Nizaya Götüren Cehâlet Veya Garar Sebebiyle Fâsid Olan Akitlerin Sahihe Dönüştürülmesi Ve “Sulbü’l-Akit” Kavramı

Bu makalede, fesâd nazariyesi içerisinde cehâletten kaynaklanarak fâsid kabul edilen akitlerin sahihe dönüştürülmesi ile ilgili hususlar ve sulbü’l-akit kavramı, ayrıntılı fürû örnekleri üzerinden işlenmiştir. Konu, içerik analizi yöntemi kullanılarak ele alınmıştır. Fesâd, Hanefî fıkıh düşüncesinin ortaya çıkardığı, diğer mezheplere göre geçersiz kabul edilen birçok akit türünden işlemi sahihe çevirebilme olanağı veren bir kavramdır. Bu kuralın altında yatan ana düşünce, akitlerin sahihe çevrilebilmesidir. Akitlerin sahihe çevrilmesiyle ilgili pek çok ayrıntı söz konusudur. Hukukî işlemlerde fesâd gerekçeleri arasında en çok karşılaşılan şekil, akdin unsurlarındaki bilinmezliğin (cehâlet) tarafları anlaşmazlığa sürüklemesidir. Hanefî fıkhında, cehâlet barındıran akitlerde meydana gelen veya gelebilecek olan anlaşmazlıkları önleyip akitleri sahihe çevirme hususunda belirleyici olan sulbü’l-akit kavramının zaman içerisinde geliştiğini gözlemlemek mümkündür. Akitlerin sahihe çevrilmesi, cehâletin akitte bulunduğu konuma göre değişiklik göstermektedir. Akdin sulbünde olan fesâd, güçlü fesâd (el-fesâdü’l-kavî); akdin sulbünde olmayıp onun bazı vasıf ve şartlarında olan fesâd ise zayıf fesâd (el-fesâdü’d-da‘îf) olarak ele alınır. Bu bağlamda akitlerin sahihe dönüştürülmesinde sulbü’l-akit kavramı belirleyici bir konumdadır.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Hukuku, Fâsid-Fesâd, Cehâlet-Garar, Niza (Anlaşmazlık/Çekişme), Tashîh, Sulbü

PDF

___

Akgündüz, Ahmed, Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, İstanbul: OSAV, 2013.
Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-ahkâm, Osmanlı Yayınevi, [t.y.], I-IV.
Antalya, Gökhan, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 2. Baskı, İstanbul: Beta Yayınları, 2013.
Apaydın, H. Yunus, “Fesâd”, DİA, XII, 417-421.
Apaydın, Yunus, İslâm Hukukunda Hukukî İşlemlerin Hükümsüzlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed, el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye, Thk. Eymen Salih Şa‘bân, Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1420, X-XIII.
Babertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd, el-‘İnâye, Dârü’l-Fikr, [t.y], I-X.
Bardakoğlu, Ali, “Butlân”, DİA, VI, 476.
Bilmen, Ömer Nasûhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kâmusu, İstanbul: Enes-Sarmaşık, [t.y], I-VIII.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Sahîhü’l-Buhârî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, I-III.
Burhaneddîn (Burhânü’ş-Şeriâ) el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed, el-Muhîtü’l-Burhânî fi’l-Fikhi’l-Nu’mânî, Thk. Abdülkerîm Sâmî Cündî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1424, I-IX.
Çeker, Orhan, İslâm Hukukunda Akitler, Konya: Tekin Kitabevi, 2014.
Darîr, es-Sıddîk Muhammed el Emîn, el-Garar ve Eseruhu fi’l-‘Ukûd fi’l-Fikhi’l-İslâmî, Cidde: 1416 (Yazar Basımı).
Dönmez, İbrahim Kâfi, “Garar”, DİA, XIII, 369.
Ebû Şerh, Muhammed Vail Taleb, Nazariyyetü’l-Fesâd fi’ş-Şeri‘ati’l-İslâmiyyeti -Dirâse Mukârene me‘a Mecelleti’l-Ahkâmi’l-Adliyye-, Filistin: Hebron Üniversitesi, 2018, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Güney, Necmeddin, “İslam Borçlar Hukukunda Satım Akdinin Konusuna Dair Cehalet ve Akde Etkisi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya 2010, 16, 491-502.
Güney, Necmettin, Satım Akdi Özelinde İslâm Borçlar Hukukunda Garar, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2013, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Haddâd, Ebû Bekir b. Ali, el-Cevheretü’n-neyyire, Matbaâtü’l-Hayriyye, 1322.
Heyet, el-Mu‘cemü’l-vecîz, Dârü’t-tahrîr, 1400.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer, Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1412, I-VI.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed, Sünenü İbn Mace, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, I-II.
İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhîm. en-Nehrü’l-Fâik, Thk. Ahmed ‘İzzû İnâye, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1422, I-III.
İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm, el-Bahrü’r-Râ’ik, Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, [t.y.], I-VIII.
İbnü’l-Hümâm, Kemalüddîn Muhammed b. Abdilvâhid, Fethu’l-Kadîr, Dârü’l-Fikr, [t.y.], I-X.
Kadîmât, Hannân Yûsuf Muhammed, el-Butlân ve’l-Fesâd ‘İnde’l-Usûliyyîn ve Eseruhuma fi’l-Fikhi’l-İslâmî, Ürdün: Dârü’n-Nefâis, 1423.
Kâsânî, Ebû Bekir b. Mes‘ûd, Bedâ’i‘u’s-Sanâ’i‘ fî Tertîbi’ş-Şerâ’i‘, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1986, I-VII.
Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye Şerhu Bidâyetü’l-Mübtedi, Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, [t.y.], I-IV.
Mevsılî, Ebü’l-fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd, el-İhtiyâr li-Ta‘lîli’l-Muhtâr, Thk. Mahmûd Ebû Dakîka, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, [t.y.], I-V.
Molla Hüsrev, Hüsrev Mehmed Efendi, Dürerü’l-Hükkâm fî Şerhi Gureri’l-Ahkâm İstanbul: Matbaa-i Âmiriyye (1300’den ofset baskı), 1978, I-II.
Muhammed, Muhammed Mahmud Süleyman, Eserü’l-Cehâle ve’d-Darûre fi’l-Mu‘amelâti’l-Maliyye, Arap Emirlikleri: Mektebetü’s-Sahâbe, 1424.
Muhsin, Zefer b. Muhammed. Tashîhü’l-‘Ukûdi’l-Fâside, Suudi Arabistan: Muhammed b. Suud Üniversitesi, 1430, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Nesefî, Necmüddîn Ömer b. Muhammed, Tılbetü’t-Talebe, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1311.
Semerkandî, Muhammed b. Ahmed Alâuddîn, Tuhfetü’l-Fukaha, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1414, I-III.
Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl, el-Mebsût, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1409, I-XXX.
Şahin Hasan, Akidlerde Muhayyerlik Teorisi, Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Şeybânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Hasan, el-Asl, Thk. Ebü’l-Vefa Efgânî, Karaçî: İdâretü’l-Kur’ân, [t.y.], I-V.
Şeyhîzâde Damad Efendi, Abdurrahman b. Muhammed, Mecma‘u’l-Enhur fî Şerhi Mülteka’l-Ebhur, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, [t.y.], I-II.
Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî, Tebyînü’l-Hakâik, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, [t.y.].
Zuhayli, Vehbe, el-Fıkhü’l-İslâmi ve Edilletühü, Şam: Dârü’l-Fikr, [t.y.], I-X.