s. 1938-1940.
Pakalın, Mehmet Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-III, MEB, İstanbul, 1993.
Polat, Hasan Ali: II. Meşrutiyet Döneminde Siyasî Sürgünler (1908-1918), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Antalya, 2018.
Ramsour, Ernest Edmondson: Genç Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul, Etkin Kitaplar, 2013.
Sarıyıldız, Gülden: “Tanzimat ve Osmanlı Bürokrasisinde Yemin Müessesesi”, İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S.1, 2002, s. 251-268.
Saygılı, Hasip: “Resmi Evraka Göre Millî Mücadele’de Türkiye Dışı İslam Topluluklarıyla İlişkiler (1919-1922)”, Türk Yurdu, Yıl 102, S. 311, Temmuz 2013, s. 63-69. S
Sivas Kongresi’nin Tutanakları, Yay. Haz. Recep Toparlı, İstanbul, Sivas Platformu, 2010.
“Son Osmanlı Mebûsân Meclisi’nin Feshi”, Belgeler ve Fotoğraflarla Meclis-i Mebusan (1877-1920), s. 357-358.
Sonyel, Salahi R.: Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. I, TTK, 2014. Sonyel, Salahi R.: Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
Sönmezoğlu, Faruk: “pacta sunt servanda”, Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, İstanbul, Der Yayınları, 2000, s. 560. Şeyhülislam Merhûm Cemaleddin Efendi Hazretlerinin Hâtırât-ı Siyâsiyesi, M. Hovagimyan Matbaası, Dersaadet, 1336.
Şimşir, Bilâl N.: Malta Sürgünleri, Ankara, 1985.
Tanör, Bülent: Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2006.
Toprak, Seydi Vakkas: “İlk Osmanlı Seçimleri ve Parlamentosu”, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, S. 26, 2013/1, s. 171-192.
Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasal Partiler, C. 1-3, İstanbul, İletişim Yayıncılık, 2015. Türk İstiklal Harbi, C.II, Batı Cephesi, 6. Kısım, 4. Kitap, İstiklâl Harbi’nin Son Safhası, Ankara, Genelkurmay Basımevi, 1995. Türkçe Sözlük, 11. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
Türkgeldi, Ali Fuat: Görüp İşittiklerim, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
Unat, Faik Reşit: “Atatürk’ün II. Meşrutiyet İnkılâbının Hazırlanmasındaki Rolüne Ait Bir Belge (2 fotokopi ile birlikte)”, Belleten, C. XXVI, S. 102, Nisan 1962, s. 339-349.
Us, Hakkı Tarık: Meclis-i Meb’usan 1297-1877 Zabıt Ceridesi, C. 1, İstanbul, Vakit Gazete Matbaa,1939.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: “1908 Yılında İkinci Meşrutiyetin Ne Suretle İlân Edileceğine Dair Vesikalar (9 resimle birlikte)”, Belleten C. XX, S. 77. Ocak 1956, s. 103-174.
Üçok, Coşkun: “1876 Anayasasının Kaynakları”, Türk Parlamentoculuğun İlk Yüzyılı 1876-1976, Yay. Haz. Siyasi İlimler Türk Derneği, Ankara, Ajans-Türk, 1976, s.1-30.
Yarcı, Güler: “Osmanlıda Yemin ve Tahlif”, Yemin Kitabı, Ed. Emine Gürsoy, İstanbul, Naskali, Kitabevi, 2013, s. 17-72.
Yıldız, Sıddık: Çıkışından Bastırılmasına Kadar 31 Mart İsyanı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006.