Muhammed b. Ali es-SÂMİL / Çev. Ömer KARA*

Araştırma, belâğat terimleriyle ilgili sorunları incelemeye ve bu konudaki görüşlerin netleşmesine odaklanmış olup bir önsöz, bir giriş, dört bölüm ve bir sonuçtan oluşmaktadır. Öncelikle, Arap dil ilimlerinde terim (mustalah) kavramı; bu konudaki önemli çalışmalar ve metotları; belâğat terimleri eserleri ve sözlükleri ve bunların özellikleri ele alınacak; sonra 1087 sayısına ulaşan Belâğat terimlerinin çokluğu olgusu sunulacak ve bu husus, iki açıdan tartışılacaktır: a) Terimlerin belâğat konularına dağılımı; b) Belâğat terimlerinin çokluğunun sebepleri. Daha sonra belâğat terimlerinin belâğat ve diğer bilimler arasındaki çokanlamlılığı sunulacak; son olarak da belâğat terimlerin inşâsı incelenip sayısı 424’e varan müfred terimler ve özelliklerinin açıklaması; sayıları 535’e ulaşan iki kelimeden müteşekkil birleşik terimler ve bunların çeşitleri olan tamlamalı terimler, sıfatlı terimler; mukayyed terimler, atıflı terimler ve herbirinin özellikleri; sayıları 128’e varan ikiden fazla kelimeden meydana gelen mürekkep terimler ve terimi oluşturan kelimelerin sayısına göre çeşitleri ele alınacaktır. Sonuçta terim ile başlık arasındaki karışıklık sorunu ve netleştirilmesi; başlıkların terimlere karışmasının sonuçları ve terimlere yapılan itirâzlar ve bu itirâzların sebepleri irdelenecektir. Nihayetinde konunun özetinin ve önemli neticelerinin yer aldığı sonuçla çalışma bitirilecektir

Anahtar Kelimeler:

Belağat terimleri, terimlerin çokluğu, belağat terminoloji sorunları, terimlerin çokanlamlılığı, terimlerin üretilmesi

PDF

___

Abdünnûr, Cebbûr, el-Mu’cemü’l-Edebi, Beyrut, 1979.
Akkâvî, İn’âm Fevvâl, el-Mu’cemü’l-Mufassal fi Ulûmi’l-Belâğa (el-Bedî’ ve’l-Beyân ve’l-Me’ânî), Beyrut, 1413.
Alevî, Vecihüddin, Ezhâru’r-Rebî’ ve Ğâyetü’l-Emânî fi Şerhi’l-Cevheri’r-Refî’ ve Devheti’l-Me’ânî fi Ma’rifeti Envâi’l-Bedî’ ve Medhi’n-Nebiyyi’l-Adnânî, yaz- ma, Mektebetü Câmi’ati’l-İmâm Muhammed b. Su’ûd el-İslâmiyye, Kısmu’l- Mahtûtât, nr. 2504.
Alevî, Yahya b. Hamza, et-Tırâzu’l-Mutazammin li Esrâri’l-Belâğe ve Ulûmi Hakâi- ki’l-İ’câz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
Âlûsî, Şihâbüddin, Rûhu’l-Me’ânî fi Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, tah. Ali Abdülbari Atiyye, Beyrut, 1415.
Askerî, Ebû Hilâl, Kitâbü’s-Sinâ’ateyn, tah. Ali Muhammed Becâvî-Muhammed Ebu’l- Fadl İbrahim, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1371.
Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed b. Muhammed, Şerhu’t-Telhîs, tah. Muhammed Mustafa Ramazan Sufiyye, Trablus-Libya, 1983.
Bağdâdî, İbn Tâhir, Kânûnu’l-Belâğe, tah. Muhsin Ğayyâd Acil, Beyrut, 1409.
Basrî, Ebu’l-Hüseyin el-Mu’tezilî, el-Mu’temed fi Usûli’l-Fıkh, takd.-zabt. Şeyh Halil Meyyis, Beyrut, 1403.
Buşeyhî, Şâhid, Mustalahâtün Belâğiyyetün ve Nakdiyyetün fi Kitâbi’l-Beyân ve’t- Tebyîn li’l-Câhız, Beyrut, 1402.
Câhız, el-Beyân ve’t-Tebyîn, tah. Abdüsselam Harun, Mektebetü’l-Hancî, ys., ts.
Cürcânî, Abdülkâhir, Delâilü’l-İ’câz, tah. Mahmûd Şâkir, Kâhire, 1404.
Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, et-Ta’rifât, Beyrut, 1403.
Ebu Hayyân el-Endülüsi, el-Bahru’l-Muhît, Dâru’l-Fikr, 1403.
Ebu’s-Su’ûd el-İmâdî, Tefsîrü Ebi’s-Su’ûd (İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ila Mezâya’l- Kur’âni’l-Kerîm), tah. Abdülkâdir Ahmed Ata, Riyad, ts.
Emin, Bekrî Şeyh, el-Belâğatü’l-Arabiyye fi Sevbiha’l-Cedîd (İlmü’l-Bedî’), Beyrut, 1987.
Fîrûzâbâdî, el-Kâmûsu’l-Muhît, Beyrut, 1406.
Hafâcî, İbn Sinân, Sirru’l-Fesâhe, şerh.-ta’lik: Abdülmüteal Saidi, Mısır-Ezher, 1398.
Halebî, Şihâbüddin Mahmûd, Hüsnü’t-Tevessül ila Sinâ’ati’t-Teressül, tah. Ekrem Osman Yusuf, Bağdad, 1980.
Hamevî, İbn Hücce, Hizânetü’l-Edeb ve Ğâyetü’l-Ereb, şerh. İsam Şeîtu, Beyrut, 1987.
Horazmî, Mefâtîhü’l-Ulûm, tah. İbrahim Ebyari, Beyrut, 1409.
Hillî, Safiyyüddin, Şerhu’l-Kâfiyeti’l-Bedîiyye, tah. Nesîb Neşâvî, Dımeşk, 1402.
Itr, Nûruddin, Mu’cemü Mustalahâti’l-Hadîs, 1997.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
İbn Câbir, el-Hulletü’s-Sirâ fi Medhi Hayri’l-Verâ= Şerhu İbn Câbir li Bedîiyye, tah. Ali Ebû Zeyd, Alemü’l-Kütüb, 1405.
İbn Ebi’l-Hadîd, el-Felekü’d-Dâir ale’l-Meseli’s-Sâir, tah. Ahmed el-Hûfî- Bedevî Tabâne, Riyad, 1404.
İbn Ebi’l-Isba’ el-Mısrî, Bedîü’l-Kur’ân, tah. Hafnî Şeref, Mısır, ts.
İbn Ebi’l-Isba’ el-Mısrî, Tahrîrü’t-Tahbîr fi Sınâ’ati’ş-Şi’r ve’n-Nesr ve Beyânü İ’câzi’l- Kur’ân, tah. Hafnî Şeref, Lecnetü İhyâi’t-Türas, 1963.
İbn Esîr, el-Meselü’s-Sâir fi Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâir, tah. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne, Riyad, 1403.
İbn Hazm, Ebû Muhammed ez-Zâhirî, el-İhkâm fi Usûli’l-Ahkâm, tah. Ahmed Mu- hammed Şâkir, Beyrut, 1403.
İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Beyrut, 1983.
İbn Ma’sûm el-Medenî, Envâru’r-Rebî’ fi Envâi’l-Bedî’, tah. Şâkir Hadi Şükr, Necef, 1389.
İbn Mâlik, Bedruddin, el-Mısbâh fi’l-Me’ânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî’, tah. Hüsni Abdülce- lil Yusuf, Kâhire, ts.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem, Lisânü’l-Arab, Beyrut, ts.
İbn Mu’tez, Abdullah b. Mu’tez, el-Bedî’, ta’lik Ignatius Kratchkovsky, Bağdad, 1399.
İbn Reşîk el-Kayravânî, el-Umde fi Mehâsini’ş-Şi’r ve Âdâbih ve Nakdih, tah. Mu- hammed Karkazan, Beyrut, 1408.
İbn Vehb el-Kâtib, el-Burhân fi Vücûhi’l-Kur’ân, tah. Hafnî Şeref, Mektebetü’ş-Şebab.
İbnü’n-Nekîb, Mukaddimetü Tefsîri İbn Nekîb fi İlmi’l-Beyân ve’l-Me’ânî ve’l-Bedî’ ve İ’câzi’l-Kur’ân, tah. Zekeriyya Sa’id, Kâhire, 1415.
İkbâl, Ahmed Şerkâvî, Mu’cemü’l-Me’âcim, Beyrut, 1407.
Kalkîle, Abde Abdülaziz, Mu’cemü’l-Belâğati’l-Arabiyye: Nakd ve Nakz, Kâhire, 1412.
Kalkîle, Abde, el-Belâğatü’l-Istılâhiyye, Kâhire, 1407.
Kavzî, Avz, el-Mustalahu’n-Nahvî: Neş’etüh ve Tatavvuruh hatta Evahiri’l-Karni’s- Salisi’l-Hicri, Câmi’atü Rıyad, 1401.
Kazvînî, Hatîb, el-Îzâh, şerh. ve ta’lik: Muhammed Abdülmün’im Hafâcî, Beyrut, 1395.
Kefevî, Ebu’l-Bekâ, el-Külliyyât, tah. Adnan Derviş-Muhammed Mısrî, Dımeşk, 1974.
Kudâme b. Cafer, Nakdü’ş-Şi’r, tah. Kemal Mustafa, Kâhire, 1398.
Lübedî, Muhammed Semîr, Mu’cemü’l-Mustalahâti’n-Nahviyye ve’s-Sarfiyye, Beyrut, 1406.
Matlûb, Ahmed, Mu’cemü’l-Mustalahâti’l-Belâğiyye ve Tatavvuruha, Irak, 1997.
Matlûb, Ahmed, Mu’cemü’n-Nakdi’l-Arabiyyi’l-Kadîm, Bağdad, 1989.
Müflih, Abdullah b. Muhammed, el-Bahsü’l-Belâği fi’l-Mağribî’l-Arabî fi’l- Karneyni’s-Sabi’ ve’s-Samin, (mastır), Külliyyetü’l-Luğati’l-arabiyye, Riyad, 1417.
Münâvî, Muhammed Abdürrauf, et-Tevkîf ale Muhimmatü’t-Te’ârif, tah. Muhammed Rıdvan Daye, Beyrut, 1410.
Nesefî, Necmüddin, Talebetü’t-Talebe fi’l-Istılâhati’l-Fıkhiyye, tah. Halil Meyyis, Beyrut, 1986
Râzî, Fahruddin, Nihâyetü’l-Îcâz fi Dirâyeti’l-İ’câz, tah. Bekrî Şeyh Emin, Beyrut, 1985.
Ru’aynî, İbn Mâlik, Tırâzu’l-Hulle ve Şifâü’l-Ğulle, tah. Reca es-Seyyid el-Cevheri, İskenderiye, 1410
Rummânî, Ebu’l-Hasan, Kitâbü Me’âni’l-Hurûf, tah. Abdülfettâh İsmail eş-Şelebî, Dâru’ş-Şuruk, Cidde, 1404.
Sahib b. Abbad, el-İknâ’ fi’l-Arûz ve Tahrîcü’l-Kavâfî, tah. Muhammed Hasan Âl-i Yâsin, Bağdad, 1397.
Sâlih, Subhi, Ulûmu’l-Hadîs ve Mustalahuh: Arz ve Dirase, Beyrut, 1982.
Se’âlibî, el-Fâsî, Envârü’t-Tecellî ala ma Tezammenethü Kasidetü’l-Huli, yazma.
Sekkâkî, Ebû Ya’kub, Miftâhu’l-Ulûm, zabt-şerh: Naim Zarzur, Beyrut, 1403.
Suyûtî, Celâluddin, Şerhu Ukûdi’l-Ceman, Mısır, 1358.
Suyûtî, Celalüddin, Cena’l-Cinâs, tah. Muhammed Ali Rızk el-Hafâcî, ed-Dâru’l- Fenniyye, ys., ts.
Şürûhu’t-Telhîs (Muhtasaru’t-Teftazânî, Mevâhibü’l-Fettâh libn Ya’kûb el-Mağribî, Arûsu’l-Efrâh li Behâuddin Sübkî, Haşiyetü’t-Desûkî ale Şerhi’s-Sa’d), Dâru’s- Surûr, Beyrut, ts.
Tabâne, Bedevî, Mu’cemü’l-Belâğati’l-Arabiyye, Trablus-Libya, 1395-1397.
Tebrizî, Hatîb, el-Vâfî fi’l-Arûz ve’l-Kavâfî, tah. Ömer Yahya- Fahruddin Kabave, Dımeşk, 1395.
Teftazânî, Sa’düddin, el-Mutavval fi Şerhi Telhîsi’l-Miftâh, İran, 1309.
Tehânevî, Keşşâfü Istılâhati’l-Fünûn, tah. Lütfi Abdülbedî, Mısır, ts.
Tîbî, Şerefüddin, et-Tibyân fi İlmi’l-Me’ânî ve’l-Bedî’ ve’l-Beyân, tah. Hadi Atiyye Matar Hilâli, Beyrut, 1407.
Ubâde, Muhammed İbrahim, Mu’cemu Mustalahâti’n-Nahv ve’s-Sarf ve’l-Arûz ve’l- Kâfiye, Kâhire, ts.
Vatvat, Reşidüddin, Hedâiku’s-Sihr fi Dekâiki’ş-Şi’r, Ar. çev. İbrahim eş-Şevâribî, Kâhire, 1364.
Ya’kûb, Emil; Âsi, Mîşâl, el-Mu’cemü’l-Mufassal fi’l-Luğa ve’l-Edeb, Dâru’l-İlm li’l- Melayin, 1997.
Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Akâvil fi Vücûhi’t-Te’vîl, Beyrut, ts.
Zencânî, Mi’yarü’n-Nizâr fi Ulûmi’l-Eş’âr, tah. Muhammed Ali Rızk el-Hafâcî, Kâhire, ts.
Ziriklî, Hayruddin, el-A’lâm, ys., ts.