Çemişgezek Süleymâniye Camii Vakfı

Şehirlerin teşekkülü ve inkişâfında vakıfların önemi büyüktür. Osmanlı şehirleri bir vakıf eseri olan camilerin etrafında oluşmaktaydı. Şehir yapısının en temel birimi olan mahalleler de yine bu yapıların etrafında ortaya çıkarak gelişmekteydi. Kalıcı odak noktaları olarak ifade edebileceğimiz çarşı, pazar, han ve bedesten gibi ticârî yapılar da şehrin en büyük camisi olan câmi-i kebîr etrafında toplanmaktaydı. Dolayısıyla bu camiler kentin fizikî yapısının oluşmasında önemli rol üstlendiği gibi, toplumun kültürel ve sosyal bakımdan gelişmesine de katkıda bulunuyordu.Bu çalışmada, Osmanlı arşiv belgeleri kaynak olarak kullanılmak suretiyle Çemişgezek şehrinin gelişmesinde ve günlük hayatın işleyişinde son derece aktif rol oynayan Süleymâniye Camii tanıtılmıştır. Ayrıca cami vakfının işleyişi ve ne tür gelir kaynaklarına sahip olduğu, cami ve vakıf personeli ile bunların aldıkları ücretlerden bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Çemişgezek, Câmi-i Kebîr, vakıf, Süleymâniye, Yelmâniye

Süleymâniye Mosque of Cemisgezek

The foundations have great importance in the formation and development of cities. The cities in Ottoman lands spread around the mosques which were the work of a foundation. Also, the neighbourhood which were the basic unit in the urban structure were constructed and developed around these mosques. The commercial structures such as market, bazaar, inn and covered bazaar that are of permanent public focus, gathered around the grand mosque which was the biggest mosque in each city. Thus, these mosques had a great role in the formation of the city’s physical structure, same as they contributed to the social and cultural development of the society.In this study, by using Ottoman archive documents as a source, Süleymâniye Mosque which had a quite active role in the development of the city of Çemişgezek and its daily life was defined. In this way, the foundation of mosque was informed. Moreover, explanations were made about the operation of the mosque’s foundation, its income sources, the staff and their salaries.

Keywords:

Çemişgezek, Big Mosque, Foundation, Süleymâniye, Yelmâniye,

PDF

___

1. Arşiv Kaynakları 1.1.Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) Defter Numarası: 234, 259, 265, 288 ve 2482,568, 565, 543, 542, 537, 1084,1083, 1092, 1094, 1098, 1099, 1100, 1119, 1133, 1143,1144, 1158.
1.2. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Evkâf Defterleri Mektubi Kalemi (EV. MKT.): 1970/18, 1599/322, 1864/66, 666/112.
Evkâf Defterleri (EV. d.): 12360, 18823.
Evkâf Defterleri Muhâsebe Kalemi (EV. MH.): 1614, 1498, 1614, 1134, 1133, 1329/8
Cevdet Evkâf (C.EV.): 533/26901 numaralı defter.
Ali Emiri (AE. SMST. III): 69/5089.
Kamil Kepeci Cizye Muhâsebe Kalemi (KK. d.): 3811.
Tapu Tahrir Defterleri (TT. d.): 552.
1.2. Yayımlanmış Olan Arşiv Vesikaları
998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kâdiriyye Defteri (937/1530) I. Dizin ve Tıpkıbasım, Ankara, 1998.
2. Araştırma ve İncelemeler
Akgündüz, A. (1988). İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Aydın, M. (2009). Türk Hukuk Tarihi. İstanbul, Beta Yayınları.
Behar, C. (2014). Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008) Osmanlı İstanbul’unda Kasap İlyas Mahallesi. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
Bilgiç, E. (1946). “Anadolu’nun İlk Yazılı Kaynaklarındaki Yer Adları ve Yerlerinin Tayini Üzerine İncelemeler”. Belleten, (X/39), 381-423.
Bizbirlik, A. (2002). 16. Yüzyılın Ortalarında Diyarbekir Beylerbeyliği’nde Vakıflar. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Çakar, E.-Uzun, C. (2017). Hurufat Defterlerinde Harput (1690-1812), Elazığ, Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
Çelik, K. (2013). “ R.1284/M.1868-1869 Tarihli Muhâsebe-i Evkâf-ı Hümayun Defteri’ne göre Mamuratülaziz Vakıfları” Vakıflar Dergisi, (40), 143-162.
Gülsoy, U.-Engin, V.-İşbilir, Ö.-Örenç, A.-Aydıner, M.-Tak, E.-Kolay, A. (2012). Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar, İstanbul, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Güner, B.-Çitçi, M. (2003). “Çemişgezek Kasabasının Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonları”, Fırat üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (13/1), 21-48.
Halaçoğlu, Y. (2007). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İpşirli, M. (1992). “Câbî”. DİA, (6), 529-530.
İpşirli, M. (1995). “Ferrâş”. DİA, (12), 408-409.
Karaman, H. (1993). “Cuma”. DİA, (8), 85-89.
Kınal, F. (1987). Eski Anadolu Tarihi, Ankara Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Koşan, H. (1976). Keban Projesi Pulur Kazısı 1968-1970. Ankara. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
Özbek, A. (1997). Bütün Yönleriyle Çemişgezek. Çemişgezek Kalkındırma ve Güzelleştirme Derneği Yayınları.
Özkaya, Y. (2010). 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları.
Öztürk, N. (2006). “Mütevelli”, DİA, (32). 217-220.
Sözen, M. (1970-71). “Çemişgezek’de Türk Eserleri ve Yelmâniye Camii”. Sanatat Tarihi Yıllığı. s. 29-47
Ünal, M. (1992). “XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı İdari Yapısı”. Osmanlı Araştırmaları, (XII): 367-390.
Ünal, M. (1999). XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yediyıldız, B. (2003). XVIII Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yüksel, H. (1998). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfların Rolü (1585-1683). Sivas. Dilek Matbaası.