Türkiye’de Yapılan Lisansüstü Eleştirel Düşünme Çalışmaları: Bir Alan İncelemesi

Bu çalışmanın amacı eğitim programlarında 21. Yüzyıl temel becerilerinden biri olarak kabul eleştirel düşünme üzerine Türkiye’de yapılan yüksek lisans ve doktora tezlerini metodolojik ve istatistiksel açıdan incelemektir. Araştırmanın verileri doküman incelemesi yoluyla toplanarak içerik analizi uygulanmıştır. Araştırma verileri 1999-2019 yılları arasını kapsayan alan taramasından elde edilmiştir. Alan taramasında Ulusal Tez Merkezinden elde edilen verilere göre toplam 382 lisansüstü tez çalışmasına ulaşılmıştır. Bilgi yönetimi, hemşirelik, bilgisayar mühendisliği ve psikoloji gibi eğitim-öğretim dışındaki alanlarda yazılmış olan tezler hariç tutularak erişim izni bulunan 158’i yüksek lisans ve 71’i doktora tezi olmak üzere 229 lisansüstü tez çalışması incelenmiştir. Bu çalışmanın sonunda, eleştirel düşünmeyle ilgili çalışmaların geliştirilmesini hedefleyen program geliştirme tasarımlarına ışık tutularak araştırmacılara yol gösterecek bazı önerilerde bulunulmuştur.

Post-Graduate Studies on Critical Thinking Skills in Turkey: A Literature Survey

This study aims to investigate masters and doctoral theses in Turkey on critical thinking skills which are accepted as one of the basic skills of the 21st century. The data of the research were collected through document analysis and subjected to content analysis. The research data were obtained from the literature review covering the years between 1999 and 2019. In the field survey, a total of 382 thesis studies were obtained from the National Thesis Center. 158 masters and 71 doctoral dissertations were examined. It is hoped that this study contributes to the literature by shedding light on studies related to critical thinking. As a result of this study, some suggestions were made to guide researchers.

PDF

___

Akınoğlu, O. (2001). Eleştirel düşünme becerilerini temel alan fen bilgisi öğretiminin öğrenme ürünlerine etkisi / The effect of critical thinking skills based science education to learning outcomes (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
Aksoy, B . (2003). Problem Çözme Yönteminin Çevre Eğitiminde Uygulanması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (14) , 83-98 . Retrieved from https://dergipark. org.tr/tr/pub/pauefd/issue/11129/133094
Arslantaş, S. ve Kurnaz, A. (2015). Konu başlığında “eleştirel düşünme”kavramı geçen, YÖK veri tabanına kayıtlı yüksek lisans ve doktora tezlerinin farklı değişkenlere göre sınıflandırılması. ISCAT, 2015, 277-298.
Aybek, B. (2006). Konu ve beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi ve düzeyine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
Batur, Z ,ve Özcan, H . (2020). Eleştirel Düşünme Üzerine Yazılan Lisansüstü Tezlerinin Bibliyometrik Analizi . Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi , 9 (2) , 834-854 . Erişim adresi https://dergipark.org.tr/tr/pub/ teke/issue/55209/759528
Baydar, S. (2012). Öğrenme stillerine göre lise öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Baykara, N. (2006). Sosyal bilgiler dersinin düşünme becerileri açısından değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar.
Belet Boyacı, Ş. D. ve Atalay, N. (2016). A scale development for 21st century skills of primary school students a validity and reliability study. International Journal of Instruction, 9(1), 1308-1470
Belet Boyacı, Ş , Güner Özer, M . (2019). Öğrenmenin Geleceği: 21. Yüzyıl Becerileri Perspektifiyle Türkçe Dersi Öğretim Programları. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 9(2), 708-738 . DOI: 10.18039/ajesi.578170
Büyükarslan, Z. (2011). İlköğretim dördüncü ve beşinci sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metin etkinliklerinin eleştirel düşünme becerileriyle örtüşme düzeyi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Chaffee, J. (1994). Thinking critically. Boston: Houghton Mifflin.
Correl, W. (1968). Dewey’in eğitim fikirlerinin psikolojik ve felsefi temelleri”(çev. Z. Kaya, 1991). Eğitim ve Bilim, 16, 85, p 67-72.
Durnacı, Ü , Ültay, N . (2020). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Eleştirel ve Yaratıcı Düşünme Eğilimleri . Turkish Journal of Primary Education , 5 (2) , 75-97 . Erişim Adresi: https:// dergipark.org.tr/en/pub/tujped/issue/58028/745003
Ecevit, T., & Kaptan, F. (2021). Describing the argument based inquiry teaching model designed for gaining the 21st century skills. Hacettepe University Journal of Education, 36(2), 470-488. doi: 10.16986/HUJE.2019056328
Ennis, R.H. (1987). A Taxonomy of critical thinking dispositions and abilities. J.B. Baron et R.J. Sternberg (ed.), Teaching thinking skills: Theory and practice (p. 9-25). New York (NY): W.H. Freeman
Ennis, R.H. (1991). Critical Thinking: A Streamlined Conception, Teaching Philosophy. 14(1). (p. 5-24)
Gelen, İ . (2017). P21-Program ve Öğretimde 21. Yüzyıl Beceri Çerçeveleri (ABD Uygulamaları) . Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi , 1 (2) , 15-29 . Retrieved from https:// dergipark.org.tr/tr/pub/jier/issue/33877/348852
Gündoğdu, H. (2009). Eleştirel Düşünme ve Eleştirel Düşünme Öğretimine Dair Bazı Yanılgılar. Celal Bayar Üniversitesi S. B.E. Sosyal Bilimler 7/1 (2009) s.57-7
Hezen, E. (2009). İlköğretim 1-5. sınıflar Türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzunun ögelerinin öğretim programında yer alan temel becerileri geliştirmeye uygunluğu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Karalı, Y. (2012). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
MEB (2018). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Öğretim Programlarını İzleme ve Değerlendirme Sistemi, Milli Eğitim Kalite Çerçevesi [Veri Dosyası] Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/05/20150523-21-1.pdf
Özdemir, S., M. (2005) Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli etkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3).
Partnership for 21st Century Learning (2015). P21 Framework Definitions. [Veri Dosyası]Erişim adresi: http://static.battelleforkids.org/documents/p21/P21_Framework_Definitions_New_Logo_2015_9pgs.pdf
Paul, R. W. & Elder, L. (2001), Critical Thinking - Tools for Taking Charge of Your Learning and Your Life. Prentice Hall, New Jersey, www.criticalthinking.org.
Pursitasari, I., Suhardi, E., Putra, A., & Rachman, I. (2020). Enhancement of Student’s Critical Thinking Skill through Science Context-based Inquiry Learning. Jurnal Pendidikan IPA Indonesia, 9(1), 97-105. doi:https://doi.org/10.15294/jpii. v9i1.21884
Ruppel, R. (2005). The Intellectual Foundations of Critical Thinking. Critical Thinking at Viterbo Retrieved July 7, 2020 from http://www.viterbo.edu/personalpages/faculty/ RRuppel/CritThink.html
Seferoğlu, S. & Akbıyık, C. (2006). Eleştirel Düşünme ve Öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 30 (ss.193-200).
Şahinel, S. (2007). Eleştirel Düşünme. İstanbul: Pegem Yayıncılık Şenşekerci, E. & Bilgin, A. (2008). Eleştirel Düşünme Ve Öğretimi. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14), 2008
Usmeldi, U., Amini, R., & Trisna, S. (2017). The Development of Research-Based Learning Model with Science, Environment, Technology, and Society Approaches to Improve Critical Thinking of Students. Jurnal Pendidikan IPA Indonesia, 6(2), 318-325
Yalçın, S . (2018). 21. Yüzyıl Becerileri ve Bu Becerilerin Ölçülmesinde Kullanılan Araçlar ve Yaklaşımlar . Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES) , 51 (1) , 183-201 . DOI: 10.30964/auebfd.405860
Yeşilyurt, E. (2021). Eleştirel Düşünme Ve Öğretimi: Tüm Boyut Ve Ögelerine Kavramsal Bir Bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 14(77-5), 815-828.
Yıldız, A., & Akar Vural, R. (2020). Covid-19 pandemisi ve derinleşen eğitim eşitsizlikleri. Türk Tabipleri Birliği Covid-19 Pandemisi Altıncı Ay Değerlendirme Raporu, 556-565.
Yüceliş A.A. (2003). Web ortamlı probleme dayalı öğrenmede bilişsel esneklik düzeyinin öğrenci başarısı ve tutumları üzerindeki etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.