Osmanlı’nın İlk Sivil Mühendis-Matematikçilerinden Mehmet Misbâh’ın Matematik Çalışmaları ve Darülfünûn Fünun Fakültesi Mecmuası’nda Yayımlanan Makaleleri

Osmanlı’nın ilk sivil mühendislik eğitimi veren kurumlarından olan Hendese-i Mülkiye Mektebi’nde yetişen Mehmet Misbâh, mezun olduktan sonra iki yıl süre ile okulun öğretmen ihtiyacını karşılamak üzere Paris’e gönderilmiştir. Yurda döndükten sonra, Mühendis Mekteb-i Âlîsi’nde ve Kondüktör Mektebi Âlîsi’nde matematiğe ve geometriye dair dersler vermiştir. Osmanlı’nın ilk sivil mühendislik okullarından olan bu kurumlar, Cumhuriyet Dönemi’nde, sırasıyla, İstanbul Teknik Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi’ne dönüşmüşlerdir. Arşiv belgelerinde Mehmet Misbâh’ın analitik geometri kitabının var olduğu söylense de bu kitabın nüshasına ulaşılamamıştır. Misbâh Efendi'nin Namık Ekrem (1878-1917) ile birlikte kaleme aldığı, ulaşılabilen tek kitabı Hesaba Dair Fâideli Mesâil I, ilköğretim düzeyinde basit sorular ve çözümler içermektedir. Ayrıca Misbâh Efendi’nin, dönemindeki saygın süreli yayınlarda çoğunluğu matematiğe ilişkin olmak üzere, yirmiyi aşkın makalesi mevcuttur. Bu çalışmalardan özellikle Darülfünûn Fünun Fakültesi Mecmuası’nda yayımlanan makaleleri, üst düzey matematiksel muhtevaya sahip olmaları açısından dikkate değerdir. Mehmet Misbâh’ın, matematiksel açıdan değerlendirilen söz konusu makalelerinde, matematiğe herhangi bir orijinal bir katkı tespit edilememiştir. Bu makaleler, daha çok öğrencilerin derslerde zorlandıkları konuları açıklığa kavuşturma amacıyla yazılmış, derse yardımcı ek kaynak gibi düşünülebilir. Mehmet Misbâh, her ne kadar Darülfünûn Fünun Fakültesi Mecmuası’nda yayımlanan makalelerinde yeni bir yaklaşım benimsememiş, ancak yine de ele aldığı konulara hâkimiyeti, üniversite düzeyinde matematik öğretmenliği yapabilecek kabiliyette olduğunu göstermektedir. Ayrıca elde edilen tüm bu veriler ışığında, Mehmet Misbâh’ın döneminin ilk sivil mühendis-matematikçilerden biri olduğunu söylemek mümkündür.

Mathematical Studies of Mehmet Misbâh, One of the First Civilian Engineer-Mathematician of the Ottomans, and his Articles Published In Journal of The Darulfunun Faculty of Science

Mehmet Misbâh, who was educated at Hendese-i Mülkiye Mektebi (The Civilian School of Engineering), one of the first institutions providing civilian engineering education in the Ottoman Empire, was sent to Paris after his graduation for two years to fill the permanent teaching posts at the school. After he returned to the country, he gave lectures on mathematics and geometry at the Mühendis Mekteb-i Âlîsi (The Academy of Emgineering) and Kondüktör Mektebi Âlîsi (Conductors School of Higher Education). These institutions were the first civilian engineering school of the Ottoman Empire which were transformed into Istanbul Technical University and Yıldız Technical University, respectively, in the Republican period. Although it is said that Mehmet Misbâh's analytical geometry book exists in the archives, a copy of this book could not be found. Misbâh Efendi's only accessible book, Hesaba Dair Fâideli Mesâil I, coauthored with Namık Ekrem (1878-1917), contains simple questions and solutions at the primary level. In addition, Misbâh Efendi has more than twenty articles, mostly on mathematics, appeared in the prestigious periodicals of his time. His articles published in Darülfünûn Fünun Fakültesi Mecmuası (Journal Of The Darülfünun Faculty Of Science), are exceptionally notable for having high-level mathematical content. No original contribution could be found in Mehmet Misbâh's articles when these were evaluated mathematically. These articles can be considered as supplementary resources for the lectures and mostly written with the aim of clarifying the mathematical issues that his students had difficulty during the lectures. Mehmet Misbâh did not adopt a new approach in his articles published in Darülfünûn Fünun Fakültesi Mecmuası (Journal Of The Darülfünun Faculty Of Science), but nevertheless his mastery of mathematical subjects displays that he was capable of teaching mathematics at the university level. In addition, in the light of all the data, it might be safe to state that Mehmet Misbâh was one of the first civilian engineers-mathematicians of his time.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İ.T.Ü. Kurum Arşivi

İTÜ.MÜM., 9/14/1, 7 Eylül 1327/20 Eylül 1911

İTÜ.MÜM., 19/6/1, 2 Eylül 1329/15 Eylül 1913

İTÜ.MÜM., 46/73/1-2, 9 Şubat 1335/9 Şubat 1919

İTÜ.MÜM., 20/61/1, 3 Kânûn-ı Evvel 1329/16 Aralık 1913

İTÜ.MÜM., 34/19/1-8, 1 Nisan 1333/1 Nisan 1917

İTÜ.MÜM., 47/23/1, 9 Şubat 1335/9 Şubat 1919

İTÜ.MÜM., 48/66/1-8, 29 Eylül 1336/29 Eylül 1920

Acar, Ş., Bir, A., & Kaçar, M. (2016). Osmanlı’da sivil mühendis yetiştirmek üzere açılan hendese-i mülkiye mektebi. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 17(2), 1-26.

Ayata, Y. (2002). Âyanzade Namık Ekrem hayatı, sanatı ve eserleri (yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Ayata, Y. (2009). Âyanzade Namık Ekrem: Eğitime adanmış bir ömür. Adana: Asitan Kitap.

Bahadır, O. (2017). Öncü Osmanlı matematikçisi Ahmet Hamdi Efendi. Haziran 3, 2021 tarihinde Sarkaç: https://sarkac. org/2017/09/oncu-osmanli-matematikcisi-osman-bahadir/ adresinden alındı.

Bilge, M., Zorlu, T., Barutçu, B., & Neftçi, A. (2010). 1909-1929 yıllarına ait İTÜ arşiv katalogları ışığında mühendislik eğitimi tarihimize bir bakış. İTÜ Vakfı Dergisi (56), 53-63.

Çoker, D., & Karaçay, T. (1983). Matematik terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları-Sevinç Basımevi.

Dickson, L. E. (1914). The points of inflexion of a plane cubic curve. Annals of Mathematics, 16(1/4), second series, 50- 66.

Duru, Z. (2017). Kerim Erim’in matematik çalışmalarının bilim tarihi açısından değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbulÜnivarsitesi, İstanbul.

Ekrem, N., & Misbah, M. (1326H/1910). Faideli mesail hesaba dair 1. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası.

Fazlıoğlu, İ. (1998). Osmanlılar’da hesap. İslam Ansiklopedisi, 17, 244-257. https://islamansiklopedisi.org.tr/hesap--matematik#2-osmanlilarda-hesap adresinden alındı.

Günergun, F. (1995). Darülfünun fünûn (fen) fakültesi mecmuası (1916-1933). F. Günergun (Ed.), Osmanlı Bilimi Araştırmaları (s. 285-349). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.

İhsanoğlu, E., Şeşen, R., Bekar, M., Gündüz, G., & Bulut, V. (2006). Osmanlı tabii ve tatbiki bilimler literatürü tarihi (Cilt I). İstanbul: IRCICA.

İhsanoğlu, E., Şeşen, R., Bekar, S., Gündüz, G., & Bulut, V. (2011). Osmanlı bilim literatürü tarihi zeylleri (Cilt II). İstanbul: IRCICA.

Kaçar, M., Zorlu, T., Barutçu, B., Bir, A., Ceyhan, C., & Neftçi, A. (2012). İstanbul Teknik Üniversitesi ve mühendislik tarihimiz. İstanbul: İTÜ Vakfı.

Kökcü, A. (2013). Osmanlı’da bir müsbet bilimci: Aram Magosyan. Dörtöğe, 2(4), 139-147.

Misbâh, M. (1916 a). Tahlil-i riyâzîye ait bir mesele. Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, 1(1), 50-61.

Misbâh, M. (1916 b). Asgâr-ı nâmütenâhî. Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, 1(2), 178-188.

Misbâh, M. (1916 c). Tahlil-i riyâzîden bir mesele. Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, 1(2), 206-210.

Misbâh, M. (1916 d). Eşkâl-i hendesiyenin mütehavvilleri. Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, 1(3), 301-314.

Misbâh, M. (1916 e). Mu’adelât-ı ‘adediye. Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, 1(3), 329-340.

Misbâh, M. (1916 f). Münhaniyyât-ı ricliyye. Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, 1(4), 380-391.

Misbâh, M. (1917 a). Pascal müseddesi üzerine. Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, 2 (5), 527-533.

Misbâh, M. (1917 b). Mik‘abiyelerin Nokât-ı İn‘itâfı. Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, 2(6), 553-563.

Okay, C. (2007). Atatürk dönemi mühendis mektebi. İstanbul: İTÜ.

Okay, C. (2008). Osmanlı mühendis ve mimar cemiyeti belgeleriyle. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi.

Şamlı, M. S. (1329H/1911). Mesâil-i hendesiye. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.

Takıcak, S. B. (2017). Osmanlılar’da analitik geometri: Hendese-i halliyye ve hendese-i tahlîliyye (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.

Uluçay, Ç., & Kartekin, E. (1958). Yüksek mühendis okulu (Yüksek mühendis ve yüksek mimar yetiştiren müesseselerin tarihi). İstanbul: Berksoy Matbaası.

Uren, J., & Price, W. F. (1994). Surveying for engineers. London: Macmillian Press.

Yılmaz, B. (2019). Kerkük’te yatan bir Türk şairi Birecikli Namık Ekrem. Türkmeneli Edebiyat ve Sanat, 12(137), 4-7.

Yurtoğlu, B. (2015). Fenn gazetesindeki bilimsel makaleler ve Salih Zeki’nin Darülfünun’daki ‘Birinci Konferans’ı. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 17(1), 42-88.