Niksar Kazası Sinan Bey Vakıfları

XII. asırdan itibaren Danişmendli, daha sonra Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Niksar kazasında cami, mescid, medrese, imaret, zaviye, han, hamam ve türbe gibi çok sayıda dinî, sosyal, ekonomik ve kültürel eserler vücuda getirilmiştir. Eski devirlerden kalan arşiv malzemesi ve tarihî eserler bu hususu teyit etmektedir. Bu eserlerin vücuda getirilmesinde Niksar’ın doğu-batı, güney-kuzey yol güzergâhında olması, ılıman iklimi ve verimli tarım toprakları ile zengin bir sosyo-ekonomik potansiyele sahip olmasının rolü büyüktür. Osmanlı ülkesinin genelinde olduğu gibi, Niksar’da tesis edilmiş olan dinî, sosyal, kültürel ve iktisadî eserler vakıf akarlar yardımı ile varlığını devam ettirebilmiştir.Bu çalışmada Osmanlı döneminde Niksar kazasında mevcut vakıf eserleri arasından örnek bir çalışma olarak sadece Sinan Bey’in Başçiftlik köyünde tesis ettiği zaviye ile Niksar şehrinde yaptırdığı cami ve mektep vakıfları ele alınacaktır. Sinan Bey vakıfları hakkında bazı münferit çalışmalar bulunmakla birlikte, bunlar başlangıcından günümüze bu vakıfları derli toplu bir şekilde incelememektedir. Sinan Bey’in vakıf eserlerinden günümüzde sadece Taş Mektep ayakta kalabilmiştir. Çalışmanın kaynakları, dönemin arşiv malzemesi ve araştırma eserlerdir. İncelemenin amacı, Sinan Bey vakıflarını bir bütün halinde ele alarak Niksar’ın sosyo-kültürel tarihine katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler:

Niksar, Başçiftlik, Cami, Vakıf, Sinan Bey, Muhasebe, Taş Mektep

Waqfs of Sinan Bey in the District of Niksar

Many religious, social, economic and cultural works such as mosque, small mosque, seminary school, soup kitchen, convent, caravansary, public bath and tomb were constructed in the district of Niksar during the Danismendid, Seljukid and Ottoman periods since the XIIth century. This fact have been confirmed by archival documents and historical works from the old periods. The rich social and economic potential of Niksar with its position on east-west and south-north roads, its warm climate and fertile agricultural lands provided an important contribution to the construction of these works. As generally seen throughout the Ottoman Empire, these religious, social, economic and cultural works built in Niksar have continued their existences with the help of waqfs revenues.In this study, it will be dealt with only the waqfs of a school and a mosque constructed in Niksar with a convent built in the village of Başçiftlik by Sinan Bey from the rich waqfs existing in the district of Niksar during the Ottoman period. Although there exist some studies on the waqfs of Sinan Bey, they do not examine these waqfs completely from their beginnings to today. From the waqf works of Sinan Bey, only Taş Mektep has reached to the present day. The sources of the study are the archival documents from those periods and related research studies. The aim of this study is to examine the waqfs of Sinan Bey as a whole and contribute to the social and economic history of Niksar.

Keywords:

Niksar, Başçiftlik, Mosque, Waqf, Sinan Bey, Accounting, Taş Mektep,

PDF

___

A- Başbakanlık Osmanlı Arşivi a) Tapu Tahrir Defterleri (TD): TD 54: 100, 136, 138-139; TD 387: 440, 442, 467, 503, 506, 512, 540,542, 545, 548, 556, 558, 605; TD 255: 212, 213, 219, 223, 224, 229, 232, 233; TD 716: 305, 319, 323, 329, 333, 335, 342, 350, 351, 358.
b) Nezaret Öncesi Evkaf Defterleri: EV 14019
c) Cevdet Tasnifi: Cevdet Evkaf 3031
d) Sivas Ahkâm Defterleri (SAD): SAD 1: 213/2; SAD 2: 114/2; SAD 9: 278/2; SAD 13: 351/3; SAD 13: 376/5; SAD 30: 141/3.
B. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TK. KKA.): TK. KKA 583: 57a-b
C. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi: a) Hurufat Defterleri (HD): HD 562: 140; HD 563: 141
b) Vakıf Defterleri (VD): VD 03066-00026; VD 03068-0038; VD 03068-0043; VD 03082-00009
c) Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi Muhasebe Defteri (T. VBMA. Muhasebe Defteri): 10: 63.
2. Araştırma ve İnceleme Eserler
Abdurrahman Vefik (1330). Tekâlif Kavaidi. C. II, Dersaadet.
Açıkel, Ali (1999). Changes in Settlement Patterns, Population and Society in North Central Anatolia: A Case Study of the District (kaza) of Tokat (1574-1643). Basılmamış Doktora Tezi, Manchester Üniversitesi. Manchester (İngiltere).
Akar, Hasan ve M. Necati Güneş (2002). Niksar’da Vakıflar ve Tarihi Eserler. Niksar.
Bayram, Sadi (2001). “Niksar Vakıflarına Toplu Bir Bakış”. XVIII. Vakıf Haftası, Niksar. bk. www.sadibayam.com/?page=makaleler&mid=57&id=3;
Bostan, M. Hanefi (1999). “XV ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Yönetiminde Niksar Şehri (1455-1574)”. XIII.Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler 4-8 Ekim 1999. Ankara. s.1485-1511.
Darkot, Besim (1997). “Niksar”. İA, IX (İstanbul): s. 273-275.
Gündoğdu, Hamza ve diğerleri (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat. Ankara.
Kucur, Sadi S. (1993). Sivas, Tokat ve Amasya’da Selçuklu ve Beylikler Devri Vakıfları (Vakfiyelere göre). Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü. İstanbul.
Öztürk, Nazif (1991). “Vakıflar Arşiv Kayıtlarına Göre Niksar Vakıfları”. Vakıflar Dergisi, C. XXII, Ankara. s. 45-68.
Pakalın, M. Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. III (İstanbul). MEB Yay.
Savaş, Saim (1992). Bir Tekkenin Dinî ve Sosyal Tarihi Sivas Ali Baba Zâviyesi. İstanbul.
Sertoğlu, Mithat (1986). Osmanlı Tarih Lügati. İstanbul.
Şahin, Kamil (1999). Danişmendliler Döneminde Niksar (1071-1178). Niksar.
Şemseddin Sami (1317). Kâmûs-ı Türkî. Desa‘adet.
Turan, Osman (1980). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul.
Wolper, Ethel Sara (1994). Patronage and Practice in Late Seljuk and Early Beylik Society: Dervish Lodges in Sivas, Tokat, and Amasya. Doktora Tezi, University of California, Los Angeles, U.S.A.
Yaşar, Abdî-zâde Hüseyin Hüsâmeddin (2003). Amasya Tarihi, 1,2,3. Ciltler. Yayına Hazırlayan: Prof. Dr.Mesut Aydın-Güler Aydın, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yay.
Yediyıldız, Bahaeddin (1986). “Vakıf”, İA, C. 13 (İstanbul). s. 153.
Yediyıldız, Bahaeddin (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi.Ankara.
Yinanç, Mükrimin Halil (1988).“Danişmendliler”. İslam Ansiklopedisi (İA), C. III (İstanbul). s. 468-469.