I. Dünya Savaşı’nda İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti’nin Faaliyetleri

Osmanlı Devleti’nde kadın hareketi II. Meşrutiyet’in ilanının yarattığı özgürlük ortamında başlamıştır. Balkan Savaşları ile sosyal ve iktisadi yaşamda daha etkin bir şekilde yer alan kadınlar, cemiyetler etrafında örgütlenerek ülke sorunlarına çözüm aramışlardır. Bu cemiyetlerin önemli bir örneği olan İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti, Melek Hanım tarafından 1913 yılında İstanbul’da kurulmuştur. Terzihane açarak Osmanlı kadınlarına dikiş öğretmeyi, yerli üretim yapmayı ve yerli malı kullanımını özendirmeyi amaçlamıştır. “Milli iktisat” anlayışına uygun olarak yürüttüğü faaliyetlerle II. Meşrutiyet döneminin dikkat çeken kadın örgütlerinden birisi olmuştur. İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti, Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girişinden sonra gönüllü olarak ordu için yardım çalışmalarına yönelmiştir. İstanbul’da zor durumda kalan asker ailelerine nakdi yardım yapmış, cemiyet terzihanesinde askerin ihtiyaç duyduğu çorap, eldiven, çamaşır, gibi giyecekler hazırlamıştır. Ayrıca Çanakkale Savaşları’nda yaralanan askerlerin tedavisi için İstanbul Divanyolu’nda bir de hastane açmıştır. Çoğunluğu İstanbul’un önde gelen asker ve bürokrat ailelerine mensup eğitimli kadınlar olan cemiyet üyeleri, hem hastanenin ihtiyaçlarının karşılanması için para yardımında bulunmuş hem de nöbetleşe hastabakıcılık yapmışlardır. İhtiyaçları cemiyet tarafından karşılanan hastaneye müsamere, konser, piyango gibi etkinlikler organize edilerek gelir sağlanmıştır. Cemiyet yararına sinema işletilmiş ve halkın bilinçlenmesi için konferanslar düzenlenmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde üretmeyi ve yerli malı kullanımını özendirmeyi amaç edinmiş İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti’nin savaş yıllarındaki faaliyetleri incelenmiştir. Cemiyetin, I. Dünya Savaşı’nda cephe gerisinde etkin bir şekilde çalışan kadın örgütleri içindeki yeri ve önemi tespit edilmiştir. I. Dünya Savaşı ile Osmanlı Devleti’nde kadının statüsünde başlayan değişimde İstihsal-i Milli Kadınlar Cemiyeti’nin rolü değerlendirilmiştir.

The Activities of The Women’s Organization for National Consumption During The First World War

The women’s movement in the Ottoman Empire began in the free environment which was established by the declaration of the Second Constitutionalist Period. Women who began to play more active role in social and economic life as a result of the Balkan Wars were involved in organizations and looked for solutions to national issues. The Women’s Organization for National Consumption, which is one of the most important examples of these organizations, was established by Melek Hanım in Istanbul in 1913. The aim of this organization was to teach women how to sew through opening a tailor house, to manufacture domestic products and to encourage the use of domestic goods. It became one of the most remarkable women’s organizations through its activities conducted in compliance with the concept of “National Economy”. The Women’s Organization for National Consumption began to conduct voluntary aid activities for the army after the Ottoman Empire began to participate in the First World War. It provided for military families in difficult situations with financial aid in Istanbul and prepared socks, gloves and clothes which were necessary for the soldiers in the tailor house of the organization. Moreover, it opened a hospital in Divanyolu, Istanbul, for the treatment of soldiers who were wounded in the Battle of Gallipoli. The members of the organization, most of whom were educated women from the prominent military and bureaucrat families of Istanbul, not only provided financial aid in order to meet the needs of hospital, but also served as nurses at the same time. Activities such as shows, concerts, and lotteries were organized for the hospital, all the necessities of which were met by the organization in order to provide income. A cinema was operated for the benefit of the organization and conferences were held in order to raise the awareness of the public. The activities of the Women’s Organization for National Consumption which encouraged the production and use of domestic goods in the Ottoman Empire during the war years were examined in this study. The importance and place of organization in the woman organizations, which effectively conducted activities behind the front during the First World War, were identified. This article evaluates the role which the Women’s Organization for National Consumption played in the change of status of women which began in the Ottoman Empire because of the First World War.

PDF

___

1. Arşiv Belgeleri

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)

Dahiliye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (DH.SYS.) 112/20-9

Hariciye Nezareti Siyasi Kalemi (HR.SYS.) 2174/2-34 2174/2-48 2174/3-65

İrade Dosya Usulü İradeler Tasnifi (İ.DUİT.) 73/63-7

2. Süreli Yayınlar

Hadisat

İçtihat

İkdam

Kadınlar Dünyası

Sabah

Servet-i Fünun

Siyanet

Tanin

Tasvir-i Efkâr

3. Kitaplar

Kadınlar Dünyası 1-50. Sayılar Yeni Harflerle (1913-1921), Yay. Haz.: Fatma Büyükkarcı Yılmaz-Tülay Gençtürk Demircioğlu, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları, İstanbul 2009.

Çakır, Serpil: Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 2011.

Ergin, Osman: Türk Maarif Tarihi, Cilt: 3-4, Eser Matbaası, İstanbul 1977.

Kaplan, Leyla: Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908- 1960), ATAM Yayınları, Ankara 1998.

Kurnaz, Şefika: Osmanlı Kadınının Yükselişi (1908-1918), Ötüken Yayınları, İstanbul 2013.

Kurnaz, Şefika: Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923), Ötüken Yayınları, Ankara 2015.

Oktar, Tiğinçe: Osmanlı Toplumunda Kadının Çalışma Yaşamı, Bilim Teknik Yayınevi, Eskişehir 1998.

Saruhan, Zeki: Kurtuluş Savaşı Kadınları, Cem Web Ofset, Ankara 2006.

Toprak, Zafer: Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.

Tunaya, Tarık Zafer: Türkiye’de Siyasal Partiler, C.1-2, İletişim Yayınları İstanbul 2011.

Zihnioğlu, Yaprak: Kadınsız İnkılap, Metis Yayınları, İstanbul 2013.

4. Makaleler

Abdullah Cevdet: “İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti Münasebetiyle”, İçtihat, Sayı: 68, 12 Haziran 1913, ss. 1477-1478.

Asiye Cahide: “Kadınlardan İntiba”, Tanin, 24 Mart 1913, s. 4.

Çakır, Serpil: “XX. Yüzyılın Başında Kadın ve Aile Dernekleri ve Nizamnameleri”, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, Ankara, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1992.

Çelik, Recep: “Çanakkale Gazileri İçin Osmanlı Sefaret ve Şehbenderliklerinde Toplanan Yardımlar”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı: 35, 2010, ss. 261-274.

Çeliktemel-Thomen, Özde: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sinema ve Propaganda (1908-1922)”, Online International Journal of Communication Studies, June 2010, Vol: 2, ss. 1-17.

Erdemir, Lokman: “Çanakkale Muharebe Meydanlarından İstanbul Hastanelerine: Sağlık Hizmetleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2012/1, Sayı: 15, ss. 91-113.

Erdemir, Lokman: “Çanakkale Muharebeleri Sırasında İstanbul’da Yardım Faaliyetleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 10, Bahar 2012, Sayı: 12, ss. 35-50.

Fatma Mükerrem: “İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyet-i Hayriyesi’nin Hereke’yi Ziyareti”, Kadınlar Dünyası, 27 Eylül 1913, Sayı: 100-9, s. 8

Lebib Selim: “Türk Kadınlığının Harbi-i Umumi’deki Faaliyeti”, Türk Yurdu, Yıl: 5, Sayı: 95, 4 Kasım 1915, ss. 2797-2799.

Maizer Cavit: “İstihlak-ı Dahili Kadınlar Cemiyet-i Hayriyesi’ne”, Kadınlar Dünyası, Sayı: 26, 12 Mayıs 1913, s. 4.

Meliha Melek: “Meslek ve Muradımız”, Siyanet, Sayı: 1, 6 Mart 1914, s. 1.

Nazire Saim: “İstihlak-ı Milli Ticarethanesini Ziyaret”, Kadınlar Dünyası, 20 Eylül 1913, Sayı: 100-8, s. 8.

Os, Nicole Van: “Milli Kıyafet: Müslüman Osmanlı Kadını ve Kıyafetinin Milliyeti”, Çev: Bülent Keneş, Türkler, Cit: 14, ss. 133-144.

Sabah, İsmail: “Çanakkale’ye Asker İhracının İlk Günleri ve İstanbul’da Okullara Yansımaları”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 11, Güz 2013, Sayı: 15, ss. 53-76.

4. Tezler

Telci, Müge: National Politics and Ottoman Womens’s Press: a Case of Study of Kadınlar Dünyası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kültürel İncelemeler Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007.